The Cechy osobowości a samoocena i rozumienie emocji uczniów uzdolnionych muzycznie
Article Sidebar
Opublikowane:
cze 30, 2022
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Słowa kluczowe:
uzdolnienia muzyczne, cechy osobowości, samoocena, rozumienie emocji
Main Article Content
Abstrakt
Celem artykułu było określenie osobowościowych predyktorów samooceny i rozumienia emocji uczniów uzdolnionych muzycznie. Współczesne cele edukacji koncentrują się na wielostronnym rozwoju ucznia. Wskazuje się także na konieczność stwarzania szczególnych warunków uczniom ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, do których zalicza się osoby zdolne i uzdolnione (Limont, 2005). Coraz częściej zwraca się uwagę na potrzebę modernizacji programów nauczania i metod pracy z uczniami utalentowanymi oraz uwzględnienia ich indywidualnych właściwości i potrzeb. W procesie rozwoju uzdolnień istotne znaczenie mają zarówno właściwości poznawcze, jak i osobowość a także sfera emocjonalna jednostki (Kuśpit, 2018). Przebadano uczniów uczęszczających do szkół muzycznych (N=231), oraz ogólnokształcących (N=188), którzy stanowili grupę porównawczą w wieku 15-18 lat. W badaniach posłużono się Inwentarzem Osobowości NEO-FFI Costa, McCrae, Skalą Samooceny SES Rosenberga oraz Testem Rozumienia Emocji TRE Matczak i Jaworowskiej. Przeprowadzono analizę regresji metodą wprowadzania. Wyniki wskazują, że w grupie uczniów szkół muzycznych istotnymi predyktorami samooceny są: ekstrawersja i neurotyczność. Natomiast w grupie uczniów ze szkół ogólnokształcących neurotyczność i sumienność. Istotnymi predyktorami rozumienia emocji wśród uczniów uczęszczających do szkół ogólnokształcących są: ekstrawersja, neurotyczność, otwartość na doświadczenie i ugodowość. Nie stwierdzono istotnych zależności pomiędzy cechami osobowości a rozumieniem emocji w grupie uczniów uzdolnionych muzycznie. Wnioski uzyskane z badań mogą pomóc w dostosowaniu programów nauczania do indywidualnych potrzeb uczniów oraz odpowiednim ukierunkowaniu rozwoju uzdolnień w celu osiągnięcia przez nich zamierzonych celów czy odniesienia sukcesów na różnych polach działalności.
Article Details
Numer
Dział
Artykuły
Bibliografia
Altman, R. (1983). Social-emotional development of gifted children and adolescents: A research model. Roeper Review, 6, 65-68.
Amirazodi, F., Amirazodi, M. (2011). Personality traits and self-esteem. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 29, 713-716, https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2011.11.296.
Baumeister, R. F., Campbell, J. D., Krueger, J. I., & Vohs, K. D. (2003). Does high self-esteem causa better performance, interpersonal success, happiness, or healthier lifestyles?, Psychological Science in the Public Interest, 4(1), 1-44, https://doi.org/10.1111/1529-1006.01431.
Bissinger-Ćwierz, U. (2007). Narzędzie badawcze do opisu emocji doświadczanych przez uczniów szkół muzycznych. W: W. A. Sacher (red.), Obszary badań naukowych w edukacji artystycznej (s. 99-109). Bielsko-Biała: Wyższa Szkoła Administracji.
Caspi, A., Roberts, B. W., Shiner, R. L. (2005). Personality Development: Stability and Change. Annual Review of Psychology, 56, 453-484, https://doi.org/10.1146/annurev.psych.55.090902.141913.
Chruszczewski, M. H. (2009). Profile uzdolnień. Intelektualne i osobowościowe składniki uzdolnień plastycznych i muzycznych. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Costa, P. T., McCrae, R. R. (1989). NEO five-factorinventory (NEO-FFI). Odessa, FL: Psychological Assessment Resources, 3.
Dyrda, B. (1999). Specyfika i przyczyny Syndromu Nieadekwatnych Osiągnięć Szkolnych uczniów w świetle literatury pedagogiczno-psychologicznej. Chowanna 1-2, 24-40.
Dzwonkowska, I., Lachowicz-Tabaczek, K., Łaguna, M. (2008). Samoocena i jej pomiar. Polska adaptacja skali SES M. Rosenberga. Warszawa: PTP.
Ekiert-Grabowska, D. (1994). Syndrom nieadekwatnych osiągnięć szkolnych – stare czy nowe zjawisko? Życie Szkoły, 3, 131-136.
Ferkany, M. (2008). The Educational Importance of Self‐Esteem. Journal of Philosophy of Education, 42(1), 119-132, https://doi.org/10.1111/j.1467-9752.2008.00610.x.
Freudenthaler, H. H., Spinath, B., Neubauer, A. C. (2008). Predicting school achievement in boys and girls. European Journal of Personality, 22(3), 231-245, https://doi.org/10.1002/per.678.
Gardner, H. (2002). Inteligencje wielorakie. Teoria w praktyce. Tłum. A. Jankowski. Poznań: Media Rodzina.
Giza, T. (2006). Socjopedagogiczne uwarunkowania procesów identyfikowania oraz rozwoju uczniów w szkole. Kielce: Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej.
Harris, M. A., Orth, U. (2020). The link between self-esteem and social relationships: A meta-analysis of longitudinal studies. Journal of Personality and Social Psychology, 119(6), 1459-1477, http://dx.doi.org/10.1037/pspp0000265.
Hufer‐Thamm, A., Riemann, R. (2021). On the link of self‐esteem, life satisfaction, and Neuroticism. Journal of Personality, 89(5), 998-1011, https://doi.org/10.1111/jopy.12632.
Kalliopuska, M. (1990). Self-esteem and empathy as related to participation in the arts or sports activities. W: L. Oppenheimer (red.), The Self-Concept (s. 121-132). Heidelberg, Berlin: Springer-Verlag.
Kamińska, B., (1997). Kompetencje wokalne dzieci i młodzieży – ich poziom, rozwój i uwarunkowania. Warszawa: Akademia Muzyczna im. Fryderyka Chopina.
Kaplan, L. (1983). Mistakes Gifted Young People too Often Make. Reaper Review, 6, 73-77.
Kaufman, S. B. (2013). Opening up openness to experience: A four‐factor model and relations to creative achievement in the arts and sciences. The Journal of Creative Behavior, 47(4), 233-255, https://doi.org/10.1002/jocb.33.
Kemp, A. E. (1981). The personality structure of the musicians. I: Identifying a profileof traits for the performer. Psychology of Music, 9(1), 15-19.
Kemp, A. E. (1982). Personality traits successful music teachers. Psychology of Music, Special Issue, 72-75.
Kemp, A. E. (1996). The Musical Temperament. Psychology and Personality of Musicians. Oxford: Oxford University Press.
Kemp, A. E. (1997). Individual differences in musical behavior. W: D. Hargreaves, A. C. North (red.), The Social Psychology of Music, (s. 25-45). Oxford: Oxford University Press.
Kossowska, M., Schouwenburg, H. (2000). Inteligencja, osobowość i osiągnięcia szkolne. Przegląd Psychologiczny, 43(1), 81-101.
Kulas, H. (1986). Samoocena młodzieży. Warszawa: WSiP.
Kuśpit M. (2018). Podmiotowe uwarunkowania radzenia sobie z stresem w środowisku szkolnym młodzieży uzdolnionej artystycznie. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Kuśpit, M. (2013). Społeczno-emocjonalne aspekty funkcjonowania uczniów uzdolnionych plastycznie. W: M. Kuśpit (red.), Barwy twórczości (s. 317-339). Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Kuśpit, M., Wojtanowska-Janusz, B. (2016). Trema a style radzenia sobie ze stresem uczniów szkół muzycznych. Studia Pedagogiczne. Problemy Społeczne, Edukacyjne i Artystyczne, 27, 181-206.
Leary, M. R., Baumeister, R. F. (2000). The nature and function of self-esteem: Sociometer theory. Advances in Experimental Social Psychology Academic Press, 32, 1-62, https://doi.org/10.1016/S0065-2601(00)80003-9.
Ledzińska, M. (2010). Wiedza na temat uczniów zdolnych i jej edukacyjne konsekwencje. W: A. E. Sękowski, W. Klinkosz (red.), Zdolności człowieka w ujęciu współczesnej psychologii (s. 63-79). Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
Limont, W. (2005). Uczeń zdolny. Jak go rozpoznać i jak z nim pracować. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Łaszczyk, J., Jabłonowska, M. (red.). (2011). Wokół problematyki zdolności. T. 1. Warszawa: Universitas Rediviva.
Manturzewska, M. (1969). Psychologiczne warunki osiągnięć pianistycznych. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo PAN.
Manturzewska, M. (1974). Psychologiczne wyznaczniki powodzenia w studiach muzycznych. Warszawa: Centralny Ośrodek Pedagogiczny Szkolnictwa Artystycznego.
Manturzewska, M. (1980a). Rola cech osobowości w działalności muzycznej. W: W. Jankowski (red.), Podstawy kształcenia muzycznego. T. 2 (s. 6-20). Warszawa: Centralny Ośrodek Pedagogiczny Szkolnictwa Artystycznego.
Manturzewska, M. (1980b). Talent muzyczny w świetle badań naukowych. W: Podstawy kształcenia muzycznego. T. 2. (s. ???) Warszawa: Centralny Ośrodek Pedagogiczny Szkolnictwa Artystycznego.
Manturzewska, M. (1981a). Teoretyczne podstawy psychodiagnostyki muzycznej. Zagadnienia Wychowawcze a Zdrowie Psychiczne, 3–6, 18-24.
Manturzewska, M. (1981b). Uzdolnienie muzyczne. W: Mała Encyklopedia Muzyki (s. 1026-1029). Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne.
Maruszewski, T., Ścigała, E. (1998). Poznawcza reprezentacja emocji. Przegląd Psychologiczny, 38, 245-278.
Matczak, A., Piekarska, J. (2011). Test Rozumienia Emocji TRE. Podręcznik. Warszawa: PTP Polskiego Towarzystwa Psychologicznego.
Matthews, G., Zeidner, M., Roberts, R. D. (2002). Emotional Intelligence: Science and Myth. Cambridge: MIT Press.
May, R. (1994). Odwaga tworzenia. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis.
McCrae, R. R., Sutin, A. R. (2009). Openness to experience. W: M. R. Leary, R. H. Hoyle (red.), Handbook of individual differences in social behavior (s. 257-273). Nowy Jork: Guilford Press.
McKinley Runyan, W. (1992). Historie życia a psychobiografia. Badania teorii i metody. Tłum. J. Kasprzewski. Warszawa: PWN.
Mohoric, T., Taksic, V. (2016). Emotional understanding as a predictor of socio-emotional functioning and school achievement in adolescence. Psihologija, 49(4), 357-374. https://doi.org/10.2298/PSI1604357M.
Nęcka, E. (2003). Inteligencja: geneza, struktura, funkcje. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Okoń, W. (2003). Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
Oleś, P., Drat-Ruszczak, K. (2008). Osobowość. W: J. Strelau, D. Doliński (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki (s. 651-764). T. 1. Gdańsk: GWP.
Orth, U., Robins, R. W. (2014). The development of self-esteem. Current Directions in Psychological Science, 23(5), 381-387, https://doi.org/10.1177/0963721414547414.
Partyka, M. (1999). Zdolni, utalentowani, twórczy. Poradnik dla psychologów, pedagogów, nauczycieli i rodziców. Warszawa: Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej MEN.
Popek, S. (2001). Człowiek jako jednostka twórcza. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Popek, S. (2010). Psychologia twórczości plastycznej. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Popek, S. (2015). W kręgu aktywności twórczej. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Popek, S., Bernacka, R.E. (2008). Zdolności i uzdolnienia – ujęcie transgresyjne. W: I. Pufal-Struzik (red.). O przekraczaniu granic własnych ograniczeń – z perspektywy psychotransgresjonizmu (s. 13-22). Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Ptaszyńska, W. (1960). Kształtowanie się osobowości młodzieży przez sztukę. Warszawa: COPSA.
Rimm, S. (1994). Bariery szkolnej kariery. Tłum. Dorota Ekiert-Grabowska. Warszawa: WSiP.
Rosenberg, M., Schooler, C., Schoenbach, C., Rosenberg, F. (1995). Global Self-Esteem and Specific Self-Esteem: Different Concepts, Different Outcomes. American Sociological Review, 60(1), 141-156, https://doi.org/10.2307/2096350.
Salovey, P. (2001). Applied emotional intelligence: Regulating emotions intelligence. Regulating emotions to become healthy, wealthy, and wise. W: J. Ciarrochi, J. P. Forgas, J. D. Mayer (red.), Emotional Intelligence in Everyday Life: A Scientific Inquiry (s. 168-184). Philadelphia: Psychology Press.
Salovey, P., Sluyter, D. (red.). (1999). Rozwój emocjonalny a inteligencja emocjonalna. Tłum. M. Karpiński. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis.
Schütz, A., DePaulo, B. M. (1996). Self-esteem and evaluative reactions: Letting people speak for themselves. Journal of Research in Personality, 30(2), 137-156, https://doi.org/10.1006/jrpe.1996.0010.
Seligman, M. E. P. (1993). Optymizmu można się nauczyć. Tłum. A. Jankowski. Poznań: Media Rodzina.
Sękowski, A. E. (1989). Osobowość a osiągnięcia artystyczne uczniów szkół muzycznych. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Sękowski, A. E. (2001). Osiągnięcia uczniów zdolnych. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
Shuter-Dyson, R., Gabriel, C. (1986). Psychologia uzdolnienia muzycznego. Warszawa: WSiP.
Stachowski, R. (2007). Historia współczesnej myśli psychologicznej: od Wundta do czasów najnowszych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar
Wang, Y., Ollendick, T. H. (2001). A cross-cultural and developmental analysis of self-esteem in Chinese and Western children. Clinical Child and Family Psychology Review, 4, 253-271, https://doi.org/10.1023/A:1017551215413.
Watson, D., Suls, J., Haig, J. (2002). Global self-esteem in relation to structural models of personality and affectivity. Journal of Personality and Social Psychology, 83(1), 185-197, https://doi.org/10.1037/0022-3514.83.1.185.
Wojciszke, B. (2002). Człowiek wśród ludzi. Zarys psychologii społecznej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Zawadzki, B., Strelau, J., Szczepaniak, P., Śliwińska, M. (1998). Inwentarz Osobowości NEO-FFI Costy i McCrae. Adaptacja polska. Podręcznik. Warszawa: PTP Polskiego Towarzystwa Psychologicznego.
Amirazodi, F., Amirazodi, M. (2011). Personality traits and self-esteem. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 29, 713-716, https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2011.11.296.
Baumeister, R. F., Campbell, J. D., Krueger, J. I., & Vohs, K. D. (2003). Does high self-esteem causa better performance, interpersonal success, happiness, or healthier lifestyles?, Psychological Science in the Public Interest, 4(1), 1-44, https://doi.org/10.1111/1529-1006.01431.
Bissinger-Ćwierz, U. (2007). Narzędzie badawcze do opisu emocji doświadczanych przez uczniów szkół muzycznych. W: W. A. Sacher (red.), Obszary badań naukowych w edukacji artystycznej (s. 99-109). Bielsko-Biała: Wyższa Szkoła Administracji.
Caspi, A., Roberts, B. W., Shiner, R. L. (2005). Personality Development: Stability and Change. Annual Review of Psychology, 56, 453-484, https://doi.org/10.1146/annurev.psych.55.090902.141913.
Chruszczewski, M. H. (2009). Profile uzdolnień. Intelektualne i osobowościowe składniki uzdolnień plastycznych i muzycznych. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Costa, P. T., McCrae, R. R. (1989). NEO five-factorinventory (NEO-FFI). Odessa, FL: Psychological Assessment Resources, 3.
Dyrda, B. (1999). Specyfika i przyczyny Syndromu Nieadekwatnych Osiągnięć Szkolnych uczniów w świetle literatury pedagogiczno-psychologicznej. Chowanna 1-2, 24-40.
Dzwonkowska, I., Lachowicz-Tabaczek, K., Łaguna, M. (2008). Samoocena i jej pomiar. Polska adaptacja skali SES M. Rosenberga. Warszawa: PTP.
Ekiert-Grabowska, D. (1994). Syndrom nieadekwatnych osiągnięć szkolnych – stare czy nowe zjawisko? Życie Szkoły, 3, 131-136.
Ferkany, M. (2008). The Educational Importance of Self‐Esteem. Journal of Philosophy of Education, 42(1), 119-132, https://doi.org/10.1111/j.1467-9752.2008.00610.x.
Freudenthaler, H. H., Spinath, B., Neubauer, A. C. (2008). Predicting school achievement in boys and girls. European Journal of Personality, 22(3), 231-245, https://doi.org/10.1002/per.678.
Gardner, H. (2002). Inteligencje wielorakie. Teoria w praktyce. Tłum. A. Jankowski. Poznań: Media Rodzina.
Giza, T. (2006). Socjopedagogiczne uwarunkowania procesów identyfikowania oraz rozwoju uczniów w szkole. Kielce: Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej.
Harris, M. A., Orth, U. (2020). The link between self-esteem and social relationships: A meta-analysis of longitudinal studies. Journal of Personality and Social Psychology, 119(6), 1459-1477, http://dx.doi.org/10.1037/pspp0000265.
Hufer‐Thamm, A., Riemann, R. (2021). On the link of self‐esteem, life satisfaction, and Neuroticism. Journal of Personality, 89(5), 998-1011, https://doi.org/10.1111/jopy.12632.
Kalliopuska, M. (1990). Self-esteem and empathy as related to participation in the arts or sports activities. W: L. Oppenheimer (red.), The Self-Concept (s. 121-132). Heidelberg, Berlin: Springer-Verlag.
Kamińska, B., (1997). Kompetencje wokalne dzieci i młodzieży – ich poziom, rozwój i uwarunkowania. Warszawa: Akademia Muzyczna im. Fryderyka Chopina.
Kaplan, L. (1983). Mistakes Gifted Young People too Often Make. Reaper Review, 6, 73-77.
Kaufman, S. B. (2013). Opening up openness to experience: A four‐factor model and relations to creative achievement in the arts and sciences. The Journal of Creative Behavior, 47(4), 233-255, https://doi.org/10.1002/jocb.33.
Kemp, A. E. (1981). The personality structure of the musicians. I: Identifying a profileof traits for the performer. Psychology of Music, 9(1), 15-19.
Kemp, A. E. (1982). Personality traits successful music teachers. Psychology of Music, Special Issue, 72-75.
Kemp, A. E. (1996). The Musical Temperament. Psychology and Personality of Musicians. Oxford: Oxford University Press.
Kemp, A. E. (1997). Individual differences in musical behavior. W: D. Hargreaves, A. C. North (red.), The Social Psychology of Music, (s. 25-45). Oxford: Oxford University Press.
Kossowska, M., Schouwenburg, H. (2000). Inteligencja, osobowość i osiągnięcia szkolne. Przegląd Psychologiczny, 43(1), 81-101.
Kulas, H. (1986). Samoocena młodzieży. Warszawa: WSiP.
Kuśpit M. (2018). Podmiotowe uwarunkowania radzenia sobie z stresem w środowisku szkolnym młodzieży uzdolnionej artystycznie. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Kuśpit, M. (2013). Społeczno-emocjonalne aspekty funkcjonowania uczniów uzdolnionych plastycznie. W: M. Kuśpit (red.), Barwy twórczości (s. 317-339). Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Kuśpit, M., Wojtanowska-Janusz, B. (2016). Trema a style radzenia sobie ze stresem uczniów szkół muzycznych. Studia Pedagogiczne. Problemy Społeczne, Edukacyjne i Artystyczne, 27, 181-206.
Leary, M. R., Baumeister, R. F. (2000). The nature and function of self-esteem: Sociometer theory. Advances in Experimental Social Psychology Academic Press, 32, 1-62, https://doi.org/10.1016/S0065-2601(00)80003-9.
Ledzińska, M. (2010). Wiedza na temat uczniów zdolnych i jej edukacyjne konsekwencje. W: A. E. Sękowski, W. Klinkosz (red.), Zdolności człowieka w ujęciu współczesnej psychologii (s. 63-79). Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
Limont, W. (2005). Uczeń zdolny. Jak go rozpoznać i jak z nim pracować. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Łaszczyk, J., Jabłonowska, M. (red.). (2011). Wokół problematyki zdolności. T. 1. Warszawa: Universitas Rediviva.
Manturzewska, M. (1969). Psychologiczne warunki osiągnięć pianistycznych. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo PAN.
Manturzewska, M. (1974). Psychologiczne wyznaczniki powodzenia w studiach muzycznych. Warszawa: Centralny Ośrodek Pedagogiczny Szkolnictwa Artystycznego.
Manturzewska, M. (1980a). Rola cech osobowości w działalności muzycznej. W: W. Jankowski (red.), Podstawy kształcenia muzycznego. T. 2 (s. 6-20). Warszawa: Centralny Ośrodek Pedagogiczny Szkolnictwa Artystycznego.
Manturzewska, M. (1980b). Talent muzyczny w świetle badań naukowych. W: Podstawy kształcenia muzycznego. T. 2. (s. ???) Warszawa: Centralny Ośrodek Pedagogiczny Szkolnictwa Artystycznego.
Manturzewska, M. (1981a). Teoretyczne podstawy psychodiagnostyki muzycznej. Zagadnienia Wychowawcze a Zdrowie Psychiczne, 3–6, 18-24.
Manturzewska, M. (1981b). Uzdolnienie muzyczne. W: Mała Encyklopedia Muzyki (s. 1026-1029). Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne.
Maruszewski, T., Ścigała, E. (1998). Poznawcza reprezentacja emocji. Przegląd Psychologiczny, 38, 245-278.
Matczak, A., Piekarska, J. (2011). Test Rozumienia Emocji TRE. Podręcznik. Warszawa: PTP Polskiego Towarzystwa Psychologicznego.
Matthews, G., Zeidner, M., Roberts, R. D. (2002). Emotional Intelligence: Science and Myth. Cambridge: MIT Press.
May, R. (1994). Odwaga tworzenia. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis.
McCrae, R. R., Sutin, A. R. (2009). Openness to experience. W: M. R. Leary, R. H. Hoyle (red.), Handbook of individual differences in social behavior (s. 257-273). Nowy Jork: Guilford Press.
McKinley Runyan, W. (1992). Historie życia a psychobiografia. Badania teorii i metody. Tłum. J. Kasprzewski. Warszawa: PWN.
Mohoric, T., Taksic, V. (2016). Emotional understanding as a predictor of socio-emotional functioning and school achievement in adolescence. Psihologija, 49(4), 357-374. https://doi.org/10.2298/PSI1604357M.
Nęcka, E. (2003). Inteligencja: geneza, struktura, funkcje. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Okoń, W. (2003). Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
Oleś, P., Drat-Ruszczak, K. (2008). Osobowość. W: J. Strelau, D. Doliński (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki (s. 651-764). T. 1. Gdańsk: GWP.
Orth, U., Robins, R. W. (2014). The development of self-esteem. Current Directions in Psychological Science, 23(5), 381-387, https://doi.org/10.1177/0963721414547414.
Partyka, M. (1999). Zdolni, utalentowani, twórczy. Poradnik dla psychologów, pedagogów, nauczycieli i rodziców. Warszawa: Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej MEN.
Popek, S. (2001). Człowiek jako jednostka twórcza. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Popek, S. (2010). Psychologia twórczości plastycznej. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Popek, S. (2015). W kręgu aktywności twórczej. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Popek, S., Bernacka, R.E. (2008). Zdolności i uzdolnienia – ujęcie transgresyjne. W: I. Pufal-Struzik (red.). O przekraczaniu granic własnych ograniczeń – z perspektywy psychotransgresjonizmu (s. 13-22). Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Ptaszyńska, W. (1960). Kształtowanie się osobowości młodzieży przez sztukę. Warszawa: COPSA.
Rimm, S. (1994). Bariery szkolnej kariery. Tłum. Dorota Ekiert-Grabowska. Warszawa: WSiP.
Rosenberg, M., Schooler, C., Schoenbach, C., Rosenberg, F. (1995). Global Self-Esteem and Specific Self-Esteem: Different Concepts, Different Outcomes. American Sociological Review, 60(1), 141-156, https://doi.org/10.2307/2096350.
Salovey, P. (2001). Applied emotional intelligence: Regulating emotions intelligence. Regulating emotions to become healthy, wealthy, and wise. W: J. Ciarrochi, J. P. Forgas, J. D. Mayer (red.), Emotional Intelligence in Everyday Life: A Scientific Inquiry (s. 168-184). Philadelphia: Psychology Press.
Salovey, P., Sluyter, D. (red.). (1999). Rozwój emocjonalny a inteligencja emocjonalna. Tłum. M. Karpiński. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis.
Schütz, A., DePaulo, B. M. (1996). Self-esteem and evaluative reactions: Letting people speak for themselves. Journal of Research in Personality, 30(2), 137-156, https://doi.org/10.1006/jrpe.1996.0010.
Seligman, M. E. P. (1993). Optymizmu można się nauczyć. Tłum. A. Jankowski. Poznań: Media Rodzina.
Sękowski, A. E. (1989). Osobowość a osiągnięcia artystyczne uczniów szkół muzycznych. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Sękowski, A. E. (2001). Osiągnięcia uczniów zdolnych. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
Shuter-Dyson, R., Gabriel, C. (1986). Psychologia uzdolnienia muzycznego. Warszawa: WSiP.
Stachowski, R. (2007). Historia współczesnej myśli psychologicznej: od Wundta do czasów najnowszych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar
Wang, Y., Ollendick, T. H. (2001). A cross-cultural and developmental analysis of self-esteem in Chinese and Western children. Clinical Child and Family Psychology Review, 4, 253-271, https://doi.org/10.1023/A:1017551215413.
Watson, D., Suls, J., Haig, J. (2002). Global self-esteem in relation to structural models of personality and affectivity. Journal of Personality and Social Psychology, 83(1), 185-197, https://doi.org/10.1037/0022-3514.83.1.185.
Wojciszke, B. (2002). Człowiek wśród ludzi. Zarys psychologii społecznej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Zawadzki, B., Strelau, J., Szczepaniak, P., Śliwińska, M. (1998). Inwentarz Osobowości NEO-FFI Costy i McCrae. Adaptacja polska. Podręcznik. Warszawa: PTP Polskiego Towarzystwa Psychologicznego.