Sieroty po dyktatorach. Paradoksy zmiany pokoleniowej w polskiej i czeskiej literaturze po 1989 roku
Abstrakt
Esej stanowi przyczynek do refleksji nad momentem transformacji, kiedy reżim totalitarny ustępuje wobec tendencji demokratyzacyjnych (na przykładzie czeskim i polskim). Zalew literatury popularnej, nagłe poszerzenie oferty kulturalnej, sprzężone z rozwojem Internetu (ze wszystkimi konsekwencjami mentalnymi tego zjawiska), skutkuje między innymi obniżeniem znaczenia literatury, przeformułowaniem jej roli, co z kolei powoduje frustrację twórców, którzy walczyli z poprzednim ustrojem. Ustępujący totalitaryzm – a jego istotą jest upolitycznienie wszelkich przejawów społecznej egzystencji z kulturą na czele ‒ pozostawia pustkę; ta z kolei wywołuje u niedawnych dysydentów/opozycjonistów poczucie paradoksalnej tęsknoty za minionym i skłania ich do postrzegania nowej rzeczywistości jako wrogiej i obcej. Nasila się poczucie zagrożenia (teza o „niszczeniu inteligencji”: M. Kundera, B. Skarga, M. Janion, P. Czapliński), pojawia się literatura nostalgiczna (A. Stasiuk, I. Dousková, P. Brycz), powstają sztuki teatralne, eksploatujące poczucie zagrożenia, dezintegracji, demonstrujące rozczarowanie nową rzeczywistością (L. Balák, D. Drábek, J. Topol).
Sirotci diktátorů. Paradoxy generační výměny v české a polské literatuře po roce 1989
Tato esej zabývá se reflexi (na českém a polském příkladů) o době transformaci, kdy totalitní režim ustupuje, a demokratizační tendence se prosazují. Expanze populární literatury, náhlé rozšíření kulturní nabídky, spojené s rozvojem internetu (se všemi důsledky tohoto mentálního jevu), vede mimo jiné ke snížení významu literatury, přeformulovaní její roli, což způsobuje frustrace umĕlců-disidentů, kteří proti předchozímu režimu bojovali. Zmizení totality – a její podstatou je politizace všech forem sociální existenci (a kultury) – zanechává ‘prázdno’; paradoxní touha po minulosti vede předchozí disidenty k vnímaní nové reality jako nepřátelské. Z toho vyplývá rostoucí pocit nebezpečí (teze o „zničení inteligence”: M. Kundera, B. Skarga, M. Janion, P. Czapliński), objeví se nostalgická literatura (A. Stasiuk, I. Dousková, P. Brycz) a divadelní hry, ve kteréch se využívá pocit rozpadu a zklamání novou realitou (L. Balák, D. Drábek, J. Topol).
Bibliografia
Balík Š.: Viktorka, Černý myslivec a ZOO, Praha: Tvar 2001.
Czapliński P.: Efekt bierności. Literatura w czasie normalnym, Kraków: Wydawnictwo Literackie 2004.
Czapliński P.: Powrót centrali, Kraków: Wydawnictwo Literackie 2007.
Havel V.: Spisy/8, Praha: Torst 2007.
Janion M.: Niesamowita Słowiańszczyzna, Kraków: Wydawnictwo Literackie 2006.
Kratochvil J.: Obnovení chaosu v české literatuře, „Literární noviny“ 3(1992), nr 47.
Kundera M.: Únos Západu aneb Tragédie střední Europy, „Promĕny“ 1986, nr 1.
Lem S.: Szachownica bez szachów, „Tygodnik Powszechny” z 18 XII 2005.
Macháček J.: Osudová žena a revoluce poválečný surrealismus nezajímá!, „Protimluv“ 6(2007), nr 3.
Madeyska E.: Katoniela, Kraków: Wydawnictwo Literackie 2007.
Skarga B.: Inteligencja zamilkła, „Gazeta Wyborcza” z 13 I 2006.
Sosnowski J.: Każdy był małą dziewczynką, „Ex Libris” 1995, nr 80.
Stasiuk A.: Jadąc do Babadag, Wołowiec: Czarne 2004.
Suchý J.: Co by bylo dobré vědět o pražských grantech, www.institutumeni.cz/index.php?cmd=
page&id=49&news_id=3960 [dostęp: 01.05.2008].
Tołstoj T.: Kyś, Kraków: Znak 2004.
Tötösy de Zepetnek S.: Comparative Literature. Theory, Method, Application, Amsterdam: Rodopi 1998.
Varga K.: Tendencyjny feminizm magiczny, „Gazeta Wyborcza” 1995, nr 8, dodatek „Gazeta o Książkach”.
Walas T.: Zrozumieć swój czas. Kultura polska po komunizmie. Rekonesans, Kraków: Wydawnictwo Literackie 2003.
Copyright (c) 2016 Roczniki Humanistyczne
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
