„Teologia przepięknej i łaskami słynącej statuy Matki Najświętszej Sejneńskiej”. Dzieło sztuki jako obiekt kultu i duszpasterskie wyzwanie

Aneta Kramiszewska

doi:10.18290/rh21694spec-4

Aneta Kramiszewska Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Wydział Nauk Humanistycznych https://orcid.org/0000-0002-0662-5373

DOI: https://doi.org/10.18290/rh21694spec-4

Słowa kluczowe: Stefan Wyszyński, Sejny, Madonna szafkowa, ikonografia maryjna, Tron Łaski, Trójca Święta

Abstrakt

Jedną z wielu spektakularnych inicjatyw duszpasterskich Prymasa Stefana Wyszyńskiego były koronacje papieskimi koronami kultowych wizerunków maryjnych. Przeprowadził ich czterdzieści siedem. Jedną z ostatnich była koronacja rzeźby Matki Bożej Sejneńskiej. Artykuł jest poświęcony analizie kazania koronacyjnego wygłoszonego 7 września 1975 r. w Sejnach. Ukoronowana figura należy do typu ikonograficznego tzw. Madonn szafkowych, do grupy rzeźb pomorskich, których powstanie łączono z zakonem krzyżackim; jej pierwotne pochodzenie i dzieje nie są znane. W 1602 r., wraz z fundacją klasztoru dominikanów, pojawiła się w Sejnach i bardzo szybko została otoczona kultem. Kult ten przetrwał kasatę klasztoru i jest żywy do dziś. Kontrowersyjna ikonografia Maryi z Dzieciątkiem – rzeźba skrywająca w swoim wnętrzu Trójcę Świętą (Tron Łaski) – stanowiła wyzwanie dla opiekunów sanktuarium. W XVII-XIX wieku obserwujemy proces powolnego wycofywania rzeczywistego wizerunku rzeźby i tworzenia jego kreacji na potrzeby kultu, poczynając od okrycia jej metalową sukienką aż do zakazu otwierania figury włącznie.

Kazanie koronacyjne ma wydźwięk trynitarny i w całości służy przekazaniu wiernym prawdy o działaniu Trójcy Świętej w życiu Kościoła oraz Jej szczególnej relacji z Maryją. W konkluzji Prymas Wyszyński nadał kultowej figurze nowe miano: Maryja od Trójcy Świętej. Tym samym dokonał rewitalizacji średniowiecznej ikonografii, wykorzystując nie tylko jej pierwotną wymowę ideową, ale także wpisując ją w aktualną posoborową mariologię trynitarną, zawartą w Konstytucji o Kościele Lumen gentium, a także w Adhortacji apostolskiej Pawła VI Marialis cultus. Jest to jedyne kazanie koronacyjne Prymasa Wyszyńskiego w całości inspirowane ikonografią koronowanego wizerunku kultowego.

Bibliografia

Baranowski, Andrzej J. Koronacje wizerunków maryjnych w czasach baroku. Zjawisko kulturowe i artystyczne. Instytut Sztuki PAN, 2003.

Baranowski, Andrzej J. „Zespół podominikański w Sejnach”. Litwa i Polska. Dziedzictwo sztuki sakralnej, red. Wojciech Boberski i Małgorzata Omilanowska, Wydawnicwto DiG, 2004, ss. 39-48.

Baumer, Christoph. „Die Schreinmadonna in geographischer und chronologischer Ordnung”. Marian Library Studies, nr 9, 1977, ss. 237-272.

Bławat, Adam. „Pomorskie Madonny szafkowe i ich rola w liturgii obozowej zakonu krzyżackiego na przełomie XIV i XV wieku”. Nie tylko broń. Niemilitarne wyposażenie wojowników w starożytności i średniowieczu, red. Witold Świętosławski, Łódzkie Towarzystwo Naukowe, 2008, ss. 121-129.

Boguszewska, Beata, i Klara Kistelska-Borkowska. Księga łask w Sanktuarium Matki Boskiej Sejneńskiej w Sejnach. Wydawnictwo JUT, 2017.

Bujak, Janusz. „Relacje Maryi do Osób Trójcy Świętej w świetle VIII rozdziału Konstytucji dogmatycznej o Kościele ‘Lumen gentium’”. Colloquia Theologica Ottoniana, nr 2, 2018, ss. 23-41.

Ciecholewski, Roman. „Problematyka badawcza pomorskich madonn szafkowych”. Studia Pelplińskie, t. 8, 1977, ss. 127-152.

Ciecholewski, Roman. „Treści teologiczne pomorskich Madonn szafkowych”. Studia Pelplińskie, t. 15, 1984, ss. 251-288

Drews, Jan. Methodus peregrinationis menstruae Marianae ad imaginem Deiparae Virginis per ditiones Regni Poloniae et M. Ducatus Lituaniae. Vilnae, 1684.

Fries, Walter. „Die Schreinmadonna”. Anzeiger des germanischen Nationalmuseums, 1928/1929, ss. 5-69.

Fridrich, Alojzy. Historye cudownych obrazów Najświętszej Maryi Panny w Polsce. T. 3, Wydawnictwo Towarzystwa Jezusowego, 1908.

Gonzáles Hernando, Irene. El arte bajomedieval y Su proyección. Temas, funciones y contexto de las Virgenes abrideras triptico. Editorial Academica Espanola, 2011.

Guzewicz, Wojciech. „Sejneński ośrodek kościelny (wybrane zagadnienia)”. Civitas et Lex, nr 2 (10), 2010, ss. 87-97.

Jabłoński, Zachariasz S. „Inicjatywy maryjne Kardynała Stefana Wyszyńskiego”. Na polskiej drodze maryjnej. Materiały z sympozjum mariologiczno-maryjnego. Pasierbiec, 21-22 października 2006 roku, red. Anna Gąsior i Janusz Królikowski, Polskie Towarzystwo Mariologiczne, 2007, ss. 37-97.

Jemielity, Witold. „Figura Matki Bożej Sejneńskiej”. Rozporządzenia Urzędowe Łomżyńskiej Kurii Diecezjalnej, nr 2-4, 1973, ss. 83-87.

Jemielity, Witold. Zespół podominikański w Sejnach. Kuria Diecezjalna w Łomży, 1989.

Jurkowlaniec, Tadeusz. „Madonna szafkowa w Sejnach”. Litwa i Polska. Dziedzictwo sztuki sakralnej, red. Wojciech Boberski i Małgorzata Omilanowska, Wydawnictwo DiG, 2004, ss. 65-72.

Katz, Melissa R. „The non-gendered appeal of Vierge Ouvrante sculpture: audience, patronage, and purpose in medieval Iberia”. Reassessing the Roles of Women as ‘Makers’ of Medieval Art and Architecture, red. Therese Martin, Brill, 2012, ss. 37-91.

Kłapkowski, Władysław. Konwent dominikanów w Sejnach, [s.n.], 1939.

Konik, Stanisław. Od Starej Wsi do Jazłowca. Sanktuaria maryjne w dziejach Polski. Implikacje historyczno-religijne w świetle maryjnych kazań „koronacyjnych” XIX i pierwszej połowy XX wieku, Zakład Poligraficzny SAM-WIL, 2010.

Kroos, Renate. „Gottes Tabernakel. Zu Funktion und Interpretation von Schreinmadonnen”. Zeitschrift für Schweizerische Archäologie und Kunstgeschichte, z. 1, 1986, ss. 58-64.

Królowa Polski o wielu obliczach. Wizerunki Matki Bożej koronowane przez prymasa tysiąclecia Stefana kardynała Wyszyńskiego, Instytut Prymasa Wyszyńskiego, 2014.

Konstytucja dogmatyczna o Kościele „Lumen gentium”. Wydawnictwo Wrocławskiej Księgarni Archidiecezjalnej, 1986.

Kupiszewska, Helena Teresa. „Wizerunki Matki Bożej koronowane przez Prymasa Tysiąclecia”. Królowa Polski o wielu obliczach. Wizerunki Matki Bożej koronowane przez prymasa tysiąclecia Stefana kardynała Wyszyńskiego. Instytut Prymasa Wyszyńskiego, 2014, ss. 9-68.

Miławicki, Marek. „Miejsce religijności ludowej w działalności duszpasterskiej dominikanów w Polsce północnowschodniej w okresie staropolskim”. Parafia rzymskokatolicka w Choroszczy 550 lat. Księga pamiątkowa, red. Tadeusz Kasabuła i Adam Szot, Wydawnictwo Buk, 2009, ss. 101-121.

Nowiński, Janusz. Ars Eucharistica. Idee, miejsca i formy towarzyszące przechowywaniu eucharystii w sztuce wczesnochrześcijańskiej i średniowiecznej. Neriton, 2000.

Pach, Jan. „Komunia życia Maryi z Trójcą Świętą w nauczaniu Stefana Kardynała Wyszyńskiego”. Trójca Święta a Maryja. Materiały z sympozjum mariologicznego, Częstochowa, 6-8 IX 1999 r., red. Teofil Siudy i Kazimierz Pek, Polskie Towarzystwo Mariologiczne, 2000, ss. 393-403.

Paweł VI. Jak czcić Matkę Bożą? Adhortacja apostolska papieża Pawła VI „Marialis cultus” o należytym kształtowaniu i rozwijaniu kultu Najświętszej Maryi Panny. Wstęp Stanisław Celestyn Napiórkowski, Wydawnictwo OO. Franciszkanów, 1984.

Radler, Gudrun. „Der Beitrag des Deutschordenslandes zur Entwicklung der Schreinmadonna (1390-1420)”. Sztuka w kręgu zakonu krzyżackiego w Prusach i Inflantach, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 1995, ss. 241-274.

Romaniuk, Marian P. Życie, twórczość i posługa Prymasa Tysiąclecia: 1972-1981, t. 4, IW Pax, 2002.

Siudy, Teofil. „Duchowość maryjna w życiu i nauczaniu Prymasa Tysiąclecia”. Duchowość Prymasa Tysiąclecia. Materiały z sympozjum, red. Jan Machniak i Jerzy W. Gogola, Wydawnictwo Karmelitów Bosych, 2002, ss. 77-90.

Staniek, Krzysztof. „Fenomen sanktuariów maryjnych z koronowanymi obrazami i figurami Matki Bożej w Polsce w II połowie XX wieku”. Salvatoris Mater, t. 5, nr 1, 2003, ss. 233-251.

Staniek, Krzysztof, „Przegląd kazań wygłoszonych w czasie koronacji obrazów i figur Matki Bożej w Polsce w II połowie XX wieku”. Salvatoris Mater, t. 5, nr 2, 2003, ss. 247-316.

Staniek, Krzysztof. Teologia kazań wygłoszonych w czasie koronacji obrazów i figur Matki Bożej w Polsce w II połowie XX wieku. 2003. Praca doktorska, Archiwum KUL.

Szymak, Grzegorz J. Prerogatywa zakonu Kaznodzieyskiego Z Faworow łask, y dobrodzieystw osobliwszych, sobie od swey Matki y Opiekunki, Nieba y ziemi Krolowey SS. Maryi Panny Dotąd świadczonych z kronik domowych Zebrana, Krotkim ich natrąceniem dla uwielbienia teyże SS. Matki Światowi Sarmackiemu […] Objawiona. Wilno, 1755.

Witkowska, Aleksandra. „Uroczyste koronacje wizerunków maryjnych na ziemiach polskich w latach 1717-2005”. Maria Regina. Koronacje wizerunków maryjnych w II Rzeczypospolitej, red. Aleksandra Witkowska, Wydawnictwo Biblos, 2011, ss. 29-51.

Witkowska, Aleksandra, i Joanna Nastalska-Wiśnicka. Ku ozdobie i obronie Rzeczypospolitej. Maryjne miejsca święte w drukach staropolskich. Wydawnictwo Werset, 2013.

Woziński, Andrzej. „Pruskie echa koncepcji artystycznych Mikołaja z Lejdy”. Porta Aurea 2018, ss. 5-42.

Wyszyński, Stefan. Głos z Jasnej Góry. Wyd. 2. Akademia Teologii Katolickiej, 1986.

Wyszyński, Stefan. „Maryja – ukształtowana przez Trójcę Świętą – wzorem dla nas. Koronacja Matki Bożej Sejneńskiej. [Sejny, 7 września 1975]”. Instytut Prymasowski, wyszynski prymas.pl/wp-content/uploads/2020/10/1975-09-07-sejny.pdf. Dostęp 10.05.2021.

Wyszyński, Stefan. Wszystko postawiłem na Maryję. Wyd. 3 poprawione. Soli Deo/Éditions du Dialogue, 2007.

Wyszyński, Stefan. Zapiski więzienne. Wyd. 6 poprawione i uzupełnione. Soli Deo, 2006.

Wyszyński, Stefan. „Znak wierności Trójcy Świętej. Przed Mszą Świętą. [Sejny, 8 lipca 1979]”. Instytut Prymasowski, wyszynskiprymas.pl/wp-content/uploads/2020/10/1979-07-08-sejny- rocznica-koronacji.pdf. Dostęp 8.05.2021.