Loneliness and Solitude of the Elderly as a Social and Educational Problem
Article Sidebar
Published:
Dec 29, 2020
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
Keywords:
education, solitude, loneliness, elderly person, old age
Main Article Content
Abstract
The article is devoted to the social and educational aspects of loneliness and solitude of the elderly. The starting point of the considerations was to define the concept of old age and to indicate the main problems and crises of old people. Next, the essence of loneliness and solitude was explained. Then, referring to the results of selected studies and analyses, the problem of loneliness and solitude of the elderly was discussed. The social diversity and causes and effects of the considered phenomena, as well as ways of overcoming them, were pointed out. Attention was also paid to the role of education in the field of loneliness and solitude of senior citizens.
Article Details
Issue
Section
Articles
References
Brzezińska, M. (2011). Proaktywna starość. Strategie radzenia sobie ze stresem w okresie późnej dorosłości. Warszawa: Difin SA.
Chabior, A. (2011). Aktywizacja i aktywność ludzi w okresie późnej dorosłości. Kielce: Wszechnica Świętokrzyska.
Chabior, A. (2017). Wspomaganie procesu pomyślnego starzenia się u ludzi starych. Między powinnością a profesją. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Czekanowski, P. (2012). Społeczne aspekty starzenia się ludności w Polsce. Perspektywa socjologii starości. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
Czekanowski, P. (2016). Osamotnienie starych mieszkańców Gdańska – kwestie metodyczne oraz zaistniałe zróżnicowania. W: M. Halicka, J. Halicki, E. Kramkowska (red.), Starość. Poznać, przeżyć, zrozumieć (s. 213-227). Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
Czekanowski, P.A. (2017). Samotność i osamotnienie w okresie starości. W: A.A. Zych (red.), Encyklopedia starości, starzenia się i niepełnosprawności, t. 3 (s. 246-249). Katowice: Stowarzyszenie Thesaurus Silesiae – Skarb Śląski.
Czerniawska, O. (2007). Edukacja jako pomoc w rozwoju w ujęciu andragogiki i gerontologii. W: E. Marynowicz-Hetka (red.), Pedagogika społeczna. Podręcznik akademicki. Debata, t. 2 (s. 433-443). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Dubas, E. (2000). Edukacja dorosłych w sytuacji samotności i osamotnienia. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Dubas, E. (2006). Samotność – uniwersalny „temat” życia ludzkiego i wychowania. W: P. Domeracki, W. Tyburski (red.), Zrozumieć samotność. Studium interdyscyplinarne (s. 329-349). Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Dyczewski, L. (2006). Wartości w życiu człowieka starego. W: M. Halicka, J. Halicki (red.), Zostawić ślad na ziemi. Księga pamiątkowa dedykowana Profesorowi Wojciechowi Pędichowi w 80 rocznicę urodzin i 55 rocznicę pracy naukowej (s. 113-119). Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
Dzięgielewska, M. (2006). Aktywność społeczna i edukacyjna na tle innych typów aktywności. W: B. Szatur-Jaworska, P. Błędowski, M. Dzięgielewska, Podstawy gerontologii społecznej (s. 161-165). Warszawa: Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR.
Fabiś, A. (2017a). Edukacja osób starszych. W: A. Fabiś, J.K. Wawrzyniak, A. Chabior, Ludzka starość. Wybrane zagadnienia gerontologii społecznej (s. 171-198). Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Fabiś, A. (2017b). Troski i niepokoje egzystencjalne ludzi dojrzałych. W: A. Fabiś, J.K. Wawrzyniak, A. Chabior, Ludzka starość. Wybrane zagadnienia gerontologii społecznej (s. 279-297). Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Fabiś, A., Wawrzyniak, J.K., Chabior, A. (2017). Wstęp. W: A. Fabiś, J.K. Wawrzyniak, A. Chabior, Ludzka starość. Wybrane zagadnienia gerontologii społecznej (s. 9-12). Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Fopka-Kowalczyk, M. (2018). Samotność osób starszych i czynniki ją warunkujące. Kultura i Edukacja, 1(119), 70-80.
Gajda, J. (2006). Samotność. W: T. Pilch (red.), Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, t. 5 (s. 652-657). Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
Halicki, J. (2010). Obrazy starości rysowane przeżyciami seniorów. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
Kamiński, A. (1978). Wychowanie do starości jako czynnik adaptacji ludzi starszych do nowoczesnego społeczeństwa. W: A. Kamiński, Studia i szkice pedagogiczne (s. 356-391). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Kanios, A. (2018). Postawy pracowników zawodów pomocowych wobec osób starszych. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Kawula, S. (1999). Samotność. W: D. Lalak, T. Pilch (red.), Elementarne pojęcia pedagogiki społecznej i pracy socjalnej (s. 260-262). Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
Kliszcz, J. (2019). Psychologia potrzeb osób starszych. Potrzeby psychospołeczne po 65. roku życia. Warszawa: Difin SA.
Konieczna, E. (2016). Seniorzy i film. Aktywizacja i integracja społeczna osób starszych przez uczestnictwo w kulturze filmowej. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Kramkowska, E. (2016). Człowiek stary jako ofiara przemocy w rodzinie. Gdańsk: Wydawnictwo Naukowe Katedra–Białystok: Wydział Pedagogiki i Psychologii Uniwersytetu w Białymstoku.
Krzysztofiak, D. (2016). Oblicza starości w perspektywie lokalnej. Studium socjopedagogiczne. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Kubicki, P. (2011). Starość i życie codzienne osamotnionych seniorów. W: J. Mucha, Ł. Krzyżowski (red.), Ku socjologii starości. Starzenie się w biegu życia jednostki (s. 69-82). Kraków: Wydawnictwa AGH.
Kubicki, P., Olcoń-Kubicka M. (2010). Osamotnienie osób starszych w Polsce – skala, przejawy oraz sposoby przeciwdziałania zjawisku. Studia Humanistyczne AGH, 8, 129-138.
Leszczyńska-Rejchert, A. (2005). Człowiek starszy i jego wspomaganie – w stronę pedagogiki starości. Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego.
Leszczyńska-Rejchert, A. (2016). Praca socjalna z seniorami w perspektywie geragogiki. Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego.
Miszczak, E. (2007). Problem samotności i osamotnienia ludzi starszych w Polsce. W: B. Bugajska (red.), Życie w starości (s. 279-286). Szczecin: ZAPOL.
Pawłowska, R. (2006). Samotność człowieka – rozważania teoretyczne. W: R. Pawłowska, E. Jundziłł, Pedagogika człowieka samotnego (s. 17-44). Gdańsk: Gdańska Wyższa Szkoła Humanistyczna.
Pędich, W. (1996). Ludzie starzy. Warszawa: Centrum Rozwoju Służb Społecznych.
Pięta, J. (2004). Pedagogika czasu wolnego. Warszawa: Wyższa Szkoła Ekonomiczna.
Pikuła, N. (2011). Etos starości w aspekcie społecznym. Gerontologia dla pracowników socjalnych. Kraków: Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna Ignatianum, Wydawnictwo WAM.
Porąbaniec, M. (2016). Działalność aktywizacyjna osób starszych w środowisku lokalnym. W: M. Duda, K. Kutek-Sładek (red.), Eliminacja wykluczenia społecznego (s. 187-207). Kraków: Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie.
Rembowski, J. (1992). Samotność. Gdańsk: Uniwersytet Gdański.
Sokolnicka, A. (2009). Edukacja jako przestrzeń rozwoju podmiotowości jednostki. Paedagogia Christiana, 1(23), 53-62.
Steuden, S. (2011). Psychologia starzenia się i starości. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Straś-Romanowska, M. (2005). Późna dorosłość. Wiek starzenia się. W: B. Harwas-Napierała, J. Trempała (red.), Psychologia rozwoju człowieka. Charakterystyka okresów życia człowieka (s. 263-292). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Szarota, Z. (2004). Gerontologia społeczna i oświatowa. Zarys problematyki. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej im. Komisji Edukacji Narodowej.
Szatur-Jaworska, B. (2000). Ludzie starzy i starość w polityce społecznej. Warszawa: Instytut Polityki Społecznej Uniwersytetu Warszawskiego.
Szatur-Jaworska, B. (2006). Starość – opis fazy. W: B. Szatur-Jaworska, P. Błędowski, M. Dzięgielewska, Podstawy gerontologii społecznej (s. 45-58). Warszawa: Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR.
Szczupał, B., Wiśniewska, J.I (2019). Samotność i poczucie osamotnienia w narracji osób w wieku późnej starości – przejawy oraz możliwości przeciwdziałania. Lubelski Rocznik Pedagogiczny, 4(38), 25-40, https://journals.umcs.pl/lrp/article/view/9929/7379 (dostęp: 14.04.2020).
Szukalski, P. (2005). Poczucie samotności i osamotnienia wśród sędziwych seniorów a ich sytuacja rodzinna. Auxilium Sociale, 2(34), 217-238.
Tokaj, A. (2008). Krótka refleksja nad samotną i osamotnioną starością. W: R. Konieczna-Woźniak (red.), Dorosłość wobec starości. Oczekiwania – Radości – Dylematy (s. 219-226). Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Wałejko, M. (2016). Osobno i razem. Personalistyczne wychowanie do samotności i wspólnoty. Szczecin: Uniwersytet Szczeciński.
Wawrzyniak, J.K. (2017a). Aktywność zawodowa seniorów. W: A. Fabiś, J.K. Wawrzyniak, A. Chabior, Ludzka starość. Wybrane zagadnienia gerontologii społecznej (s. 222-239). Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Wawrzyniak, J.K. (2017b). Starzenie się i jego charakterystyka. W: A. Fabiś, J.K. Wawrzyniak, A. Chabior, Ludzka starość. Wybrane zagadnienia gerontologii społecznej (s. 42-78). Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Wrótniak, J. (2015). Zasoby psychospołeczne osób w podeszłym wieku z poczuciem samotności. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Zawada, A. (2017). Ubóstwo i wykluczenie społeczne osób w podeszłym wieku. W: A.A. Zych (red.), Encyklopedia starości, starzenia się i niepełnosprawności, t. 4 (s. 103-107). Katowice: Stowarzyszenie Thesaurus Silesiae – Skarb Śląski.
Ziomek-Michalak, K. (2014). Wykorzystanie potencjału środowiska lokalnego w pracy z osobami starszymi. W: M. Mikołajczyk (red.), Pomoc społeczna i praca socjalna – różne oblicza i zadania (s. 70-83). Warszawa: Wydawnictwo APS.
Zych, A.A. (2001). Słownik gerontologii społecznej. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
Zych, A.A. (2010). Leksykon gerontologii. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Chabior, A. (2011). Aktywizacja i aktywność ludzi w okresie późnej dorosłości. Kielce: Wszechnica Świętokrzyska.
Chabior, A. (2017). Wspomaganie procesu pomyślnego starzenia się u ludzi starych. Między powinnością a profesją. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Czekanowski, P. (2012). Społeczne aspekty starzenia się ludności w Polsce. Perspektywa socjologii starości. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
Czekanowski, P. (2016). Osamotnienie starych mieszkańców Gdańska – kwestie metodyczne oraz zaistniałe zróżnicowania. W: M. Halicka, J. Halicki, E. Kramkowska (red.), Starość. Poznać, przeżyć, zrozumieć (s. 213-227). Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
Czekanowski, P.A. (2017). Samotność i osamotnienie w okresie starości. W: A.A. Zych (red.), Encyklopedia starości, starzenia się i niepełnosprawności, t. 3 (s. 246-249). Katowice: Stowarzyszenie Thesaurus Silesiae – Skarb Śląski.
Czerniawska, O. (2007). Edukacja jako pomoc w rozwoju w ujęciu andragogiki i gerontologii. W: E. Marynowicz-Hetka (red.), Pedagogika społeczna. Podręcznik akademicki. Debata, t. 2 (s. 433-443). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Dubas, E. (2000). Edukacja dorosłych w sytuacji samotności i osamotnienia. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Dubas, E. (2006). Samotność – uniwersalny „temat” życia ludzkiego i wychowania. W: P. Domeracki, W. Tyburski (red.), Zrozumieć samotność. Studium interdyscyplinarne (s. 329-349). Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Dyczewski, L. (2006). Wartości w życiu człowieka starego. W: M. Halicka, J. Halicki (red.), Zostawić ślad na ziemi. Księga pamiątkowa dedykowana Profesorowi Wojciechowi Pędichowi w 80 rocznicę urodzin i 55 rocznicę pracy naukowej (s. 113-119). Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
Dzięgielewska, M. (2006). Aktywność społeczna i edukacyjna na tle innych typów aktywności. W: B. Szatur-Jaworska, P. Błędowski, M. Dzięgielewska, Podstawy gerontologii społecznej (s. 161-165). Warszawa: Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR.
Fabiś, A. (2017a). Edukacja osób starszych. W: A. Fabiś, J.K. Wawrzyniak, A. Chabior, Ludzka starość. Wybrane zagadnienia gerontologii społecznej (s. 171-198). Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Fabiś, A. (2017b). Troski i niepokoje egzystencjalne ludzi dojrzałych. W: A. Fabiś, J.K. Wawrzyniak, A. Chabior, Ludzka starość. Wybrane zagadnienia gerontologii społecznej (s. 279-297). Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Fabiś, A., Wawrzyniak, J.K., Chabior, A. (2017). Wstęp. W: A. Fabiś, J.K. Wawrzyniak, A. Chabior, Ludzka starość. Wybrane zagadnienia gerontologii społecznej (s. 9-12). Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Fopka-Kowalczyk, M. (2018). Samotność osób starszych i czynniki ją warunkujące. Kultura i Edukacja, 1(119), 70-80.
Gajda, J. (2006). Samotność. W: T. Pilch (red.), Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, t. 5 (s. 652-657). Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
Halicki, J. (2010). Obrazy starości rysowane przeżyciami seniorów. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
Kamiński, A. (1978). Wychowanie do starości jako czynnik adaptacji ludzi starszych do nowoczesnego społeczeństwa. W: A. Kamiński, Studia i szkice pedagogiczne (s. 356-391). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Kanios, A. (2018). Postawy pracowników zawodów pomocowych wobec osób starszych. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Kawula, S. (1999). Samotność. W: D. Lalak, T. Pilch (red.), Elementarne pojęcia pedagogiki społecznej i pracy socjalnej (s. 260-262). Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
Kliszcz, J. (2019). Psychologia potrzeb osób starszych. Potrzeby psychospołeczne po 65. roku życia. Warszawa: Difin SA.
Konieczna, E. (2016). Seniorzy i film. Aktywizacja i integracja społeczna osób starszych przez uczestnictwo w kulturze filmowej. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Kramkowska, E. (2016). Człowiek stary jako ofiara przemocy w rodzinie. Gdańsk: Wydawnictwo Naukowe Katedra–Białystok: Wydział Pedagogiki i Psychologii Uniwersytetu w Białymstoku.
Krzysztofiak, D. (2016). Oblicza starości w perspektywie lokalnej. Studium socjopedagogiczne. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Kubicki, P. (2011). Starość i życie codzienne osamotnionych seniorów. W: J. Mucha, Ł. Krzyżowski (red.), Ku socjologii starości. Starzenie się w biegu życia jednostki (s. 69-82). Kraków: Wydawnictwa AGH.
Kubicki, P., Olcoń-Kubicka M. (2010). Osamotnienie osób starszych w Polsce – skala, przejawy oraz sposoby przeciwdziałania zjawisku. Studia Humanistyczne AGH, 8, 129-138.
Leszczyńska-Rejchert, A. (2005). Człowiek starszy i jego wspomaganie – w stronę pedagogiki starości. Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego.
Leszczyńska-Rejchert, A. (2016). Praca socjalna z seniorami w perspektywie geragogiki. Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego.
Miszczak, E. (2007). Problem samotności i osamotnienia ludzi starszych w Polsce. W: B. Bugajska (red.), Życie w starości (s. 279-286). Szczecin: ZAPOL.
Pawłowska, R. (2006). Samotność człowieka – rozważania teoretyczne. W: R. Pawłowska, E. Jundziłł, Pedagogika człowieka samotnego (s. 17-44). Gdańsk: Gdańska Wyższa Szkoła Humanistyczna.
Pędich, W. (1996). Ludzie starzy. Warszawa: Centrum Rozwoju Służb Społecznych.
Pięta, J. (2004). Pedagogika czasu wolnego. Warszawa: Wyższa Szkoła Ekonomiczna.
Pikuła, N. (2011). Etos starości w aspekcie społecznym. Gerontologia dla pracowników socjalnych. Kraków: Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna Ignatianum, Wydawnictwo WAM.
Porąbaniec, M. (2016). Działalność aktywizacyjna osób starszych w środowisku lokalnym. W: M. Duda, K. Kutek-Sładek (red.), Eliminacja wykluczenia społecznego (s. 187-207). Kraków: Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie.
Rembowski, J. (1992). Samotność. Gdańsk: Uniwersytet Gdański.
Sokolnicka, A. (2009). Edukacja jako przestrzeń rozwoju podmiotowości jednostki. Paedagogia Christiana, 1(23), 53-62.
Steuden, S. (2011). Psychologia starzenia się i starości. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Straś-Romanowska, M. (2005). Późna dorosłość. Wiek starzenia się. W: B. Harwas-Napierała, J. Trempała (red.), Psychologia rozwoju człowieka. Charakterystyka okresów życia człowieka (s. 263-292). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Szarota, Z. (2004). Gerontologia społeczna i oświatowa. Zarys problematyki. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej im. Komisji Edukacji Narodowej.
Szatur-Jaworska, B. (2000). Ludzie starzy i starość w polityce społecznej. Warszawa: Instytut Polityki Społecznej Uniwersytetu Warszawskiego.
Szatur-Jaworska, B. (2006). Starość – opis fazy. W: B. Szatur-Jaworska, P. Błędowski, M. Dzięgielewska, Podstawy gerontologii społecznej (s. 45-58). Warszawa: Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR.
Szczupał, B., Wiśniewska, J.I (2019). Samotność i poczucie osamotnienia w narracji osób w wieku późnej starości – przejawy oraz możliwości przeciwdziałania. Lubelski Rocznik Pedagogiczny, 4(38), 25-40, https://journals.umcs.pl/lrp/article/view/9929/7379 (dostęp: 14.04.2020).
Szukalski, P. (2005). Poczucie samotności i osamotnienia wśród sędziwych seniorów a ich sytuacja rodzinna. Auxilium Sociale, 2(34), 217-238.
Tokaj, A. (2008). Krótka refleksja nad samotną i osamotnioną starością. W: R. Konieczna-Woźniak (red.), Dorosłość wobec starości. Oczekiwania – Radości – Dylematy (s. 219-226). Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Wałejko, M. (2016). Osobno i razem. Personalistyczne wychowanie do samotności i wspólnoty. Szczecin: Uniwersytet Szczeciński.
Wawrzyniak, J.K. (2017a). Aktywność zawodowa seniorów. W: A. Fabiś, J.K. Wawrzyniak, A. Chabior, Ludzka starość. Wybrane zagadnienia gerontologii społecznej (s. 222-239). Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Wawrzyniak, J.K. (2017b). Starzenie się i jego charakterystyka. W: A. Fabiś, J.K. Wawrzyniak, A. Chabior, Ludzka starość. Wybrane zagadnienia gerontologii społecznej (s. 42-78). Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Wrótniak, J. (2015). Zasoby psychospołeczne osób w podeszłym wieku z poczuciem samotności. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Zawada, A. (2017). Ubóstwo i wykluczenie społeczne osób w podeszłym wieku. W: A.A. Zych (red.), Encyklopedia starości, starzenia się i niepełnosprawności, t. 4 (s. 103-107). Katowice: Stowarzyszenie Thesaurus Silesiae – Skarb Śląski.
Ziomek-Michalak, K. (2014). Wykorzystanie potencjału środowiska lokalnego w pracy z osobami starszymi. W: M. Mikołajczyk (red.), Pomoc społeczna i praca socjalna – różne oblicza i zadania (s. 70-83). Warszawa: Wydawnictwo APS.
Zych, A.A. (2001). Słownik gerontologii społecznej. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
Zych, A.A. (2010). Leksykon gerontologii. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.