Potencjał archidiecezji poznańskiej po zakończeniu kulturkampfu w świetle Brevis descriptio historico-geographica ecclesiarum archidioecesis gnesnensis et posnaniensis Jana Korytkowskiego z 1888 r.
Abstrakt
Brevis descriptio historico-geographica ecciesiarum archidioecesis gnesnensis et posnaniensis Jana Korytkowskicgo stanowi cenne źródło do poznania ustroju i stanu posiadania najstarszych polskich diecezji: gnieźnieńskiej i poznańskiej po ustaniu kulturkampfu. Wartość pracy wyraża się w tym, że nic ogranicza się ona tylko do podstawowych danych zamieszczanych w zwyczajowych schematyzmach, ale poszerza je podając krótką historię każdej parafii i jej kościoła, wymienia funkcjonujące szkoły, szpitale i bractwa kościelne, a ponadto podaje spisy miejscowości przynależących do każdej parafii. Dzięki danym zawartym w Brevis descriptio można więc m.in. precyzyjnie określić, iż w 1888 r. archidiecezja poznańska obejmowała 24 dekanaty, 342 parafie, 103 kościoły filialne, 31 altarii, 71 oratoria lub kaplice publiczne, 858 szkół parafialnych i 99 szpitali. Zamieszkiwało ją 761939 katolików. W duszpasterstwie lub w urzędach centralnych pracowało 394 kapłanów. Analiza zawartych w schematyzmie danych pozwala nam szerzej spojrzeć na stan archidiecezji poznańskiej, która mimo zakończenia kulturkampfu nadal musiała zmagać się pod rządami arcybiskupa Juliusza Dindera z ingerencją rządu pruskiego w wewnętrzne sprawy Kościoła, a więc w proces kształcenia duchowieństwa, obsadę stanowisk kościelnych i zarząd majątkiem kościelnym.
Bibliografia
Bączkowicz F., Prawo kanoniczne. Podręcznik dla duchowieństwa, t. 1, Opole 1957.
Chodyński S., Bractwo, w: Encyklopedia Kościelna, t. 2, red. M. Nowodworski, Warszawa 1873, s. 551-577.
Gach P., Struktury i działalność duszpasterska zakonów męskich na ziemiach polskich dawnej Rzeczpospolitej i Śląska w latach 1773-1914, Lublin 1999.
Gigilewicz E., Komendacja, w: Encyklopedia Katolicka, t. 9, red. B. Migut, Lublin 2002, kol. 439-440.
Karłowski K., Z dziejów elekcji kapitulnej arcybiskupów gnieźnieńskich i poznańskich w latach 1821-1925, Poznań 2002.
Karwowski S., Historya Wielkiego Księstwa Poznańskiego, t. 2: 1852-1863 (faktycznie do 1889 r. - Ł.K.), Poznań 1919 (reprint: Warszawa 1981).
Krucki Ł., Archidiecezja gnieźnieńska i jej granice w dokumentach Stolicy Apostolskiej (od wieku XIX do początku XXI), „Kościół w Polsce. Dzieje i kultura” 12(2013), s. 87-114.
Krucki Ł., Stan archidiecezji gnieźnieńskiej w świetle „Brevis descriptio historico-geographica ecclesiarum archidioecesis gnesnensis et posnaniensis” Jana Korytkowskiego z 1888 r., „Roczniki Historii Kościoła” 5(60) 2013, s. 195-218.
Kufel R. R., Edward Likowski (1836-1915). Sufragan poznański, metropolita gnieźnieński i poznański, Prymas Polski, Zielona Góra [2010].
Kumor B., Granice metropolii i diecezji polskich (966-1939), „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 20(1970), s. 253-374.
Kumor B., Ustrój i organizacja Kościoła polskiego w okresie niewoli narodowej (1772-1918), Kraków 1980.
Kuźmak K., Bractwo kościelne, konfraternia, w: Encyklopedia Katolicka, t. 2, red. R. Łukaszyk, Lublin 1976, kol. 1013-1020.
Miasta polskie w tysiącleciu, t. 1-2, red. M. Siuchniński, Wrocław-Warszawa-Kraków 1967.
Niparko R., Duszpasterstwo, w: Encyklopedia Katolicka, t. 4, red. R. Łukaszyk, Lublin 1983, kol. 390-397.
Nowacki J., Dzieje archidiecezji poznańskiej w granicach historycznych i jej ustrój, t. 2, Poznań 1964.
Przekop E., Administrator parafii, w: Encyklopedia Katolicka, t. 1, red. R. Lukaszyk, Lublin 1973, kol. 91.
Raczkowski W., Juliusz Dinder 1886-1890, w: Na stolicy prymasowskiej w Gnieźnie i Poznaniu. Szkice o prymasach Polski w okresie niewoli narodowej i w II Rzeczypospolitej, red. F. Lenorta, Poznań 1982, s. 229-242.
Trzeciakowski L., Model księdza-społecznika. Duchowieństwo archidiecezji gnieźnieńskiej i poznańskiej doby zaboru, w: 1000 lat Archidiecezji Gnieźnieńskiej, red. J. Strzelczyk, J. Górny, Gniezno 2000, s. 325-339.
Tymosz S., Prebendarz, w: Encyklopedia Katolicka, t. 16, red. E. Gigilewicz, Lublin 2012, kol. 338.
Tymosz S., Prepozyt, w: Encyklopedia Katolicka, t. 16, red. E. Gigilewicz, Lublin 2012, kol. 368.
Walkusz J., Twórczość literacka duchowieństwa polskiego na ziemiach zaboru pruskiego w XIX-XX wieku (1848-1939), Lublin 2002.
Warmiński J., Kuracja, w: Encyklopedia Katolicka, t. 10, red. E. Ziemann, Lublin 2004, kol. 239-240.
Weiss A., Poznańska diecezja, w: Encyklopedia Katolicka, t. 16, red. E. Gigilewicz, Lublin 2012, kol. 170-197.
Wójcik W., Fundacja, w: Encyklopedia Katolicka, t. 5, red. L. Bieńkowski, Lublin 1989, kol. 760.
Zieliński Z., Arcybiskup Juliusz Dinder i zakończenie kulturkampfu w archidiecezjach gnieźnieńskiej i poznańskiej, w: tenże. Kościół i naród w niewoli, Lublin 1995, s. 248-257.
Zieliński Z., Kulturkampf w archidiecezji gnieźnieńskiej i poznańskiej 1873- 1887, Poznań 2011.
Zieliński Z., Źródła rękopiśmienne z archiwów polskich do dziejów kulturkampfu w archidiecezjach gnieźnieńskiej i poznańskiej, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 18(1968), s. 47-64.
Copyright (c) 2014 Roczniki Teologiczne
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
