Samotność i osamotnienie osób starszych jako problem społeczny i edukacyjny
Article Sidebar
Opublikowane:
gru 29, 2020
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Słowa kluczowe:
edukacja, osamotnienie, samotność, osoba starsza, starość
Main Article Content
Abstrakt
Artykuł poświęcono społecznym i edukacyjnym aspektom samotności i osamotnienia osób starszych. Punktem wyjścia podjętych rozważań było określenie pojęcia starości oraz wskazanie głównych problemów i kryzysów ludzi starych. W dalszej kolejności wyjaśniono istotę samotności i osamotnienia. Następnie, odwołując się do wyników wybranych badań i analiz, omówiono problem samotności i osamotnienia osób starszych. Wskazano na społeczne zróżnicowanie, przyczyny oraz skutki rozpatrywanych zjawisk, a także sposoby ich przezwyciężania. Zwrócono również uwagę na rolę edukacji w dziedzinie samotności i osamotnienia osób w wieku senioralnym.
Article Details
Numer
Dział
Artykuły
Bibliografia
Brzezińska, M. (2011). Proaktywna starość. Strategie radzenia sobie ze stresem w okresie późnej dorosłości. Warszawa: Difin SA.
Chabior, A. (2011). Aktywizacja i aktywność ludzi w okresie późnej dorosłości. Kielce: Wszechnica Świętokrzyska.
Chabior, A. (2017). Wspomaganie procesu pomyślnego starzenia się u ludzi starych. Między powinnością a profesją. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Czekanowski, P. (2012). Społeczne aspekty starzenia się ludności w Polsce. Perspektywa socjologii starości. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
Czekanowski, P. (2016). Osamotnienie starych mieszkańców Gdańska – kwestie metodyczne oraz zaistniałe zróżnicowania. W: M. Halicka, J. Halicki, E. Kramkowska (red.), Starość. Poznać, przeżyć, zrozumieć (s. 213-227). Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
Czekanowski, P.A. (2017). Samotność i osamotnienie w okresie starości. W: A.A. Zych (red.), Encyklopedia starości, starzenia się i niepełnosprawności, t. 3 (s. 246-249). Katowice: Stowarzyszenie Thesaurus Silesiae – Skarb Śląski.
Czerniawska, O. (2007). Edukacja jako pomoc w rozwoju w ujęciu andragogiki i gerontologii. W: E. Marynowicz-Hetka (red.), Pedagogika społeczna. Podręcznik akademicki. Debata, t. 2 (s. 433-443). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Dubas, E. (2000). Edukacja dorosłych w sytuacji samotności i osamotnienia. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Dubas, E. (2006). Samotność – uniwersalny „temat” życia ludzkiego i wychowania. W: P. Domeracki, W. Tyburski (red.), Zrozumieć samotność. Studium interdyscyplinarne (s. 329-349). Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Dyczewski, L. (2006). Wartości w życiu człowieka starego. W: M. Halicka, J. Halicki (red.), Zostawić ślad na ziemi. Księga pamiątkowa dedykowana Profesorowi Wojciechowi Pędichowi w 80 rocznicę urodzin i 55 rocznicę pracy naukowej (s. 113-119). Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
Dzięgielewska, M. (2006). Aktywność społeczna i edukacyjna na tle innych typów aktywności. W: B. Szatur-Jaworska, P. Błędowski, M. Dzięgielewska, Podstawy gerontologii społecznej (s. 161-165). Warszawa: Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR.
Fabiś, A. (2017a). Edukacja osób starszych. W: A. Fabiś, J.K. Wawrzyniak, A. Chabior, Ludzka starość. Wybrane zagadnienia gerontologii społecznej (s. 171-198). Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Fabiś, A. (2017b). Troski i niepokoje egzystencjalne ludzi dojrzałych. W: A. Fabiś, J.K. Wawrzyniak, A. Chabior, Ludzka starość. Wybrane zagadnienia gerontologii społecznej (s. 279-297). Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Fabiś, A., Wawrzyniak, J.K., Chabior, A. (2017). Wstęp. W: A. Fabiś, J.K. Wawrzyniak, A. Chabior, Ludzka starość. Wybrane zagadnienia gerontologii społecznej (s. 9-12). Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Fopka-Kowalczyk, M. (2018). Samotność osób starszych i czynniki ją warunkujące. Kultura i Edukacja, 1(119), 70-80.
Gajda, J. (2006). Samotność. W: T. Pilch (red.), Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, t. 5 (s. 652-657). Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
Halicki, J. (2010). Obrazy starości rysowane przeżyciami seniorów. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
Kamiński, A. (1978). Wychowanie do starości jako czynnik adaptacji ludzi starszych do nowoczesnego społeczeństwa. W: A. Kamiński, Studia i szkice pedagogiczne (s. 356-391). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Kanios, A. (2018). Postawy pracowników zawodów pomocowych wobec osób starszych. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Kawula, S. (1999). Samotność. W: D. Lalak, T. Pilch (red.), Elementarne pojęcia pedagogiki społecznej i pracy socjalnej (s. 260-262). Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
Kliszcz, J. (2019). Psychologia potrzeb osób starszych. Potrzeby psychospołeczne po 65. roku życia. Warszawa: Difin SA.
Konieczna, E. (2016). Seniorzy i film. Aktywizacja i integracja społeczna osób starszych przez uczestnictwo w kulturze filmowej. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Kramkowska, E. (2016). Człowiek stary jako ofiara przemocy w rodzinie. Gdańsk: Wydawnictwo Naukowe Katedra–Białystok: Wydział Pedagogiki i Psychologii Uniwersytetu w Białymstoku.
Krzysztofiak, D. (2016). Oblicza starości w perspektywie lokalnej. Studium socjopedagogiczne. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Kubicki, P. (2011). Starość i życie codzienne osamotnionych seniorów. W: J. Mucha, Ł. Krzyżowski (red.), Ku socjologii starości. Starzenie się w biegu życia jednostki (s. 69-82). Kraków: Wydawnictwa AGH.
Kubicki, P., Olcoń-Kubicka M. (2010). Osamotnienie osób starszych w Polsce – skala, przejawy oraz sposoby przeciwdziałania zjawisku. Studia Humanistyczne AGH, 8, 129-138.
Leszczyńska-Rejchert, A. (2005). Człowiek starszy i jego wspomaganie – w stronę pedagogiki starości. Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego.
Leszczyńska-Rejchert, A. (2016). Praca socjalna z seniorami w perspektywie geragogiki. Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego.
Miszczak, E. (2007). Problem samotności i osamotnienia ludzi starszych w Polsce. W: B. Bugajska (red.), Życie w starości (s. 279-286). Szczecin: ZAPOL.
Pawłowska, R. (2006). Samotność człowieka – rozważania teoretyczne. W: R. Pawłowska, E. Jundziłł, Pedagogika człowieka samotnego (s. 17-44). Gdańsk: Gdańska Wyższa Szkoła Humanistyczna.
Pędich, W. (1996). Ludzie starzy. Warszawa: Centrum Rozwoju Służb Społecznych.
Pięta, J. (2004). Pedagogika czasu wolnego. Warszawa: Wyższa Szkoła Ekonomiczna.
Pikuła, N. (2011). Etos starości w aspekcie społecznym. Gerontologia dla pracowników socjalnych. Kraków: Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna Ignatianum, Wydawnictwo WAM.
Porąbaniec, M. (2016). Działalność aktywizacyjna osób starszych w środowisku lokalnym. W: M. Duda, K. Kutek-Sładek (red.), Eliminacja wykluczenia społecznego (s. 187-207). Kraków: Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie.
Rembowski, J. (1992). Samotność. Gdańsk: Uniwersytet Gdański.
Sokolnicka, A. (2009). Edukacja jako przestrzeń rozwoju podmiotowości jednostki. Paedagogia Christiana, 1(23), 53-62.
Steuden, S. (2011). Psychologia starzenia się i starości. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Straś-Romanowska, M. (2005). Późna dorosłość. Wiek starzenia się. W: B. Harwas-Napierała, J. Trempała (red.), Psychologia rozwoju człowieka. Charakterystyka okresów życia człowieka (s. 263-292). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Szarota, Z. (2004). Gerontologia społeczna i oświatowa. Zarys problematyki. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej im. Komisji Edukacji Narodowej.
Szatur-Jaworska, B. (2000). Ludzie starzy i starość w polityce społecznej. Warszawa: Instytut Polityki Społecznej Uniwersytetu Warszawskiego.
Szatur-Jaworska, B. (2006). Starość – opis fazy. W: B. Szatur-Jaworska, P. Błędowski, M. Dzięgielewska, Podstawy gerontologii społecznej (s. 45-58). Warszawa: Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR.
Szczupał, B., Wiśniewska, J.I (2019). Samotność i poczucie osamotnienia w narracji osób w wieku późnej starości – przejawy oraz możliwości przeciwdziałania. Lubelski Rocznik Pedagogiczny, 4(38), 25-40, https://journals.umcs.pl/lrp/article/view/9929/7379 (dostęp: 14.04.2020).
Szukalski, P. (2005). Poczucie samotności i osamotnienia wśród sędziwych seniorów a ich sytuacja rodzinna. Auxilium Sociale, 2(34), 217-238.
Tokaj, A. (2008). Krótka refleksja nad samotną i osamotnioną starością. W: R. Konieczna-Woźniak (red.), Dorosłość wobec starości. Oczekiwania – Radości – Dylematy (s. 219-226). Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Wałejko, M. (2016). Osobno i razem. Personalistyczne wychowanie do samotności i wspólnoty. Szczecin: Uniwersytet Szczeciński.
Wawrzyniak, J.K. (2017a). Aktywność zawodowa seniorów. W: A. Fabiś, J.K. Wawrzyniak, A. Chabior, Ludzka starość. Wybrane zagadnienia gerontologii społecznej (s. 222-239). Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Wawrzyniak, J.K. (2017b). Starzenie się i jego charakterystyka. W: A. Fabiś, J.K. Wawrzyniak, A. Chabior, Ludzka starość. Wybrane zagadnienia gerontologii społecznej (s. 42-78). Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Wrótniak, J. (2015). Zasoby psychospołeczne osób w podeszłym wieku z poczuciem samotności. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Zawada, A. (2017). Ubóstwo i wykluczenie społeczne osób w podeszłym wieku. W: A.A. Zych (red.), Encyklopedia starości, starzenia się i niepełnosprawności, t. 4 (s. 103-107). Katowice: Stowarzyszenie Thesaurus Silesiae – Skarb Śląski.
Ziomek-Michalak, K. (2014). Wykorzystanie potencjału środowiska lokalnego w pracy z osobami starszymi. W: M. Mikołajczyk (red.), Pomoc społeczna i praca socjalna – różne oblicza i zadania (s. 70-83). Warszawa: Wydawnictwo APS.
Zych, A.A. (2001). Słownik gerontologii społecznej. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
Zych, A.A. (2010). Leksykon gerontologii. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Chabior, A. (2011). Aktywizacja i aktywność ludzi w okresie późnej dorosłości. Kielce: Wszechnica Świętokrzyska.
Chabior, A. (2017). Wspomaganie procesu pomyślnego starzenia się u ludzi starych. Między powinnością a profesją. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Czekanowski, P. (2012). Społeczne aspekty starzenia się ludności w Polsce. Perspektywa socjologii starości. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
Czekanowski, P. (2016). Osamotnienie starych mieszkańców Gdańska – kwestie metodyczne oraz zaistniałe zróżnicowania. W: M. Halicka, J. Halicki, E. Kramkowska (red.), Starość. Poznać, przeżyć, zrozumieć (s. 213-227). Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
Czekanowski, P.A. (2017). Samotność i osamotnienie w okresie starości. W: A.A. Zych (red.), Encyklopedia starości, starzenia się i niepełnosprawności, t. 3 (s. 246-249). Katowice: Stowarzyszenie Thesaurus Silesiae – Skarb Śląski.
Czerniawska, O. (2007). Edukacja jako pomoc w rozwoju w ujęciu andragogiki i gerontologii. W: E. Marynowicz-Hetka (red.), Pedagogika społeczna. Podręcznik akademicki. Debata, t. 2 (s. 433-443). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Dubas, E. (2000). Edukacja dorosłych w sytuacji samotności i osamotnienia. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Dubas, E. (2006). Samotność – uniwersalny „temat” życia ludzkiego i wychowania. W: P. Domeracki, W. Tyburski (red.), Zrozumieć samotność. Studium interdyscyplinarne (s. 329-349). Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Dyczewski, L. (2006). Wartości w życiu człowieka starego. W: M. Halicka, J. Halicki (red.), Zostawić ślad na ziemi. Księga pamiątkowa dedykowana Profesorowi Wojciechowi Pędichowi w 80 rocznicę urodzin i 55 rocznicę pracy naukowej (s. 113-119). Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
Dzięgielewska, M. (2006). Aktywność społeczna i edukacyjna na tle innych typów aktywności. W: B. Szatur-Jaworska, P. Błędowski, M. Dzięgielewska, Podstawy gerontologii społecznej (s. 161-165). Warszawa: Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR.
Fabiś, A. (2017a). Edukacja osób starszych. W: A. Fabiś, J.K. Wawrzyniak, A. Chabior, Ludzka starość. Wybrane zagadnienia gerontologii społecznej (s. 171-198). Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Fabiś, A. (2017b). Troski i niepokoje egzystencjalne ludzi dojrzałych. W: A. Fabiś, J.K. Wawrzyniak, A. Chabior, Ludzka starość. Wybrane zagadnienia gerontologii społecznej (s. 279-297). Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Fabiś, A., Wawrzyniak, J.K., Chabior, A. (2017). Wstęp. W: A. Fabiś, J.K. Wawrzyniak, A. Chabior, Ludzka starość. Wybrane zagadnienia gerontologii społecznej (s. 9-12). Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Fopka-Kowalczyk, M. (2018). Samotność osób starszych i czynniki ją warunkujące. Kultura i Edukacja, 1(119), 70-80.
Gajda, J. (2006). Samotność. W: T. Pilch (red.), Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, t. 5 (s. 652-657). Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
Halicki, J. (2010). Obrazy starości rysowane przeżyciami seniorów. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
Kamiński, A. (1978). Wychowanie do starości jako czynnik adaptacji ludzi starszych do nowoczesnego społeczeństwa. W: A. Kamiński, Studia i szkice pedagogiczne (s. 356-391). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Kanios, A. (2018). Postawy pracowników zawodów pomocowych wobec osób starszych. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Kawula, S. (1999). Samotność. W: D. Lalak, T. Pilch (red.), Elementarne pojęcia pedagogiki społecznej i pracy socjalnej (s. 260-262). Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
Kliszcz, J. (2019). Psychologia potrzeb osób starszych. Potrzeby psychospołeczne po 65. roku życia. Warszawa: Difin SA.
Konieczna, E. (2016). Seniorzy i film. Aktywizacja i integracja społeczna osób starszych przez uczestnictwo w kulturze filmowej. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Kramkowska, E. (2016). Człowiek stary jako ofiara przemocy w rodzinie. Gdańsk: Wydawnictwo Naukowe Katedra–Białystok: Wydział Pedagogiki i Psychologii Uniwersytetu w Białymstoku.
Krzysztofiak, D. (2016). Oblicza starości w perspektywie lokalnej. Studium socjopedagogiczne. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Kubicki, P. (2011). Starość i życie codzienne osamotnionych seniorów. W: J. Mucha, Ł. Krzyżowski (red.), Ku socjologii starości. Starzenie się w biegu życia jednostki (s. 69-82). Kraków: Wydawnictwa AGH.
Kubicki, P., Olcoń-Kubicka M. (2010). Osamotnienie osób starszych w Polsce – skala, przejawy oraz sposoby przeciwdziałania zjawisku. Studia Humanistyczne AGH, 8, 129-138.
Leszczyńska-Rejchert, A. (2005). Człowiek starszy i jego wspomaganie – w stronę pedagogiki starości. Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego.
Leszczyńska-Rejchert, A. (2016). Praca socjalna z seniorami w perspektywie geragogiki. Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego.
Miszczak, E. (2007). Problem samotności i osamotnienia ludzi starszych w Polsce. W: B. Bugajska (red.), Życie w starości (s. 279-286). Szczecin: ZAPOL.
Pawłowska, R. (2006). Samotność człowieka – rozważania teoretyczne. W: R. Pawłowska, E. Jundziłł, Pedagogika człowieka samotnego (s. 17-44). Gdańsk: Gdańska Wyższa Szkoła Humanistyczna.
Pędich, W. (1996). Ludzie starzy. Warszawa: Centrum Rozwoju Służb Społecznych.
Pięta, J. (2004). Pedagogika czasu wolnego. Warszawa: Wyższa Szkoła Ekonomiczna.
Pikuła, N. (2011). Etos starości w aspekcie społecznym. Gerontologia dla pracowników socjalnych. Kraków: Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna Ignatianum, Wydawnictwo WAM.
Porąbaniec, M. (2016). Działalność aktywizacyjna osób starszych w środowisku lokalnym. W: M. Duda, K. Kutek-Sładek (red.), Eliminacja wykluczenia społecznego (s. 187-207). Kraków: Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie.
Rembowski, J. (1992). Samotność. Gdańsk: Uniwersytet Gdański.
Sokolnicka, A. (2009). Edukacja jako przestrzeń rozwoju podmiotowości jednostki. Paedagogia Christiana, 1(23), 53-62.
Steuden, S. (2011). Psychologia starzenia się i starości. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Straś-Romanowska, M. (2005). Późna dorosłość. Wiek starzenia się. W: B. Harwas-Napierała, J. Trempała (red.), Psychologia rozwoju człowieka. Charakterystyka okresów życia człowieka (s. 263-292). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Szarota, Z. (2004). Gerontologia społeczna i oświatowa. Zarys problematyki. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej im. Komisji Edukacji Narodowej.
Szatur-Jaworska, B. (2000). Ludzie starzy i starość w polityce społecznej. Warszawa: Instytut Polityki Społecznej Uniwersytetu Warszawskiego.
Szatur-Jaworska, B. (2006). Starość – opis fazy. W: B. Szatur-Jaworska, P. Błędowski, M. Dzięgielewska, Podstawy gerontologii społecznej (s. 45-58). Warszawa: Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR.
Szczupał, B., Wiśniewska, J.I (2019). Samotność i poczucie osamotnienia w narracji osób w wieku późnej starości – przejawy oraz możliwości przeciwdziałania. Lubelski Rocznik Pedagogiczny, 4(38), 25-40, https://journals.umcs.pl/lrp/article/view/9929/7379 (dostęp: 14.04.2020).
Szukalski, P. (2005). Poczucie samotności i osamotnienia wśród sędziwych seniorów a ich sytuacja rodzinna. Auxilium Sociale, 2(34), 217-238.
Tokaj, A. (2008). Krótka refleksja nad samotną i osamotnioną starością. W: R. Konieczna-Woźniak (red.), Dorosłość wobec starości. Oczekiwania – Radości – Dylematy (s. 219-226). Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Wałejko, M. (2016). Osobno i razem. Personalistyczne wychowanie do samotności i wspólnoty. Szczecin: Uniwersytet Szczeciński.
Wawrzyniak, J.K. (2017a). Aktywność zawodowa seniorów. W: A. Fabiś, J.K. Wawrzyniak, A. Chabior, Ludzka starość. Wybrane zagadnienia gerontologii społecznej (s. 222-239). Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Wawrzyniak, J.K. (2017b). Starzenie się i jego charakterystyka. W: A. Fabiś, J.K. Wawrzyniak, A. Chabior, Ludzka starość. Wybrane zagadnienia gerontologii społecznej (s. 42-78). Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Wrótniak, J. (2015). Zasoby psychospołeczne osób w podeszłym wieku z poczuciem samotności. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Zawada, A. (2017). Ubóstwo i wykluczenie społeczne osób w podeszłym wieku. W: A.A. Zych (red.), Encyklopedia starości, starzenia się i niepełnosprawności, t. 4 (s. 103-107). Katowice: Stowarzyszenie Thesaurus Silesiae – Skarb Śląski.
Ziomek-Michalak, K. (2014). Wykorzystanie potencjału środowiska lokalnego w pracy z osobami starszymi. W: M. Mikołajczyk (red.), Pomoc społeczna i praca socjalna – różne oblicza i zadania (s. 70-83). Warszawa: Wydawnictwo APS.
Zych, A.A. (2001). Słownik gerontologii społecznej. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
Zych, A.A. (2010). Leksykon gerontologii. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.