Tropowane ordinarium missae w rękopiśmiennym graduale paulińskim ms. R659/III-913
Abstrakt
Ukształtowany w VIII wieku chorał gregoriański szybko stał się niewystarczający do potrzeb ówczesnej liturgii. Z chwilą wprowadzenia go na teren państwa Franków okazał się on dla tamtejszych duchownych, przyzwyczajonych do rozbudowanych śpiewów, mało przydatny. W wyniku podjętych decyzji administracyjnych nie można było jednak odstąpić od rytuału rzymskiego. Zbytnia ogólnikowość śpiewów rzymskich wywołała ich zdecydowaną niechęć do adaptacji nowych obrzędów. Zaczęli oni w związku z tym, jako pierwsi, uzupełniać przejęte śpiewy retorycznymi ozdobnikami, tzw. tropami. Cieszyły się one od samego początku bardzo dużą popularnością. Funkcjonowały w liturgii aż do Soboru Trydenckiego, który nakazał ich całkowite usunięcie z liturgii. Wiele ksiąg zachowało część tych dodatków, m.in. graduał pauliński z końca XVI w. Celem artykułu jest wydobycie tych tropów, omówienie ich warstwy tekstowej i melodycznej oraz wskazanie na ewentualne wzorce. Dowiedziono, iż pochodzą one albo z rozłożenia gregoriańskich melizmatów (Kyrie), albo z kopiowania (Gloria) lub parafrazowania melodii tekstu głównego (Sanctus). Nie wprowadzają elementów muzycznie nowych, nie odbiegają też od stylu melodii gregoriańskich i są dostosowane do kontekstu, w którym występują. Zostały one zaimportowane z innych wcześniejszych kodeksów liturgiczno-muzycznych.
Bibliografia
Apel W., Gregorian chant, Published by Indiana University Press, Bloomington 1958.
Blume C., Tropi graduales. Tropen des Missale im Mittelalter (Analecta Hymnica Medii Aevi, t. 47), red. G.M. Dreves, C. Blume, H. Bannister, Wydawnictwo O.R. Reisland, Leipzig 1905.
Hiley D., Chorał gregoriański i neogregoriański. Zmiany stylistyczne w śpiewach oficjów ku czci średniowiecznych świętych, „Muzyka” 48(2003), nr 2, s. 3-15.
Jończyk A., Ordinarium missae najstarszych diecezjalnych graduałów krakowskich i jego znaczenie dla kultury muzycznej w Polsce, Wydawnictwo Polihymnia, Lublin 2015.
Michałowska T., Średniowiecze, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002.
Pawlak I., Chorał gregoriański – śpiew muzealny czy aktualny?, „Liturgia Sacra” 14(2008), nr 1, s. 83-105.
Pawlak I., Graduały piotrkowskie jako przekaz chorału gregoriańskiego w Polsce po Soborze Trydenckim, Redakcja Wydawnictw KUL, Lublin 1988.
Pikulik J., Franciszkańskie Ordinarium missae w średniowiecznej Polsce, „Studia Theologica Varsaviensia” 10(1971), nr 2, s. 111-130.
Pikulik J., Indeks śpiewów ordinarium missae w graduałach polskich do 1600 r., w: Muzyka religijna w Polsce. Materiały i studia, t. 2, red. J. Pikulik, Wydawnictwo Akademii Teologii Katolickiej, Warszawa 1978, s. 156.
Pikulik J., Śpiewy Alleluja o Najświętszej Maryi Pannie w polskich graduałach przedtrydenckich, Wydawnictwo Akademii Teologii Katolickiej, Warszawa 1984.
Popowska M., Liturgia paulińska w świetle rękopisu ms. R659/III-913, w: Liturgia w klasztorach paulińskich w Polsce. Źródła i początki (Musica Claromontana – Studia, 1), red. R. Pośpiech, Opole 2012, s. 219-294.
Popowska M., Rękopis muzyczny ms. 182 z biblioteki kapitulnej we Wrocławiu, „Saeculum Christianum” 9(2002), nr 2, s. 87-110.
Walczak B., Najstarsze pieśni pasyjne i wielkanocne w języku polskim, w: Wielkanoc w polskiej kulturze, red. M. Borejszo, Poznań 1997.
Wiśniewski P., Śpiewy późnośredniowieczne w antyfonarzach płockich z przełomu XV/XVI wieku na podstawie responsoriów Matutinum, Wydawnictwo Polihymnia, Lublin 2010.
Kouřimský graduál (Graduale civitatis Gurimensis), Národní knihovna České republiky, XIV. A.1, www.manuscriptorium.com/appa/main/index.php
Graduál mladoboleslavský ca 1509 (Janíčka Zmilelého z Písku), Knihovna: Okresní muzeum Mladá Boleslav; Sygn: inv. č. 21691, www.manuscriptorium.com/appa/main/index.php
Copyright (c) 2017 Roczniki Teologiczne
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
