Systematic Communio Theology Today
Abstrakt
Systematyczna teologia komunijna dzisiaj
Kategoria communio należy do najważniejszych pojęć teologii systematycznej. Odnosi się do rzeczywistości wewnątrztrynitarnej Boga, relacji Boga do człowieka, tajemnicy osoby Jezusa Chrystusa, Kościoła i wszelkich rzeczywistości chrześcijańskich. Objawienie Boga jest pojmowane dzisiaj także jako rzeczywistość komunikacyjno-komunijna. Najwcześniej i najszerzej została rozwinięta w okresie posoborowym eklezjologia communio, mająca także znaczenie ekumeniczne, ale rozwój teologii communio zaznaczył się także w całej szeroko rozumianej teologii dogmatycznej, znajdując dotychczas swoje rozwinięcie w trynitologii, sakramentologii, chrystologii, antropologii, teologii stworzenia. Jako specyficzna „żyła złota” zawiera w sobie ogromny potencjał systematyczny, który czeka na eksplorację przede wszystkim w teologii systematycznej, ale nie tylko, jako że sięga także swoimi implikacjami zakresu teologii pastoralnej.
Bibliografia
Acerbi, Antonio. 1975. Due ecclesiologie. Ecclesiologia giuridica ed ecclesiologia di comunione nelle “Lumen Gentium” (Nuovi saggi teologici, 4). Bologna: Edizioni Dehoniane.
Bertone, Tarcisio. 2010. “Demokracja a Kościół.” L’Osservatore Romano (pol.) 3–4: 48–53.
Biela, Bogdan. 2002. “Koinonia.” In Encyklopedia katolicka. Vol. IX, edited by Andrzej Szostek et al., 302. Lublin: TN KUL.
Bokwa, Ignacy. 2016. “Ks. Marek Jagodziński, Antropologia komunijna, Wydawnictwo KUL, Lublin 2015, ss. 190.” Review of Antropologia komunijna, by Marek Jagodziński, Roczniki Teologiczne 63, 2: 311–321.
Bujak, Janusz, and Wojciech Wojtowicz. 2012. “Kościół jako communio.” In W trosce o communio, edited by Jarosław Rzymski and Tadeusz Syczewski, 117–138. Drohiczyn: Drohiczyńskie Towarzystwo Naukowe — Kuria Diecezjalna.
Catechism of the Catholic Church (1992).
Cordes, Paul Josef. 1993. Communio – Utopie oder Programm? Freiburg, Basel, Wien: Herder.
Czaja, Andrzej. 2003. Credo in Spiritum Vivificantem. Pneumatologiczna interpretacja Kościoła jako komunii w posoborowej teologii niemieckiej. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Czaja, Andrzej. 2004a. Communio w eklezjologii Soboru Watykańskiego II i w dokumentach posoborowych. In Communio w chrześcijańskiej refleksji o Kościele, edited by Andrzej Czaja and Marek Marczewski, 109–133. Lublin: TN KUL.
Czaja, Andrzej. 2004b. “Integralnie i pneumatologicznie zorientowana eklezjologia communio Waltera Kaspera.” In Communio w chrześcijańskiej refleksji o Kościele, edited by Andrzej Czaja and Marek Marczewski, 235–253. Lublin: TN KUL.
Czaja, Andrzej. 2004c. “Logos-sarx eklezjologia communio Josepha Ratzingera.” In Communio w chrześcijańskiej refleksji o Kościele, edited by Andrzej Czaja and Marek Marczewski, 349– 370. Lublin: TN KUL.
Czaja, Andrzej, and Marek Marczewski (eds). 2004. Communio w chrześcijańskiej refleksji o Kościele, edited by Andrzej Czaja and Marek Marczewski, 109–133. Lublin: TN KUL.
Eckholt, Margit. 2012. “Kein Konzil der Frauen, aber eines mit Frauen. Das Zweite Vatikanum – Frauenperspektiven?!” Theologisch-praktische Quartalschrift 3: 349–370.
Fresacher, Bernahard. 2006. Kommunikation. Verheißungen und Grenzen eines theologischen Leitbegriffs, Freiburg, Basel, Wien: Herder.
Glaeser, Zygfryd. 2004. “Istotne elementy eklezjologii communio Nikosa Angelosa Nissiotisa.” In Communio w chrześcijańskiej refleksji o Kościele, edited by Andrzej Czaja and Marek Marczewski, 315–334. Lublin: TN KUL.
Greshake, Gisbert. 1992. “Communio – Schlüsselbegriff der Dogmatik.” In Gemeinsam Kirche sein. Theorie und Praxis der Communio. Festschrift der Theologischen Fakultät der Universität Freiburg i. Br. für Erzbischof Dr. Oskar Saier, edited by Günter Biemer, Bernhard Casper, and Josef Müller, 90–121. Freiburg, Basel, Wien: Herder.
Greshake, Gisbert. 2009. Trójjedyny Bóg. Teologia trynitarna. Translated by Jan Tyrawa. Wrocław: Wydawnictwo TUM. (Orig.: Der dreieine Gott. Eine trinitarische Theologie. Freiburg, Basel, Wien: Herder, 1997).
Greshake, Gisbert. 2001. Wierzę w Boga trójjedynego. Klucz do zrozumienia Trójcy Świętej. Translated by Wiesław Szymona. Kraków: Znak.
Hainz, J????. 1997. Koinonia. I. Biblisch-theologisch. In Lexikon für Theologie und Kirche, edited by Walter Kasper et al. Vol. VI, 171f. Freiburg, Basel, Rom, Wien: Herder.
Hemmerle, Klaus. 1977. “Kommunikation der Kirche – Kirche der Kommunikation.” Communicatio Socialis. Zeitschrift für Publizistik in Kirche und Welt 10: 253–257.
Jagodziński, Marek. 2002. Communio dzięki komunikacji. Teologiczny wymiar teorii komunikatywnego działania w eklezjologii Medarda Kehla SJ. Radom: Wydawnictwo Diecezjalne.
Jagodziński, Marek. 2003. Komunijny wymiar hierarchicznej i kolegialnej struktury Kościoła. In Chrześcijaństwo w kontekście judaizmu i islamu, edited by Marek Skierkowski, 265–282. Warszawa: Adam.
Jagodziński, Marek. 2007. “Christologie als Communio-Christologie.” Teologia w Polsce 1, 1: 50–77.
Jagodziński, Marek. 2008a. “Chrystologia komunijna.” Studia Theologica Varsaviensia 46, 1: 67–79.
Jagodziński, Marek. 2008b. Sakramenty w służbie communio. Studium teologiczno-komunikacyjne, Warszawa: Wydawnictwo UKSW.
Jagodziński, Marek. 2009a. “Ekumeniczne perspektywy eklezjologii communio.” Analecta Cracoviensia 41: 161–173.
Jagodziński, Marek. 2009b. Komunijna wizja Kościoła według Medarda Kehla SJ. Kraków: Wydawnictwo UNUM.
Jagodziński, Marek. 2009c. “Sakramenty komunii.” Ruch Biblijny i Liturgiczny 4: 291–293.
Jagodziński, Marek. 2011a. “Kościół a demokracja.” Teologia w Polsce 5, 2: 273–288.
Jagodziński, Marek. 2011b. “Teologiczne znaczenie pojęcia koinonia.” Zeszyty Formacji Katechetów 11, 3 (43): 30–35.
Jagodziński, Marek. 2011c. “Wymagania współczesności w kontekście komunikacyjnego modelu Kościoła jako komunii.” In Kościół po transformacji systemowej w Polsce, edited by Edward Sienkiewicz, 39–58. Koszalin: Katolickie Stowarzyszenie “Civitas Christiana” Oddział Koszalin.
Jagodziński, Marek. 2012. Eklezjalne kształty komunii, Radom: Wydawnictwo Diecezji Radomskiej Ave.
Jagodziński, Marek. 2013a. Sobór Watykański II w perspektywie teologiczno-eklezjalnej. In Studia soborowe. Historia i nauczanie Vaticanum II, edited by Michał Białkowski, 321–347. Toruń: Oficyna Wydawnicza FINNA.
Jagodziński, Marek. 2013b. Węzłowe zagadnienia chrystologii komunijnej. Radom: Wydawnictwo Diecezji Radomskiej AVE.
Jagodziński, Marek. 2014. Recepcja soborowego paradygmatu communio w teologii systematycznej. In Studia soborowe. Historia i recepcja Vaticanum II, edited by Michał Białkowski, 661–663. Toruń: GroupMedia.
Jagodziński, Marek. 2015. Antropologia komunijna. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Jagodziński, Marek. 2016. Trynitarno-komunijna teologia stworzenia. Lublin: Wydawnictwo KUL.
John Paul II. Apostolic Exhortation Christifideles Laici (1988).
John Paul II. Encyclical Veritatis Splendor (1993).
John Paul II. Encyclical Ut Unum Sint (1995).
John Paul II. Apostolic Exhortation Vita Consecrata (1996).
John Paul II. Apostolic Exhortation Ecclesia in Asia (1999).
John Paul II. Apostolic Exhortation Ecclesia in America (1999).
John Paul II. Apostolic Letter Novo Millennio Ineunte (2001).
John Paul II. Encyclical Ecclesia de Eucharistia (2003).
John Paul II. Apostolic Exhortation Pastores Gregis (2003).
Karwacki, Roman Józef. 1998. Od chrystomonizmu do pneumatologicznej teologii. In Duch, który jednoczy: Zarys pneumatologii, edited by Marek Marczewski, 119-156. Lublin: Polihymnia.
Karwacki, Roman Józef. 1999. Communicatio Spiritus Sancti: Pneumatologiczna interpretacja Kościoła jako Communio według dokumentów dialogu katolicko-luterańskiego na forum światowym. Siedlce: Kuria Diecezjalna.
Kasper, Walter. 1976. “Kirche als Sakrament des Geistes.” In Kirche – Ort des Geistes, edited by Walter Kasper and Gerhard Sauter, 13–55. Freiburg i. Br.: Herder.
Kasper, Walter. 1984. “Die Kirche als universales Sakrament des Heiles.” In Glaube im Prozess. Christsein nach den II. Vatikanum. Für Karl Rahner, edited by Elmar Klinger and Klaus Wittstadt, 221–239. Freiburg: Herder.
Kasper, Walter. 1986a. “Kościół jako wspólnota. Refleksje nad teologiczną ideą przewodnią Soboru Watykańskiego II.” Communio. Międzynarodowy Przegląd Teologiczny 6, 4: 30–40.
Kasper, Walter. 1986b. Zukunft aus der Kraft des Konzils. Die auβerordentliche Bischofssynode 85. Freiburg: Herder.
Kasper, Walter. 1987. “Kirche als communio. Überlegungen zur ekklesiologischen Leitidee des II. Vatikanischen Konzils.” In Theologie und Kirche, edited by Walter Kasper, 272–289. Mainz: Matthias-Grünewald-Verlag.
Kasper, Walter. 1988. “Die Kirche als Mysterium – Was glaubt die Kirche von sich selber?” In Fragen in der Kirche und an die Kirche, edited by Michael Seybold, 32–52. Eichstätt, Wien: Franz-Sales-Verlag.
Kasper, Walter. 1996. Bóg Jezusa Chrystusa. Translated by Jan Tyrawa. Wrocław: Wydawnictwo Wrocławskiej Ksie̜garni Archidiecezjalnej.
Kasper, Walter. 2008. Die Kirche Jesu Christi. Schriften zur Ekklesiologie I. Freiburg, Basel, Wien: Herder.
Kasper, Walter. 2009. Die Kirche und ihre Ämter. Schriften zur Ekklesiologie II. Freiburg, Basel, Wien: Herder.
Kasper, Walter. 2014. Kościół katolicki. Istota – rzeczywistość – posłannictwo. Translated by Grzegorz Rawski. Kraków: Wydawnictwo WAM.
Kehl, Medard. 1984. “Kirche als Institution – eine theologische Begründung.” In Norbert Glatzel, Norbert Mette, and Medard Kehl. Kirche als Institution (Fernstudium Katholische Religionspädagogik, Studienbrief II/1), 78–150. Tübingen: Deutsches Institut für Fernstudien an der Universität Tübingen.
Kehl, Medard. 1993. Communio durch Kommunikation. Zum Verhältnis von Institution und Person im Glauben. In Zwischen Loyalität und Widerspruch, Christsein mit der Kirche, edited by Johannes Gründel, Richard Heinzmann, and Medard Kehl, 35–50. Regensburg: Pustet.
Kehl, Medard. 1994. Die Kirche. Eine katholische Ekklesiologie. 3rd ed. Würzburg: Echter.
Kehl, Medard. 1996. Wohin geht die Kirche? Eine Zeitdiagnose. 4th ed. Freiburg: Herder.
Kienzler, Klaus. 1984. “Kommunikative Theologie nach dem Vatikanum II.” Communicatio Socialis. Zeitschrift für Publizistik in Kirche und Welt 17: 277-288.
Kongregacja Nauki Wiary. 1995 (1993). “List do biskupów Kościoła katolickiego o niektórych aspektach Kościoła pojętego jako komunia Communionis notio” (1993). In W trosce o pełnię wiary. Dokumenty Kongregacji Nauki Wiary 1966-1994, edited by Zygmunt Zimowski and Janusz Królikowski, 390–401. Tarnów: Biblos.
Kozak, Michał. 2003. Kościół jako communio według Gérarda Philipsa. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Kozak, Michał. 2004. “Communio w eklezjologii Gérarda Philipsa.” In Communio w chrześcijańskiej refleksji o Kościele, edited by Andrzej Czaja and Marek Marczewski, 335–348. Lublin: TN KUL.
Królikowski, Janusz. 2012. “Komunia jako zasada życia Kościoła w kontekście konstytucji Lumen gentium II Soboru Watykańskiego.” In W trosce o communio, edited by Jarosław Rzymski and Tadeusz Syczewski, 11–29. Drohiczyn: Drohiczyńskie Towarzystwo Naukowe, and Kuria Diecezjalna.
Kudasiewicz, Józef. 2004. “Koinōnia w Nowym Testamencie.” In Communio w chrześcijańskiej refleksji o Kościele, edited by Andrzej Czaja and Marek Marczewski, 55–77. Lublin: TN KUL.
Kuhnke, Ulrich. 1992. Koinonia. Zur theologischen Rekonstruktion der Identität christlicher Gemeinde, Düsseldorf: Patmos Verlag.
Kühschelm, Roman. 2012. “Nicht nur legitim, sondern unerlässlich… Die historisch-kritische Methode nach Die Verbum 12 und den folgenden kirchlichen Dokumenten.” In Erinnerung auf die Zukunft. Das Zweite Vatikanische Konzil, edited by Jan-Heiner Tück, 462-476. Freiburg, Basel, Wien: Herder.
Lachner, Raimund. 2003. “Communio – eine Grundidee des christlichen Glaubens. Ein Beitrag zur Elementarisierung im Fach Dogmatik.” In Qualitätsmanagement in der Theologie. Chancen und Grenzen einer Elementarisierung im Lehramtsstudium, edited by Raimund Lachner and Egon Spiegel, 225–251. Kevelaer: Butzon und Bercker.
Legrand, Herve M. 1982. “Die Entwicklung der Kirche als verantwortliche Subjekte. Eine Anfrage an das II. Vatikanum.” In Kirche im Wandel. Eine kritische Zwischenbilanz nach dem Zweiten Vatikanum, edited by Giuseppe Alberigo, Yves Congar, and Hermann J. Pottmeyer, 141–174. Düsseldorf: Patmos-Verlag.
Link-Wieczorek, Ulrike. 2005. “Warum trinitarisch Gott reden? Zur Neuentdeckung der Trinitätslehre in der heutigen Theologie.” In Der lebendige Gott. Auf den Spuren neueren trinitarischen Denkens, edited by Rudolf Weth, 11–30. Neukirchen, Vluyn: Neukirchener.
Majewski, Józef. 2005. Teologia na rozdrożach. Kraków: Znak.
Malina, Anna. 2015. Koinonia – urzeczywistnienie jedności Kościoła. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Marczewski, Marczewski. 2014. Review of “Studia soborowe, [t. 1]: Historia i recepcja Vaticanum II, red. Michał Białkowski, Toruń, Gdańsk: Oficyna Wydawnicza Finna 2013.” Przegląd Piśmiennictwa Teologicznego 2: 108–112.
Meuffels, Hans Otmar. 1995. Kommunikative Sakramententheologie. Freiburg, Basel, Wien: Herder.
Międzynarodowa Komisja Mieszana do dialogu teologicznego między Kościołem rzymsko-katolickim i Kościołem prawosławnym. 1993 (1982). Misterium Kościoła i Eucharystii w świetle tajemnicy Trójcy Świętej (Monachium 1982). In Wacław Hryniewicz. Kościoły siostrzane. Dialog katolicko-prawosławny 1980-1981, 35–44. Warszawa: Verbinum.
Miggelbrink, Ralf. 2003. Einführung in die Lehre von der Kirche. Darmstadt: WBG — Wissenschaftliche Buchgesellschaft.
Nadzwyczajny Synod Biskupów. 1986 (1985). “Relacja końcowa z nadzwyczajnego Synodu Biskupów w Rzymie Kościół kierowany przez Słowo Boże sprawuje tajemnice Chrystusa dla zbawienia świata (1985 r.).” Tygodnik Powszechny 6 (1911) from 9.02.1986: 4f.
Moltmann, Jürgen. 2005. “Der dreieinige Gott.” In Der lebendige Gott. Auf den Spuren neueren trinitarischen Denkens, edited by Rudolf Weth, 178–196. Neukirchen, Vluyn: Neukirchener.
Napiórkowski, Andrzej. 2002. Jedność konsekrowana. Kraków: Alleluja.
Napiórkowski, Andrzej. 2006. Misterium communionis. Eklezjalny paradygmat dziejów zbawienia. Kraków: Wydawnictwo WAM.
Napiórkowski, Stanisław Celestyn. 1995. Doświadczenie i nadzieja. In Kościoły czy Kościół. Wybrane zagadnienia z ekumenizmu, edited by Leonard Górka and Stanisław Celestyn Napiórkowski. Warszawa: Verbinum.
O’Collins, Gerald. 2009. Jezus nasz Odkupiciel. Chrześcijańskie ujęcie zbawienia. Translated by Jan Pociej. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Pawłowski, Sławomir. 2004. “Communio w dokumentach światowych dialogów ekumenicznych.” In Communio w chrześcijańskiej refleksji o Kościele, edited by Andrzej Czaja and Marek Marczewski, 135–158. Lublin: TN KUL.
Pesch, Otto Hermann. 2011. Das Zweite Vatikanische Konzil. Vorgeschichte – Verlauf – Ergebnisse – Wirkungsgeschichte, 271–290. 3rd ed. Kevelaer: Echter.
Philips, Gérard. 1967. L’Eglise et son mystère au II Concile du Vatican. Histoire, texte et commentaire de la Constitution Lumen Gentium, vol. I, Paris: Desclée de Brouwer et Cie.
Pontifical Council for Promoting Christian Unity. 1995. The Word of Life: A Statement on Revelation and Faith, http://www.vatican.va/roman_curia/pontifical_councils/chrstuni/meth-council-docs/rc_pc_chrstuni_doc_19951115_word-life-rio_en.html [15.01.2017).
Ratzinger, Joseph. 1990. “Eklezjologia Soboru Watykańskiego II.” In idem. Kościół – ekumenizm – polityka (Kolekcja Communio, 5). Translated by Lucjan Balter, 13–27. Poznań, Warszawa: Pallottinum.
Ratzinger, Joseph. 2003a. “Eucharistie – Communio – Solidarität: Christus gegenwärtig im Sakrament.” In idem, Unterwegs zu Jesus Christus, 117–121. Augsburg: Sankt-Ulrich-Verlag.
Ratzinger, Joseph. 2003b. Pielgrzymująca wspólnota wiary. Kościół jako komunia. Translated by Wiesław Szymona. Kraków: Wydawnictwo M.
Ratzinger, Joseph. 2013. Kościół – znak wśród narodów. Pisma eklezjologiczne i ekumeniczne vol. (Opera omnia, VIII/1-2). Translated by Wiesław Szymona, edited by Krzysztof Góźdź and Marzena Górecka. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Rikerstorfer, Johann. 2012. “Der Wandel im Offenbarungsverständnis. Vatikanum I – Vatikanum II – weiterführende Perspektiven.” In Erinnerung auf die Zukunft. Das Zweite Vatikanische Konzil, edited by Jan-Heiner Tück, 477–490. Freiburg, Basel, Wien: Herder 2012.
Rossi, Hans. 1976. Die Kirche als personale Gemeinschaft. Der kommunitäre Charakter der Kirche nach den Dokumenten und Akten des Zweiten Vatikanischen Konzils, Köln: Hanstein.
Saier, Oskar. 1973. “Communio” in der Lehre des 2. Vatikanischen Konzils. Eine rechtsbegriffliche Untersuchung. München: Max Hueber Verlag.
Salij, Jacek. 2008. Review of “Marek Jagodziński, Sakramenty w służbie communio. Studium teologiczno-komunikacyjne, Wydawnictwo UKSW, Warszawa 2008, ss. 483.” Studia Theologica Varsaviensia 46, 2: 279–284.
Scharer, Matthias, and Bernd Jochen Hilberath. 2002. Kommunikative Theologie. Eine Grundlegung. Mainz: Matthias-Grünewald-Verlag.
Schwienhorst-Schönberger, Ludger. 2012. “Zwei antagonistische Modelle Schriftauslegung in Die Verbum?” In Erinnerung auf die Zukunft. Das Zweite Vatikanische Konzil, edited by Jan-Heiner Tück, 449-461. Freiburg, Basel, Wien: Herder.
Seeliger, Hans R. 1999. “Das Netzwerk der communio. Überlegungen zur historischen Soziologie des antiken Christentums und ihrer Bedeutung für die Ekklesiologie.” In Communio – Ideal oder Zerrbild von Kommunikation?, edited by Bernd Jochen Hilberath, 19-38. Freiburg, Basel, Wien: Herder.
Seckler, Max. 2009. “Die Communio-Ekklesiologie, die theologische Methode und die Loci-theologici-Lehre Melchior Canos.” In In Eo qui confortat: liber oblatus excellentissimo domino Eduardo Ozorowski archiespiscopo metropolitae Bialostocensi ordinationis episcopalis tricesimum anniversarium celebranti, edited by Andrzej Proniewski, Leszek Mariusz Jakoniuk, and Andrzej Dębski, 209–232. Białystok: Białostockie Zakłady Graficzne.
Składanowski, Marcin. 2012. Elementy eklezjologii komunijnej w Dokumencie z Limy i ich znaczenie dla współczesnego ruchu ekumenicznego. In W trosce o communio, edited by Jarosław Rzymski and Tadeusz Syczewski, 101–116. Drohiczyn: Drohiczyńskie Towarzystwo Naukowe and Kuria Diecezjalna.
Skrzypczak, Robert. 2005. Osoba i misja. Podstawy eklezjologii misyjnej w świetle personalizmu papieża Jana Pawła II. Warszawa: Wydawnictwo Sióstr Loretanek.
Söding, Thomas. 2012. “Theologie mit Seele. Der Stellenwert der Schriftauslegung nach der Offenbarungskonstitution Die Verbum.” In Erinnerung auf die Zukunft. Das Zweite Vatikanische Konzil, edited by Jan-Heiner Tück, 423–448. Freiburg, Basel, Wien: Herder.
Szymik, Jerzy. 2010. Review of “Sakramenty w służbie ‘communio’. Studium teologiczno-komunikacyjne, Warszawa: Wydawnictwo UKSW 2008, ss. 483.” Teologia w Polsce 4, 1: 154–157.
Szymik, Jerzy. 2012. Theologia benedicta. Tom II. Katowice: Księgarnia św. Jacka.
Thönissen, Wolfgang. 1996. Gemeinschaft durch Teilhabe an Jesus Christus. Ein katholisches Modell für die Einheit der Kirchen. Freiburg, Basel, Wien: Herder.
Tillard, Jean-Marie-Roger. 1962. L’Euchariste, Pâque de l’Église, Paris: Éditions du Cerf.
Tillard, Jean-Marie-Roger. 1982. L’évêque de Rome. Paris: Éditions du Cerf.
Tillard, Jean-Marie-Roger. 1987. L’Église d’églises. L’ecclésiologie de communion. Paris: Éditions du Cerf.
Tillard, Jean-Marie-Roger. 1992. Chair de l’Église, chair du Christ. Aux source de l’ecclésiologie de communion. Paris: Éditions du Cerf.
Vercruysse, Jos E. 2001. Wprowadzenie do teologii ekumenicznej. Translated by Mieczysław Stebart. Kraków: Wydawnictwo WAM.
Volk, Miroslav. 1996. Trinität und Gemeinschaft. Eine ökumenische Ekklesiologie. Mainz, Neukirchen, Vluyn: Matthias-Grünewald-Verlag.
Vorgrimler, Herbert 1998. “Volk Gottes oder Communio?” In Das Volk Gottes – ein Ort der Befreiung: Festschrift für Elmar Klinger, edited by Hildegund Keul und Hans J. Sander, 41–55. Würzburg: Echter.
Wagner, Harald. 2007. Dogmatyka. Translated by Juliusz Zychowicz. Kraków: Wydawnictwo WAM.
Werbick, Jürgen. 1994. Kirche. Ein ekklesiologischer Entwurf für Studium und Praxis. Freiburg, Basel, Wien: Herder.
Werbick, Jürgen. 2000. Den Glauben verantworten. Eine Fundamentaltheologie. Freiburg, Basel, Wien: Herder, 2000.
Weth, Rudolf. 2005. Der lebendige Gott. Auf den Spuren neueren trinitarischen Denkens, edited by Rudolf Weth. Neukirchen, Vluyn: Neukirchener.
Copyright (c) 2017 Roczniki Teologiczne
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
