Obrzędy, zwyczaje i śpiewy wielkanocne w życiu i pobożności ludowej mieszkańców Podkarpacia
Abstrakt
Celem artykułu jest przedstawienie zwyczajów, obrzędów i śpiewów wielkanocnych w życiu i pobożności ludowej mieszkańców Podkarpacia. O istocie Świąt Zmartwychwstania, przeżywanych w okresie wiosennym, stanowią dwa nierozerwalne elementy: odrodzenie się życia człowieka dzięki ofierze Jezusa oraz odrodzenie się przyrody po zimowym śnie. Ich kulturotwórcze znaczenie znajduje praktyczny wymiar w bogatej wielkanocnej obrzędowości i związanych z nią śpiewach. Msza Rezurekcyjna poprzez śpiew pieśni wielkanocnych jest manifestacją wiary w zbawienie dusz. Stanowi też okazję do wiwatów poprzez wystrzały, grę na bębnie, grę orkiestry oraz głośny dźwięk dzwonów, co oznacza tryumf Chrystusa nad szatanem. Pieśni wielkanocne towarzyszą wielkanocnemu obchodzeniu domów z wiosennym gaikiem i życzeniami. Świecki zwyczaj Śmigusa-Dyngusa wykazuje wyraźne odniesienia do sacrum, gdyż przez symbolikę wody wspomagającej odradzające się na wiosnę życie, nawiązuje do sakramentu Chrztu św. Jego warstwa tekstowa opiera się na pasyjnych treściach ewangelicznych, a warstwa muzyczna wykorzystuje motywy pieśni wielkanocnych. Innym wielkanocnym zwyczajom na Podkarpaciu (Krzyżaki, Meus) czy praktykom podczas Dni Krzyżowych także towarzyszą śpiewy wielkanocne, ich kontrafaktury, pieśni o krzyżu i pieśni przygodne.
Bibliografia
Arlik J., Dyngus, w: Encyklopedia Katolicka, t. 4, red. R. Łukaszyk i in., TN KUL, Lublin 1984.
Borejszo M., W kręgu zwyczajów wielkanocnych, w: Wielkanoc w polskiej kulturze, red. M. Borejszo, Wydawnictwo „W drodze”, Poznań 1997, s. 25-56.
Bystroń J.S., Dzieje obyczajów w dawnej Polsce w. XVI-XVIII, t. 2, PIW, Warszawa 1960.
Bystroń J.S., Polska pieśń ludowa, Nakładem Krakowskiej Spółki Wydawniczej, Kraków 1920.
Dąbrowska Z., Obrzędy i zwyczaje doroczne jako widowisko, CPARA, Warszawa 1972.
Ferenc E., Polskie tradycje świąteczne, Księgarnia św. Wojciecha, Poznań 1998.
Ferenc M., Czasy nowożytne, w: Obyczaje w Polsce. Od średniowiecza do czasów współczesnych, red. A. Chwalba, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006, s. 117-217.
Gaj-Piotrowski W., Kultura społeczna ludu okolic Rozwadowa, PTL, Wrocław 1967.
Gloger Z., Encyklopedia staropolska, t. 1-4, Druk P. Laskauera i W. Babickiego, Warszawa 1900-1903.
Gloger Z., Rok polski w życiu, tradycji i pieśni, Wydawnictwo Jan Fiszer, Warszawa 1900.
Gloger Z., Zwyczaje i pieśni doroczne, Spółka Nakładowa Tanich Wydawnictw, Warszawa 1898.
Gołębiowski Ł., Lud polski, jego zwyczaje, zabobony, A. Gałęzowski i spółka, Warszawa 1830.
Hryń-Kuśmierek R., Rok polski. Zwyczaje i obrzędy, w: Encyklopedia tradycji polskich, Podsiedlik-Raniowski i Spółka, Poznań 1998, s. 8-96.
Kitowicz J., Opis obyczajów za panowania Augusta III, PIW, Warszawa 1985.
Kolberg O., Dzieła wszystkie, Przemyskie, t. 35, IOK, Wrocław–Poznań 1964.
Kolberg O., Dzieła wszystkie, Sanockie-Krośnieńskie, cz. I, t. 49, IOK, Wrocław–Poznań 1974.
Kolberg O., Dzieła wszystkie, Tarnowskie-Rzeszowskie, t. 48, IOK, Poznań 1967.
Kopeć J.J., Polska obrzędowość rodzinna w roku kościelnym, RTK 29(1982), z. 6, s. 109-125.
Kossak Z., Rok polski. Obyczaj i wiara, IW PAX, Warszawa 1958.
Kotula F., Krzyżaki z Jaślisk, w: Tradycja i przemiana. Studia nad dziejami i współczesną kulturą ludową, red. Z. Jasiewicz i in., UAM, Poznań 1978, s. 197-205.
Kotula F., Z sandomierskiej puszczy, WL, Kraków 1962.
Łunkiewicz J., Wykład obrzędów i religijnych zwyczajów rzymsko-katolickiego Kościoła, Gebethner i Wolff, Warszawa 1890.
Małaczyński F., Misterium Paschalne w Polsce. Polskie zwyczaje liturgiczne w Święte Triduum ukrzyżowania, pogrzebu i zmartwychwstania Jezusa, Tyniec–Wydawnictwo Benedyktynów, Kraków 2006.
Mielicka H., Antropologia świąt i świętowania, Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej, Kielce 2006.
Obrzędy i zwyczaje doroczne wsi rzeszowskiej, Komentarz wystawy oprac. A. Karczmarzewski, Muzeum Okręgowe, Rzeszów 1972.
Ogrodowska B., Radujcie się, weselcie się. O polskich zwyczajach i obrzędach wielkanocnych, Państwowe Muzeum Etnograficzne, Warszawa 2001.
Parsch P., Rok liturgiczny, t. 2, Pallottinum, Poznań 1956.
Pauli Ż., Pieśni ludu polskiego w Galicji (wydanie fototypiczne pierwodruku z 1838 r.), Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, Wrocław 1973.
Ruszel K., Lasowiacy, Muzeum Okręgowe, Rzeszów 1994.
Saloni A., Lud rzeszowski. Materiały etnograficzne, w: Materiały antropologiczno-archeologiczne i etnograficzne AU w Krakowie, t. 10, Kraków 1903, s. 50-344.
Schenk W., Rok liturgiczny, Wyższe Śląskie Seminarium Duchowne, Kraków 1974.
Sinka Z., Zarys liturgiki, Gorzowskie Wyższe Seminarium Duchowne, Gościkowo–Paradyż 1988.
Sulisz J., Zwyczaje wielkanocne w Sanockiem, w: Lud, t. 12, TL, Lwów 1906, s. 309-318.
Udziela S., Lud Polski w powiecie ropczyckim w Galicji, ZWAK, Kraków1892.
Wiktor M., Turki. Zwyczaj wielkanocny w Radomyślu nad Sanem, w: Prace i materiały z badań etnograficznych, t. 5, Muzeum Okręgowe, Rzeszów 1985, s. 239-253.
Zoła A., Ludowa recepcja śpiewów Wielkiego Tygodnia, w: W kręgu wielkopostnej pobożności i bractw religijnych, red. J. Bień, Wydawnictwo „Werset”, Lublin 2007, s. 156-161.
Zowczak M., Chrystus w Biblii ludowej, w: Pasja według Pasierba, red. E. Sykuła, Wydawnictwo KUL, Lublin 2004, s. 433-467.
Zwyczaje grodziskie, zebr. B. Śmiałkówna, uzup. J. Moszkowicz, Drukarnia Kresowa, Lwów 1935.
Copyright (c) 2017 Roczniki Teologiczne
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
