Art Attractive for the Masses or Fetters of the Artistic Freedom? Elements of Folklore in the Music of Polish Socialist Realism
Abstrakt
Sztuka dla mas czy pragnienie artystycznej wolności? Elementy folkloru w muzyce polskiego socrealizmu
Estetyka socrealizmu, narzucona polskim kompozytorom po konferencji w Łagowie Lubuskim (1949 r.), nigdy nie została precyzyjnie zdefiniowana. Jednym z promowanych elementów twórczości artystycznej, obok prostoty wypowiedzi, była inspiracja ludowa. Paradoksalnie, sposób ujęcia folkloru mógł oznaczać zarówno kompromis wobec presji ideologicznej, jak i potwierdzenie suwerenności artysty, który odwołując się do narodowej tradycji, twórczo ją kontynuował. Polscy kompozytorzy, wśród których przeważała postawa unikowa, chętnie z owego neutralnego źródła inspiracji korzystali, ze względów politycznych przełom lat 40. i 50. był więc w polskiej muzyce czasem licznych stylizacji folklorystycznych. W artykule podjęto próbę podsumowania stosunku wybranych kompozytorów do muzyki ludowej jako źródła inspiracji oraz do ogólnej sytuacji społeczno-politycznej czasów polskiego socrealizmu. Wyróżniono cztery podstawowe kategorie obecności nurtu folklorystycznego: jako etapu twórczości (u W. Lutosławskiego, A. Panufnika i G. Bacewicz), jako kontynuacji międzywojennej idei upowszechnienia muzyki narodowej (jak to miało miejsce w twórczości S. Wiechowicza czy B. Woytowicza), jako rodzaju kompromisu, czynnika odsuwającego groźbę oskarżenia o formalizm, jak w przypadku P. Perkowskiego, K. Serockiego i całej „Grupy 49” oraz – w najbardziej ogołoconej formie – jako narzędzia propagandy, szybko i chętnie zapomnianego wraz z nadejściem nowych prądów artystycznych.
Bibliografia
Artur Malawski: życie i twórczość [Artur Malawski: Life and Work], edited by Bogusław Schäffer. Kraków: PWM, 1969.
Chomiński, Józef M. and Zofia Lissa. Kultura muzyczna Polski Ludowej 1944–1955 [Musical culture of People’s Poland 1944–1955]. Kraków: PWM, 1957.
Demska-Trębacz, Mieczysława. “Piotr Perkowski i jego czasy” [Piotr Perkowski and his Times]. In Piotr Perkowski. Życie i dzieło [Piotr Perkowski. Life and Works], edited by Marian Borkowski, 19. Warszawa: Wydawnictwo AMFC, 2003.
Droba, Krzysztof and Krzysztof Szwajgier. Muzyka polska 1945-1995 [Polish music 1945–1995]. Kraków: AM, 1996.
Dybowski, Stanisław. “O muzyce ludowej” [On Folk Music]. Ruch Muzyczny 1949, 9: 2.
Gąsiorowska, Małgorzata. Bacewicz. Kraków: PWM, 1999.
Gąsiorowska Małgorzata. “Folkloryzm w twórczości Grażyny Bacewicz – inspiracja czy konwencja?” [Folklore in the Works of Grażyna Bacewicz – Inspiration or Convention?]. In Inspiracje w muzyce XX wieku: filozoficzno-literackie, religijne, folklorem [Inspirations in the Twentieth Century Music: Philosophical, Literary, Religious, Folkloristic], edited by Alicja Matracka-Kościelny, 198. Warszawa: Wydawnictwo ZKP, 1993.
Glińska, Marta. Andrzej Panufnik o sobie [Andrzej Panufnik about Himself]. Warszawa: Niezależna Oficyna Wydawnicza, 1990.
Gwizdalanka, Danuta and Krzysztof Meyer. Lutosławski. Vol. I Droga do dojrzałości [Lutosławski. Vol. I The Path do Maturity]. Kraków: PWM, 2003.
Kaczyński, Tadeusz. “Inspiracje folklorem w twórczości Andrzeja Panufnika” [Folklore Inspirations in the Works of Andrzej Panufnik]. In Inspiracje w muzyce XX wieku: filozoficzno- -literackie, religijne, folklorem [Inspirations in the Twentieth Century Music: Philosophical, Literary, Religious, Folkloristic], edited by Alicja Matracka-Kościelny, 198–201. Warszawa: Wydawnictwo ZKP, 1993.
Karczyńska, Małgorzata. “Elementy folkloru w twórczości Artura Malawskiego” [Elements of Folklore in the Works of Artur Malawski]. In Artur Malawski: życie i twórczość [Artur Malawski: Life and Works], edited by Bogusław Schäffer, 69–80. Kraków: PWM, 1969.
Kisielewski, Stefan. Z muzycznej międzyepoki [From Musical Between-Periods]. Kraków: PWM, 1966.
Lissa, Zofia. “Koncert na orkiestrę Witolda Lutosławskiego” [Concerto for Orchestra of Witold Lutosławski]. Studia Muzykologiczne 5(1956): 196–299.
Lissa, Zofia and Józef, M. Chomiński. “Zagadnienie folkloru w twórczości współczesnych kompozytorów polskich” [The Question of Folklore in the Works of Contemporary Polish Composers]. Muzyka 1951, 5–6: 3–24.
Malawski, Artur. “O komponowaniu” [On Composing]. In Artur Malawski: życie i twórczość [Artur Malawski: Life and Work], edited by Bogusław Schäffer, 363. Kraków: PWM, 1969.
Matracka-Kościelny, Alicja (ed.) Inspiracje w muzyce XX wieku: filozoficzno-literackie, religijne, folklorem [Inspirations in the twentieth century music: Philosophical, literary, religious, folkloristic]. Warszawa: Wydawnictwo ZKP, 1993.
Mrygoń, Adam. Stanisław Wiechowicz. T. I Działalność [Stanisław Wiechowicz. Vol. I Activity]. Kraków: PWM, 1982; T. II Twórczość [Works]. Kraków: PWM, 1989.
Mycielski, Zygmunt. “O zadaniach Związku Kompozytorów Polskich” [On the Association of Polish Composers’ Duties]. Ruch Muzyczny 1949, 14: 8.
Nikolska, Irina. Muzyka to nie tylko dźwięki. Rozmowy z Witoldem Lutosławskim [Music is more than Sounds. Conversations with Witold Lutosławski]. Kraków: PWM, 2003.
Pacewicz, Izabela. “Socrealizm w muzyce polskiej” [Socialist Realism in Polish Music]. In Kompozytorzy polscy 1918-2000, edited by Marek Podhajski, 241–247. T. I Eseje [Polish composers 1918-2000. Vol. I: Essays]. Gdańsk, Warszawa: Wydawnictwo Akademii Muzycznej im. S. Moniuszki w Gdańsku, 2005.
Pintal, Małgorzata. “Muzyka ludowa w twórczości kompozytorów polskich w latach 1945-1956 w kontekście realizmu socjalistycznego i neoklasycyzmu” [Folk Music in the Works of Polish Composers in the Years 1945-1956 in the Light of Socialist Realism and Neoclassicism], in: Polscy kompozytorzy emigracyjni. Szkice i interpretacje [Polish Emigration Composers. Drafts and Interpretations], edited by Jan Kalinowski and Marek Szlezer, 21–33. Kraków: Akademia Muzyczna, 2014.
Piotr Perkowski. Życie i dzieło [Piotr Perkowski. Life and Work], edited by Marian Borkowski. Warszawa: AMFC, 2003.
Piotrowska, Maria. Neoklasycyzm w muzyce XX wieku [Neoclassicism in the Twentieth Century Music]. Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej, 1982.
Sokorski, Włodzimierz. “Formalizm i realizm w muzyce” [Formalism and Realism in Music], Ruch Muzyczny 1948, 23–24: 4.
Wybraniec, Eugenia. Bolesław Woytowicz. Katowice: Wydawnictwo ZKP, 1981.
Zieliński, Tadeusz. Twórczość Kazimierza Serockiego [Kazimierz Serocki’s Works]. Kraków: PWM, 1985.
Copyright (c) 2015 Roczniki Teologiczne
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
