Przyczyny sukcesu w polskiej profilaktyce palenia tytoniu
Abstrakt
Odnotowany w połowie drugiej dekady XXI wieku spadek ilości sprzedawanych papierosów w Polsce, zmniejszenie się liczby palaczy oraz mniejsza liczba zachorowań na raka płuc wśród mężczyzn od 35 do 54 roku życia skłaniają do podjęcia pogłębionej refleksji nad tym, dzięki czemu udało się to osiągnąć. Celem analiz, podjętych w niniejszym artykule, było wyodrębnienie przyczyn osiągniętego sukcesu oraz prezentacja polskiego świadectwa zaangażowanej pracy profilaktycznej, zarówno w krajowych, jak i międzynarodowych kręgach. Warto to uczynić dla: odnotowania historii dokonań, docenienia twórców sukcesu, pozyskania naśladowców, ukazania cennego przykładu kontynuatorom działań prozdrowotnych. Materiał zgromadzony w przedstawionym tekście pozyskano dzięki: udziałowi w licznych Konferencjach im. prof. Franciszka Venuleta dotyczących profilaktyki palenia tytoniu; poświęconym temu zagadnieniu publikacjom oraz osobistej znajomości konkretnych działań podejmowanych bądź inspirowanych przez prof. dr. hab. Witolda Zatońskiego i ks. prof. dr. hab. Czesława Cekierę, a także ich współpracowników z Instytutu – Centrum Onkologii im. Marii Curie-Skodowskiej w Warszawie, Fundacji „Promocja Zdrowia” i Katedry Psychoprofilaktyki Społecznej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
Bibliografia
Blanke, Douglas, Vera de Costa e Silva. Tools for advancing tobacco control in the 21st century. Tobacco Control Legislation: An introductory guide. Geneva: World Health Organization, 2004.
Cekiera, Czesław. Etiologia i motywacja usiłowanych samobójstw. Studium psychologiczne. Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej, 1975.
Cekiera, Czesław. Papierosy. Palący problem palenia. Toruń: Europejskie Centrum Edukacyjne, 2013.
Cekiera, Czesław. Psychoprofilaktyka uzależnień oraz terapia i resocjalizacja osób uzależnionych. Metody, programy, modele, zakłady, wspólnoty. Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, 1992.
Cekiera, Czesław. Ryzyko uzależnień. Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, 1994.
Cekiera, Czesław. Toksykomania: narkomania, lekomania, alkoholizm, nikotynizm. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1985.
Cekiera, Czesław. Tytoń. Lublin: Wydawnictwo KUL, Wydawnictwo „Gaudium”, 2005.
Cekiera, Czesław. W obronie życia i zdrowia. Białystok: Wydawnictwo Niepaństwowej Wyższej Szkoły Pedagogicznej, 2011.
Cekiera, Czesław, Witold Zatoński (red.). Palenie tytoniu wolność czy zniewolenie? Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, 2001.
Centrum Badania Opinii Społecznej. Palenie papierosów. Komunikat z badań, Nr 104/2019: 2, https://cbos.pl/SPISKOM.POL/2019/K_104_19.PDF. Dostęp 07-07-2021.
Czalej-Hurko, Anna. „Korelaty osobowości a uzależnienie od tytoniu w wybranych grupach młodzieży”, w Palenie tytoniu wolność czy zniewolenie? red. Czesław Cekiera, Witold Zatoński, 53-58. Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, 2001.
Czapiński, Janusz, Tomasz Panek (red.). Diagnoza Społeczna 2013. Warunki i jakość życia Polaków. Raport, 265-268. Warszawa: Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Centrum Zasobów Ludzkich, 2014.
Danysz, Andrzej. „Prof. Franciszek Venulet – pionier polskich badań nad wpływem dymu tytoniowego na stan zdrowia”. Alkoholizm i Narkomania 36(1999), 3: 325–332.
Drewnowska, Beata. „Obrazkowe ostrzeżenia na papierosach w Polsce”. 10.10.2011. Dostęp 10.06.2021, https://www.rp.pl/artykul/730642-Obrazkowe-ostrzezenia-na-papierosach-w-Polsce.html
Dudziak, Urszula. „Dziecko zagrożone dymem tytoniowym”, w Międzynarodowy Kongres „O godność dziecka. Warszawa 18-20 maja 2001, red. Ewa Kowalewska, Małgorzata Wyszyńska, 129-139. Gdańsk: Klub Przyjaciół Ludzkiego Życia, 2001.
Dudziak, Urszula. Na nowej drodze życia bez papierosa. Materiały dla doradców życia rodzinnego. Poznań: Fundacja „Glos dla Życia”, 2002.
Dudziak, Urszula. Na nowej drodze życia bez papierosa. Poznań: Fundacja „Glos dla Życia”, 2002.
Dudziak, Urszula. Nauczyciel a profilaktyka palenia tytoniu – Przewodnik. Warszawa: Fundacja „Promocja Zdrowia”, 2006.
Dziewiecki, Marek. Profilaktyka integralna. Kraków: Rubikon, 2007.
Fetlińska, Janina, „Problemy zwalczania palenia tytoniu w Polsce: sprawozdanie z dziesięciu Ogólnopolskich Konferencji Naukowych im. Prof. Franciszka Venuleta (lata 1998-2007)”. „Medycyna Nowożytna” 15(2008), 1-2: 188-197.
Fundacja „Promocja Zdrowia”. Dostęp 07.06.2021, http://promocjazdrowia.pl/dzialania-fundacji/
Fundacja „Promocja Zdrowia”. Działania Fundacji. Dostęp 07.06.2021. http://promocjazdrowia.pl/dzialania-fundacji/
Fundacja „Promocja Zdrowia”. Nagrody Fundacji. Dostęp 09.06.2021, https://promocjazdrowia. pl/nagrody-fundacji/
Fundacja „Promocja Zdrowia”. O Fundacji. Nasze działania. Dostęp 10.06.2021, https://promocjazdrowia.pl/nasze-dzialania/
Fundacja „Promocja Zdrowia”. Journal of Health Inequalities. Dostęp 09.06.2021, https://pro mocjazdrowia.pl/jhi-2/
Fundacja „Promocja Zdrowia”. Misja i cele. Dostęp 09.06.2021, https://promocjazdrowia.pl/misja-i-cele/
Fundacja „Promocja Zdrowia”. Żaden zysk nie może być zasadny, jeśli kosztem jest życie ludzkie. Zakaz sprzedaży papierosów w Watykanie, 10 czerwca 2021. Dostęp 10.06.2021, https://promocjazdrowia.pl/zakaz-sprzedazy-papierosow-w-watykanie/
Gałązka-Bazydło, Teresa. „Poziom neurotyzmu u toksykomanów, alkoholików i palaczy”. W Palenie tytoniu wolność czy zniewolenie? red. Czesław Cekiera, Witold Zatoński, 101-117. Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, 2001.
Gaś, Zbigniew Bronisław. „Redukcja szkód a profilaktyka uzależnień”. Remedium 7-8 (2002): 32-33.
Główny Inspektorat Sanitarny. Sprawozdanie z realizacji Programu ograniczania zdrowotnych następstw palenia tytoniu w Polsce w 2015 roku. Warszawa: Rada Ministrów, 2016.
Grzelak, Szymon. „Czwarte ogniwo profilaktyki”. Remedium 7-8(2001): 8.
Grzelak, Szymon. Profilaktyka ryzykownych zachowań seksualnych. Kraków: Rubikon, 2009.
Hajek, Peter, Anna Phillips-Waller, Dunja Przulj, Francesca Pesola, Katie Myers Smith, Natalie Bisal, Jinshuo Li, Steve Parrott, Peter Sasieni, Lynne Dawkins, Louise Ross, Maciej Goniewicz, i in. „A Randomized Trial of E-Cigarettes versus Nicotine-Replacement Therapy”. New England Journal of Medicine 380(2019):629-637. DOI: 10.1056/NEJMoa 1808779. Dostęp 04.06.2021.
Hintz, Iga. Jak rzucić palenie? Jak działają plastry, gumy, spraye, pastylki na rzucanie palenia? 31 maja 2019. Dostęp 04.06.2021, https://apteline.pl/artykuly/jak-rzucic-palenie-jak-dzialaja-plastry-gumy-spraye-pastylki-na-rzucenia-palenia.
Horszko-Szmyd, Barbara. „Poczucie zmian w obrazie siebie u osób z uzależnieniem nikotynowym, w Palenie tytoniu wolność czy zniewolenie? red. Czesław Cekiera, Witold Zatoński, 119-136. Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, 2001.
Jaworski, Janusz Marek, Dorota Linke-Drzyżdżyk, Krzysztof Przewoźniak i Witold Zatoński. „Profilaktyka chorób odtytoniowych – narodowe kampanie zdrowotne”. W Palenie tytoniu w Polsce: postawy, następstwa zdrowotne i profilaktyka, red. Witold Zatoński, Krzysztof Przewoźniak, 281–294. Warszawa: Centrum Onkologii – Instytut, 1999.
Jaworski, Janusz Marek, Krzysztof Przewoźniak, Witold Zatoński. „15. lecie kampanii zdrowotnej «Rzuć palenie razem z nami» sukcesy i wyzwania”. W IX Ogólnopolska Konferencja Naukowa im. prof. Franciszka Venuleta „Tytoń albo Zdrowie” Płock 07-08 listopada 2006. Materiały konferencyjne. Płock: Centrum Psychologiczno-Pastoralne Metanoja, 2006.
Kontrola i promocja zakazu palenia tytoniu prowadzona przez Państwową Inspekcję Sanitarną. Warszawa: Główny Inspektorat Sanitarny, 2012.
Lalik, Agnieszka. „Poczucie zmian obrazu siebie u palącej papierosy młodzieży szkoły średniej”. W Palenie tytoniu wolność czy zniewolenie? red. Czesław Cekiera, Witold Zatoński, 137-174. Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, 2001.
Lalik, Agnieszka. „Profilaktyka palenia papierosów przez młodzież szkoły średniej”. W Palenie tytoniu wolność czy zniewolenie? red. Czesław Cekiera, Witold Zatoński, 227-252. Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, 2001.
Michalewski, Bartosz. Centrum drop in w Krakowie. Ograniczanie szkód zdrowotnych i praca z użytkownikami narkotyków w dobie pandemii COVID–19. Opublikowano: 28 stycznia 2021. Dostęp 04.06.2021, https://www.narkomania.org.pl/czytelnia/ograniczanie-szkod-zdrowotnych-i-praca-z-uzytkownikami-narkotykow-w-dobie-pandemii-covid-19/.
Miech, Olga. „Niektóre cechy osobowości palaczy i abstynentów nikotynowych”, opr. Urszula Dudziak. W Palenie tytoniu wolność czy zniewolenie? red. Czesław Cekiera, Witold Zatoński, 59-71. Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, 2001.
Misiuna, Małgorzata. „Obywatelska Koalicja «Tytoń albo Zdrowie»”. W X Ogólnopolska Konferencja Naukowa im. prof. Franciszka Venuleta „Tytoń albo Zdrowie”. Płock 07-08 listopada 2006”. Materiały konferencyjne. Płock: Centrum Psychologiczno-Pastoralne Metanoja, 2006.
Ostrzeżenia zdrowotne na opakowaniach wyrobów tytoniowych. Art. 9b. Ustawy o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych. Dz. U.2021 poz. 276 Wersja obowiązująca od: 11 lutego 2021 r.
Palenie tytoniu i Ty. Składniki dymu tytoniowego. Dostęp 10.06.2021, http://palenie.doktorzy.pl/dym.htm.
Polska wyróżnia się w Europie. Dzięki palaczom, 7.02.2020. Dostęp 10.06.2021, https://www.money.pl/gospodarka/polska-wyroznia-sie-w-europie-dzieki-palaczom-6475994727016 577a.html
Program Ograniczania Zdrowotnych Następstw Palenia Tytoniu w Polsce. Cele i zadania na lata 2014-2018, opr. Minister Zdrowia. Warszawa: Rada Ministrów, 2013.
Przewoźniak, Krzysztof, Witold Zatoński. „Zakaz reklamy tytoniu w Polsce i jego wpływ na postawy młodzieży wobec palenia tytoniu”. W IX Ogólnopolska Konferencja Naukowa im. prof. Franciszka Venuleta „Tytoń albo Zdrowie”. Płock 07-08 listopada 2006. Płock: Centrum Psychologiczno-Pastoralne Matanoja w Płocku 2006.
Przewoźniak, Krzysztof. „Rzuć palenie razem z nami” – kampania zdrowotna dla rzucających palenie – Zdrowie w ciąży – uzależnienia od alkoholu, tytoniu i narkotyków, 2 maja 2017. Dostęp 10.06.2021, https://www.zdrowiewciazy.pl/uzaleznienia-w-ciazy/uzaleznienie-od-tytoniu/369-rzuc-palenie-razem-z-nami-kampania-zdrowotna-dla-rzucajacych-palenie.
Przewoźniak, Krzysztof, Jakub Gumkowski, Małgorzata Zagroda, Paweł Polak, Sylwia Kolakowska, Barbara Witeska, Daniel Pokrywczyński, Janina Fetlińska i Witold Zatoński. „Zanieczyszczenie miejsc publicznych w Polsce dymem tytoniowym”. W IX Ogólnopolska Konferencja Naukowa im. prof. Franciszka Venuleta „Tytoń albo Zdrowie” Płock 07-08 listopada 2006. Materiały konferencyjne. Płock: Centrum Psychologiczno-Pastoralne Metanoja, 2006.
Rzeszowska, Katarzyna. „Obraz siebie u palaczy i inhalantomanów”. W Palenie tytoniu wolność czy zniewolenie, red. Czesław Cekiera, Witold Zatoński, 175-195. Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, 2001.
Starek, Andrzej. „Toksykologia dymu tytoniowego”. W Zdrowotne następstwa palenia tytoniu w Polsce, red. Witold Zatoński, Krzysztof Przewoźniak, 61-73. Warszawa: Ariel, 1992.
Ustawa z dnia 9 listopada 1995 r. o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych (Dz. U. 1996, Nr 10, poz. 55); Data wejścia w życie 1 maja 2016; Wejście w życie ostatniej zmiany 11 lutego 2021, Dz. U. 2021, poz. 276.
Venulet, Franciszek. Co o nałogu palenia tytoniu wiedzieć należy. Warszawa: „Wiedza Powszechna”, 1956.
Wojcieszek, Krzysztof. „Mity i zasady profilaktyki uzależnień”. Remedium 5(2002): 16-18.
Wojtasiński, Zbigniew. WHO: liczba palących papierosy mężczyzn przestaje rosnąc i zacznie spadać (20.12.2019). Ministerstwo Edukacji Narodowej, Nauka w Polsce. https://naukawpo lsce.pap.pl/aktualnosci/news%2C80018%2Cwho-liczba-palacych-papierosy-mezczyzn-przesta je-rosnac-i-zacznie-spadac. Dostęp 07.07.2021.
Wojtyła, Karol. Promieniowanie ojcostwa. Wrocław: Wydawnictwo Wrocławskiej Księgarni Archidiecezjalnej TUM, 2007.
Zatoński, Mateusz. „Marking the 20th anniversary of the Polish Anti-Tobacco Law”. Journal of Health Inequqlities 2(2016).
Zatoński, Witold. Apel z okazji Światowego Dnia Rzucania Palenia. Dostęp 10.06.2021, https:// promocjazdrowia.pl/apel-fundacji-promocja-zdrowia-z-okazji-swiatowego-dnia-rzucania-pale nia/#_ftnref1
Zatoński, Witold, Krzysztof Przewoźniak. „Zawartość substancji smolistych sprzedawanych w Polsce w latach 1983-2000”. Zdrowie Publiczne i Zarządzanie 7(2009), 2: 12-19.
Zatoński, Witold. Demokracja jest zdrowsza: cud zdrowotny nad Wisłą. Warszawa: Centrum Onkologii – Instytut, 2004.
Zatoński, Witold, Urszula Sulkowska i Joanna Didkowska. „Kilka uwag o epidemiologii nowotworów w Polsce”. Nowotwory Journal of Oncology 65(2015), 3: 179-196.
Zatoński, Witold (red.). Europejski Kodeks Walki z Rakiem. Wydanie polskie na podstawie European code against cancer and scientific justification: third version. Warszawa: Centrum Onkologii − Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie, 2003.
Copyright (c) 2021 Roczniki Teologiczne
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
