Przemoc symboliczna w instytucji pomocowej – paradoksy pomagania
Abstrakt
Poradnictwo i pomoc na ogół kojarzą się z działaniami szlachetnymi, ukierunkowanymi na dobro drugiej osoby. W świadomości społecznej są to działania altruistyczne, podejmowane z pobudek osobistych lub działania formalne z uwagi na pełnioną rolę społeczną (zawodową), co dokonuje się w interakcji międzyosobowej lub w ramach instytucji w rozumieniu działania zorganizowanego, profesjonalnego.
Celem niniejszego artykułu jest pokazanie nieco innego wymiaru udzielania pomocy instytucjonalnej, w której obecna jest przemoc symboliczna, powiązana z władzą. Jak bowiem uważa Michel Foucault, „kto został umieszczony w polu widzenia i wie o tym, przejmuje na swoje konto ograniczenia narzucone przez władzę”. Jak dalej pisze autor, „wszyscy jesteśmy umieszczeni w polu władzy, chociaż nie zawsze zdajemy sobie z tego sprawę”.
Niniejsze rozważania oparte zostały na koncepcji przemocy symbolicznej Pierre’a Bourdieu, a odnoszą się do funkcjonowania poradni psychologiczno-pedagogicznej, która jest placówką oświatową, ukierunkowaną na niesienie pomocy dzieciom i młodzieży, rodzicom oraz nauczycielom.
Przemoc symboliczna stanowi bowiem element ukrytego programu tej instytucji, który autorzy próbują zdemaskować, odsłonić, pokazać po to, aby wywołać refleksję, uświadomić jego istnienie. Ukryty wymiar zawiera to, co nie jest widoczne, ale odczuwalne, nie jest zapisane wprost, a ma miejsce w działaniach pomocowych osób i instytucji, co zawiera się „pomiędzy” formalnym a ukrytym działaniem. Osoby korzystające z usług poradni psychologiczno-pedagogicznej nie są świadome istnienia przemocy, stąd zainteresowanie tym zagadnieniem, które stanowi przedmiot podjętych analiz teoretyczno-badawczych.
Bibliografia
Adryjanek A., Jak pracować z uczniami z dysleksją. Wskazówki metodyczne, w: M. Bogdanowicz, A. Adryjanek (red.), Uczeń z dysleksją w szkole, Gdynia: Operon 2004.
Adryjanek A., Jak rozumieć opinię poradni psychologiczno-pedagogicznej? Leksykon pojęć, w: M. Bogdanowicz, A. Adryjanek (red.), Uczeń z dysleksją w szkole, Gdynia: Operon 2004.
Bańka A., Architektura psychologicznej przestrzeni życia. Behawioralne podstawy projektowania, Poznań: Gemini 1999.
Berne E., Dzień dobry i co dalej? Jak zmienić swój scenariusz życiowy, aby być szczęśliwym, Poznań: Dom Wydawniczy Rebis 2007.
Bourdieu P., Zaproszenie do socjologii refleksyjnej, Warszawa: Oficyna Naukowa 2001.
Bourdieu P., Pesseron J., Reprodukcja. Elementy teorii systemu nauczania, Warszawa: PWN 2006.
Brejnak B., Poradnie wychowawczo-zawodowe (psychologiczno-pedagogiczne), w: W. Pomykało (red.), Encyklopedia pedagogiczna, Warszawa: Fundacja Innowacja 1997.
Ciczkowski W., Pomoc społeczna, w: D. Lalak, T. Pilch (red.), Elementarne pojęcia pedagogiki społecznej i pracy socjalnej, Warszawa: Żak 1999.
Czerepaniak-Walczak M., Między dostosowaniem a zmianą. Elementy emancypacyjnej teorii edukacji, Szczecin: Wydawnictwo Uniwersytetu Szczecińskiego 1995.
Czerepaniak-Walczak M., Nie myśl, bądź posłuszny – dyskurs władzy w szkole, w: M. Dudzikowa, M. Czerepaniak-Walczak (red.), Wychowanie. Pojęcia. Procesy. Konteksty, Gdańsk: GWP 2008.
Falkiewicz-Szult M., Przemoc symboliczna w przedszkolu, Kraków: Impuls 2006.
Ferreia M., Grewiński M., Reis-Jorge J., Superwizja jako instrument rozwoju zawodowego w służbach społecznych, Warszawa: WSP 2014.
Goffman E., Instytucje totalne. O pacjentach szpitali psychiatrycznych i mieszkańcach innych instytucji totalnych, Sopot: GWP 2011.
Granosik M., Mówię, jak jest, robią co mi każą – o interpretacyjnym rozdarciu pracownika socjalnego, w: M. Rymsza (red.), Pracownicy socjalni i praca socjalna w Polsce. Między służbą a urzędem, Warszawa: Wydawnictwo Instytut Spraw Publicznych 2012.
Gretkowski A., Poradnictwo Psychologiczno-Pastoralne w szpitalach, klinikach i domach pomocy społecznej, „Miesięcznik Pasterski Płocki” 1998, nr 3, s. 318-327.
Hall E., Bezgłośny język, Warszawa: PIW 1987.
Hałas E., Symbole w interakcji, Warszawa: Oficyna Naukowa 2001.
Janowski A., Uczeń w teatrze życia szkolnego, Warszawa: WSiP 1995.
Kargulowa A., O teorii i praktyce poradnictwa, Warszawa: PWN 2006.
Kowalczyk D., Poradnie psychologiczno-pedagogiczne, w: J. Brągiel, S. Badora (red.), Formy opieki, wychowania i wsparcia w zreformowanym systemie pomocy społecznej, Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego 2005, s. 164-177.
Kwieciński Z., Ukryta przemoc jako podstawa racjonalności funkcjonowania szkoły, w: Z. Kwieciński (red.), Socjopatologia edukacji, Olecko: Trans Humana 1995.
Marynowicz-Hetka E., Instytucja społeczna, w: D. Lalak, T. Pilch (red.), Elementarne pojęcia pedagogiki społecznej i pracy socjalnej, Warszawa: Żak 1999.
Marynowicz-Hetka E., Tworzenie i przekształcanie instytucji społecznych, „Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze” 1998, nr 9.
Meighan R., Socjologia edukacji, Toruń: Wydawnictwo UMK 1993.
Melosik Z., Tożsamość, ciało i władza. Teksty kulturowe jako (kon)teksty pedagogiczne, Poznań–Toruń: Edytor 1996.
Mendel M. (red.), Pedagogika miejsca, Wrocław: DSW 2006.
Murgatroyd S., Poradnictwo i pomoc, Poznań: Zysk i S-ka 2000.
Nalaskowski A., Przestrzenie i miejsca szkoły, Kraków: Impuls 2002.
Pankowska D., Badanie ukrytego programu szkoły w pracy nauczyciela – refleksyjnego praktyka, „Przegląd Badań Edukacyjnych” 2006, nr 2.
Sandrin L., Jak się nie wypalić pomagając innym. Sposoby przezwyciężania zespołu wypalenia zawodowego, Kielce: Jedność 2006.
Siarkiewicz E., Różne oblicza niejednoznaczności poradnictwa, w: E. Siarkiewicz (red.), Niejednoznaczność poradnictwa, Zielona Góra: Uniwersytet Zielonogórski 2004.
Siarkiewicz E., Przesłonięte obszary poradnictwa. Realia – iluzje – ambiwalencje, Zielona Góra: Uniwersytet Zielonogórski 2010.
Siarkiewicz E., Tekst i kontekst przestrzeni poradni, „Dyskursy Młodych Andragogów” 3 (2002).
Skałbania B., Instytucjonalne poradnictwo pedagogiczne okresu przemian. Kontynuacja i zmiany, Radom: Wydawnictwo Politechniki Radomskiej 2012.
Skałbania B., Poradnia psychologiczno-pedagogiczna w środowisku lokalnym. Analiza poradniczej praktyki, Warszawa: WSP 2015.
Suchocka A., Przemoc symboliczna jako element ukrytego programu kształcenia polskiej szkoły, „Zeszyty Naukowe Akademii Marynarki Wojennej” 52 (2011), nr 4.
Sztompka P., Socjologia. Analiza społeczeństwa, Kraków: Znak 2012.
Zybertowicz W., Przemoc i poznanie. Studium z nie klasycznej socjologii wiedzy, Toruń: Wydawnictwo UMK 1995
Żłobicki W., Ukryty program w edukacji, Kraków: Impuls 2002.
Copyright (c) 2016 Roczniki Teologiczne
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
