La nature – la ville dans la peinture à la charnière du moyen âge et de la renaissance sur les exemples choisis de Paris représentations réelles et symboliques

Abstrakt

[Abstrakt tylko w j. polskim / Abstract only in Polish]

Natura − widoki miasta w malarstwie późnego średniowiecza na podstawie wybranych przykładów widoków Paryża w malarstwie późnośredniowiecznym

Miasto ukazywane w wyobrażeniach plastycznych: rekiefach, mozaikach lub miniaturach w okresie wczesnochrześcjańskim i wczesnośredniowiecznym, jest obrazem miasta Bożego, Jeruzalem niebieskiego lub Betlejem, nawet jeżeli elementy stanowiące obraz nawiązują do realiów czy to architektury późnorzymskiej czy średniowiecznych założeń obronnych. Wyobrażenia te nie są odzwierciedleniem miasta, ale jego symbolu. Malarstwo miniaturowe tworzone w pracowniach paryskich w drugiej połowie XIII i w wieku XIV wprowadza realia Paryża dla ukazania miejsca akcji wydarzeń religijnych Starego lub Nowego Testamentu, a także hagiograficznych, czego dojrzałym przykładem są miniatury w kodeksie Żywotów świętego Dionizego (Paryż, Bibl. Nat. Ms. fr. 2090-92). W dolnych częściach całostronicowych miniatur artysta zilustrował życie Paryża koncentrujące się wzdłuż nabrzeża Sekwany w konkretnych warstwach społecznych: kupców, dostawców wina, węgla, są także studenci i ich nauczyciele, płynący barką na Sekwanie. Miasto łączy również życie feudalne, ukazując towarzystwo dworzan wyruszające na polowanie z sokołami. Budowle, jak Grand Pont lub młyny nad Sekwaną, wskazują na potrzebę ukazania konkretnych realiów ówczesnego nowoczesnego miasta, jakim był Paryż początku XIV w. Sens jednak tych fragmentów miasta łączy się nierozerwalnie ze scenami z życia św. Dionizego, patrona Paryża. Z nimi wiążą się krajobrazy miasta, ukazane w niewielkich jego fragmentach. Funkcja miasta wiąże się zatem w kontekście klasztoru. Ideę kontekstu miasta w jego ścisłym związku z klasztorem św. Dionizego pod Paryżem, potwierdził mistrz miniatur Brewiarza Chateauroux (Chateauroux, Bibl. Mun. Ms. 2). Jaques Coen, zwany Mistrzem marszałka Boucikaut. Scena nauczania św. Dionizego ma miejsce w okolicy podmiejskiej, w oddali rysują się wieże katedry Notre Dame i gęsta zabudowa miasta. Bezpośrednio obok nauczającego Dionizego oraz jego uczniów, Eleutera i Rustyka, malarz wymalował wzgórze. To Montmartre, gdzie miało miejsce męczeństwo świętych.

Tablicowe malarstwo, pozostające pod silnym wpływem niderlandzkich mistrzów XV w., również zachowało znaczenie miasta jako apoteozy świętych i kontekstu klasztoru, aranżującego życie religijne oraz ekonomiczne Paryża. W tej konwencji można rozumieć panoramę Paryża, ukazaną przez anonimowego mistrza obrazu zwanego Pieta z Saint Germain-des-Pres (Paryż, Luwr). Scena Zdjęcia z krzyża Chrystusa i opłakiwanie Syna w otoczeniu Marii Magdaleny, Marii Salome i Marii, żony Kleofasa, sytuowane jest bezpośrednio na tle założenia opactwa benedyktyńskiego nad Sekwaną Saint-des-Pres, wyraźnie określonego zabudową oraz bramą klasztorną, wokół której poruszają się piesi i jeźdźcy. Sekwana oddziela klasztor od Luwru, pałacu królewskiego, manifestującego władzę monarszą nad miastem i państwem.

Istnieje w panoramach miasta również drugi aspekt rozumienia tego rodzaju panoram jako synonimu władzy feudalnej i tradycji monarchii francuskiej w utrwalaniu chrześcijaństwa, czego przykładem jest Ukrzyżowanie Chrystusa, namalowany do Grand Chambre parlamentu paryskiego, który wówczas miał swoją siedzibę w Palais de la Cite, zanim zbudowano odrębny ratusz. Tablica zamówiona przez dwór królewski w połowie XV w. u mistrza pochodzenia niderlandzkiego ukazuje pełną konwencję sceny religijnej usytuowanej na tle krajobrazu miasta − Paryża, które identyfikuje się w konkretnych budowlach, np. Hôtel de Nesle, Palais de la Cite. Budowle te swoim znaczeniem wiążą się z ukazanymi postaciami historycznymi, otaczającymi Ukrzyżowanie. Są to: cesarz Karol Wielki, św. Donizy, król Ludwik Święty oraz św. Jan Chrzciciel. Zatem miasto jest tutaj symbolem wielkości monarchii i pełni funkcję miasta świętego.