Pogranicza i punkty wspólne – historia Kościoła, historia społeczna i historia kultury w epoce staropolskiej: możliwości badań (wybrane przykłady)

Anna Jabłońska

doi:10.18290/rh2272.3

Anna Jabłońska Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Polska https://orcid.org/0000-0002-0111-7011

Słowa kluczowe: historia społeczna, historia kultury, historia Kościoła

Abstrakt

Artykuł ma na celu pokazanie punktów wspólnych historii Kościoła, historii społecznej i historii kultury na przykładzie epoki staropolskiej oraz zróżnicowanych perspektyw badawczych. Punkt wyjścia stanowi historia Kościoła i źródła typowo kościelne o określonym charakterze, które przy nowym ujęciu mogą stwarzać wiele innych niż tradycyjne możliwości badań. Konieczna jest jednak interdyscyplinarność oraz sięgnięcie do socjologii i antropologii kulturowej.

Ze względu na obszerność zagadnienia zostało ono przedstawione na podstawie kilku wybranych przykładów. Ukazano propozycje wykorzystania ksiąg wizytacyjnych, ksiąg brackich oraz ksiąg chrztów pod kątem historii społecznej i historii kultury.

Do efektów takiego działania należy m.in. rekonstrukcja instytucji oraz poszczególnych grup społecznych, ich struktury, interakcji, hierarchii, systemu wartości i kontroli oraz form działania. Wspólny mianownik wielu płaszczyzn stanowi natomiast kultura (np. idee, mentalność, religijność). Połączenie historii Kościoła, historii społecznej i historii kultury daje możliwość lepszego zrozumienia społeczeństwa, jego charakteru oraz funkcjonowania w epoce staropolskiej.

Bibliografia

Baran, Zbigniew. „Kaznodzieje zakonni kościoła Mariackiego w Krakowie w latach 1594-1772”. Analecta Cracoviensia, t. 21-22, 1989-1990, ss. 325-351.

Borkowska, Małgorzata. Zakony żeńskie w Polsce w epoce nowożytnej. Wydawnictwo KUL, 2010.

Burdzy Dominika, Beata Wojciechowska, redaktorzy. Bractwa religijne w średniowieczu i w okresie nowożytnym (do końca XVIII wieku). Wydawnictwo Uniwersytetu Jana Kochanowskiego, 2014.

Chachaj, Jacek. Łacińskie szkolnictwo parafialne na Rusi Koronnej od XVI do XVIII wieku. Towarzystwo Naukowe KUL, 2003.

Constitutiones synodorum metropolitanae Ecc. Gnesnensis provincialium authoritate synodi provincialis Gembicianae per deputatos recognitae […] D. Joannis Wężyk […], Cracoviae in Officina Andrea Petricovii […] M. DC. XXX.

Dokumenty soborów powszechnych, t. IV/1-IV/2 (1511-1870) Lateran V, Trydent, Watykan I. Oprac. Arkadiusz Baron, Henryk Pietras, Wydawnictwo WAM, 2007.

Flaga, Jerzy. Bractwa religijne w Rzeczypospolitej w XVII i XVIII w. Wydawnictwo KUL, 2004

Gałązka, Waldemar. Kapituła kolegiacka w Opatowie 1562-1983. Wydawnictwo Diecezjalne Sandomierz, 1997.

Górny, Marek. „Rejestracja metrykalna parafii Szaradowo z XVIII w.”. Przeszłość demograficzna Polski, t. 18, 1990, ss. 117-137.

Hochleitner, Janusz. „Warmińskie nowożytne księgi chrztów jako źródło historyczne”. Echa Przeszłości, r. 2, 2001, ss. 139-151.

Ihnatowicz, Ireneusz, i in. Społeczeństwo polskie od X do XX wieku. Książka i Wiedza, 1988.

Jabłońska, Anna. „Devotions from the model of Clergyman after the Council of Trent. Selected Exemples from the Inspection Books of Gnezno Archdeacontry”. Res Historica, t. 49, 2020, ss. 207-227.

Jabłońska, Anna. Funkcje społeczne parafii archidiakonatu gnieźnieńskiego w XVII wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu Jana Kochanowskiego, 2013.

Jabłońska, Anna. „Księgi siedemnastowiecznych bractw z Trzemeszna”. Bractwa religijne w średniowieczu i w okresie nowożytnym (do końca XVIII wieku), red. Dominika Burdzy, Beata Wojciechowska, Wydawnictwo Uniwersytetu Jana Kochanowskiego, 2014, ss. 207-220.

Jabłońska, Anna. „Obraz duchowieństwa parafialnego w świetle wizytacji Wincentego de Seve (1608-1609) – wybrane aspekty”. Roczniki Humanistyczne, t. 64, z. 2, 2017, ss. 5-22.

Jabłońska, Anna. „The Presence and Role of Women in Old (Age) Polish Confraternities (the Case Study of the Archdeacontry of Gniezno in the 17 th Century”. Kobieta niepoznana na przestrzeni dziejów, red. Anna Obara-Pawłowska, i in., Wydawnictwo UMCS, 2017, ss. 161-177.

Korytkowski, Jan. Arcybiskupi gnieźnieńscy, prymasowie i metropolici polscy od roku 1000 aż do roku 1821, czyli do połączenia arcybiskupstwa gnieźnieńskiego z biskupstwem poznańskim: według źródeł archiwalnych. T. 1-5, nakładem Drukarni Kuryera Poznańskiego, 1888-1892.

Kumor, Bolesław. Dzieje diecezji krakowskiej do roku 1795. T. 1-4, Wydawnictwo Św. Stanisława BM Archidiecezji Krakowskiej, 1998-2002.

Kumor, Bolesław. „Opieka społeczna Kościoła w polskim ustawodawstwie synodalnym (przed rokiem 1772)”. Roczniki Teologiczno-Kanoniczne, t. 20, nr 4, 1973, ss. 55-65.

Kumor Bolesław, Zdzisław Obertyński, redaktorzy. Historia Kościoła w Polsce. T. 1 Do roku 1764, cz. 2 od roku 1506, Pallottinum, 1974.

Kurpas, Józef. „Początki ksiąg metrykalnych”. Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne, t. 2, z. 1-2, 1961, ss. 6-41.

Litak, Stanisław. Parafie w Rzeczypospolitej w XVI-XVIII wieku. Wydawnictwo KUL, 2004.

Matyszczyk, Bronisław. Bractwa religijne na Jasnej Górze w okresie Polski przedrozbiorowej. Akademia Teologii Katolickiej, 1982.

Nowacki, Józef. Dzieje archidiecezji poznańskiej. T. 1-2, Księgarnia Św. Wojciecha, 1959.

Statuta capituli et ecclesie cathedralis Posnaniensis ex annis 1298-1763, red. Władysław Pawelczak, PWT, 1995.

Surdacki, Marian. „Ustrój polskich szpitali potrydenckich”. Roczniki Humanistyczne, t. 48, z. 2, 2000, ss. 543-560.

Zaremska, Hanna. Bractwa w średniowiecznym Krakowie. Studium form społecznych życia religijnego. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1977.