Początek i zarys dogmatu o Trójcy

Abstrakt

Niniejszy artykuł zarysowuje początki dogmatu o Bogu jednym w trzech Osobach. Choć jego zalążek był już obecny w nauczaniu Chrystusa, to jednak wzrost dokonywał się w warunkach czasem niekorzystnych. Ubocznie świadczy o tym również okoliczność, że samo pojęcie i słowo „Trójca” (Trinitas) – jako dokładniejsze i odróżnione od nieco starszego „Trójka” (Triás) – pojawiło się dopiero pod koniec II wieku. Ów rozwój wynikał z życiowej konieczności dla chrześcijan, gdyż oni musieli znaleźć płaszczyznę, na której wiara w Pana Jezusa jako Syna Bożego pozostaje w zgodności z prawdą, że jest jeden Bóg. Wczesny zmierzch, a nawet zanik nurtu judeochrześcijańskiego, bardziej wyczulonego na wyznawanie ścisłej – tj. liczbowej, a nie tylko jakościowej – jedności Boga, zaznaczył się wpływem filozofii greckiej. Potoczną jej postacią był średni platonizm zespolony ze stoicyzmem, czego wykładnikiem głównym była nauka o Słowie (ho Lógos), czyli boskim bycie pośrednim między Bogiem a światem, który zresztą za jego sprawą miał zostać stworzony. Drogę do teologii biblijnej utorował jej Żyd aleksandryjski imieniem Filon, rówieśnik Jezusa, a na myśl chrześcijańską wywarła ona wpływ już w połowie II wieku za sprawą Justyna, a później – Orygenesa i Ojców Kapadockich. Do dzisiaj jest ona cechą dziejów teologii wschodniej, gdzie wyjątek stanowi orzeczenie Soboru Nicejskiego I, które nie pozostaje bez związku z myślą Tertuliana, tworzącego w łacińskiej Kartaginie na przełomie II i III wieku.