Mesalianie – rygorystyczny ruch ascetyczny czy herezja doktrynalna?
Abstrakt
Mesalianie byli jednym z najsłynniejszych, a równocześnie tajemniczych i niejednolitych rygorystycznych ruchów ascetycznych w starożytnym Kościele. Autor artykułu na podstawie wczesnochrześcijańskich katalogów herezji Epifaniusza z Salaminy, Teodoreta z Cyru, Jana Damasceńskiego i Augustyna oraz współczesnej literatury przedmiotu stara się odpowiedzieć na pytanie, czy należy traktować mesalian bardziej jako rodzaj niegroźnej sekty czy raczej jako herezję głoszącą poważne błędy doktrynalne. Dochodzi do wniosku, że mesaliańskie uzasadnienie teologiczne praktyki ciągłej modlitwy podważało główne zasady ortodoksyjnej pneumatologii, sakramentologii, eklezjologii i soteriologii. Wprawdzie w analizowanych opisach herezji, pochodzących z wczesnochrześcijańskich źródeł, należy wziąć pod uwagę obfite stosowanie inwektywy, niejednokrotnie zacierającej prawdziwy obraz opisywanego ugrupowania, niemniej jednak w przypadku mesalian powtarzające się te same zarzuty nakazują widzieć w nich nie tylko ruch ascetyczny, ale przede wszystkim niebezpieczną herezję doktrynalną.
Bibliografia
Caner D., Wandering, Begging Monks: spiritual authority and the promotion of monasticism in late antiquity, University of California Press, Berkeley 2002.
Canévet M., Desprez V., Pseudo-Macaire (Macaire-Syméon), Dictionnaire de Spiritualité 10, Beauchesne, Paris 1980, s. 20-43.
Canivet P., Théodoret et le messalianisme, „Revue Mabillon” 1961, nr 51, s. 26-34.
Częsz B., Związek Ducha Świętego z Kościołem w ujęciu świętego Ireneusza i w interpretacji montanistycznej, Studia i materiały 131, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Wydział Teologiczny, Redakcja Wydawnictw, Poznań 2010.
Dörries H., Die Messalianer im Zeugnis ihrer Bestreiter, „Saeculum” 1970, nr 21, s. 213-227.
Dörries H., Die Theologie des Makarios/Symeon, Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen 1978.
Dörries H., Symeon von Mesopotamien. Die Überlieferung der messalianischen Makarios-Schriften, TU 55/1, J.C. Hinrichs'sche Buchhandlung, Leipzig 1941.
Fitschen K., Messalianismus und Antimessalianismus. Ein Beispiel ostkirchlicher Ketzergeschichte, Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen 1998.
Gribomont J., Le dossier des origines du messalianisme, w: Epektasis. Mélanges J. Daniélou, red. J. Fontaine, Ch. Kannengiesser, Éditions Beauchesne, Paris 1972, s. 611-625.
Gribomont J., Le monachisme au IVe siècle en Asie Mineure: de Gangres au Messalianisme, „Studia Patristica” 1957, nr 2, s. 400-415.
Guillaumont A., Chrzest ognia u mesalian, tłum. S. Wirpszanka, w: U źródeł monastycyzmu chrześcijańskiego, t. 2, Źródła Monastyczne 38, Wydawnictwo Benedyktynów, Kraków–Tyniec 2006, s. 339-351.
Guillaumont A., Mesalianie, tłum. S. Wirpszanka, w: U źródeł monastycyzmu chrześcijańskiego, t. 2, Źródła Monastyczne 38, Wydawnictwo Benedyktynów, Tyniec–Kraków 2006, s. 305-324.
Guillaumont A., Miejsce i rola „Liber graduum” w duchowości syryjskiej, tłum. S. Wirpszanka, w: U źródeł monastycyzmu chrześcijańskiego, t. 2, Źródła Monastyczne 38, Wydawnictwo Benedyktynów, Kraków–Tyniec 2006, s. 287-304.
Guillaumont A., Modlitwa nieustanna w starożytnym monastycyzmie, tłum. S. Wirpszanka, w: U źródeł monastycyzmu chrześcijańskiego, t. 2, Źródła Monastyczne 38, Wydawnictwo Benedyktynów, Kraków–Tyniec 2006, s. 165-177.
Guillaumont A., Świadectwo Babaja Wielkiego o mesalianach, tłum. S. Wirpszanka, w: U źródeł monastycyzmu chrześcijańskiego, t. 2, Źródła Monastyczne 38, Wydawnictwo Benedyktynów, Kraków–Tyniec 2006, s. 325-337.
Guillaumont A., „Uduchowieni” i ich relacje z hierarchią kościelną w chrześcijaństwie wschodnim pierwszych wieków, tłum. S. Wirpszanka, w: U źródeł monastycyzmu chrześcijańskiego, t. 2, Źródła Monastyczne 38, Wydawnictwo Benedyktynów, Tyniec–Kraków 2006, s. 227-237.
Hausherr I., L'erreur fondamentale et la logique du messalianisme, „Orientalia Christiana Patristica” 1935, nr 1, s. 328-360.
Jasiewicz A., Wstęp, w: Pseudo-Makary / Symeon Egipski, Homilia IV (49). Chrześcijanie powinni z gorliwością i roztropnością biec w wyścigu życia na arenie tego świata, „Vox Patrum” 2010, nr 55, s. 903-904.
Kozera M., Ideały Ojców Pustyni. Pathos i apatheia, Redakcja Wydawnictw KUL, Lublin 2000.
Louth A., Messalianism and Pelagianism, „Studia Patristica” 1982, nr 17, s. 127-135.
Louth A., The Origins of the Christian Mystical Tradition from Plato to Denys, University Press, Oxford 1981.
Meyendorff J., St. Basil, Messalianism and Byzantine Christianity, „St. Vladimir's Seminary Quarterly” 1980, nr 24, s. 219-234.
Nehring P., Topika wczesnych łacińskich żywotów świętych (Od „Vita Antonii” do „Vita Augustini”), Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 1999.
Plested M., The Place of Macarius-Symeon in the Eastern Christian Tradition, University Press, Oxford 2004.
Rogich D.M., The Development of a Theologian according to Saint Gregory the Theologian, „The Greek Orthodox Theological Review” 39(1994), z. 1-2, s. 63-81.
Rudolph K., Gnoza. Istota i historia późnoantycznej formacji religijnej, tłum. G. Sowiński, Zakład Wydawniczy Nomos, Kraków 1995.
Słomka J., Nowe proroctwo. Historia i doktryna montanizmu, Studia Antiquitatis Christianae. Series Nova 4, Wydawnictwo Św. Jacka, Katowice 2007.
Špidlik T., Gargano I., Grossi V., Historia duchowości, t. III: Duchowość Ojców Kościoła, tłum. K. Franczyk, J. Serafin, K. Stopa, Wydawnictwo Homo Dei, Kraków 2004.
Stachura M., Wrogowie porządku rzymskiego. Studium zjawiska agresji językowej w Kodeksie Teodozjusza, Nowelach Postteodozjańskich i Konstytucjach Sirmondiańskich, Towarzystwo Wydawnicze „Historia Iagellonica”, Kraków 2010.
Stewart C., „Working the Earth of the Heart”: the Messalian Controversy in History Texts and Language to AD 431, Clarendon Press, Oxford 1991.
Szram M., Pokora w nauczaniu greckich Ojców Kościoła IV wieku, Wydawnictwo KUL, Lublin 2004.
Żurek A., „Jeden chrzest w jednym i świętym Kościele” – w poszukiwaniu istoty donatyzmu, w: Ortodoksja, herezja, schizma w Kościele starożytnym, red. F. Drączkowski, J. Pałucki, P. Szczur, M. Szram, M. Wysocki, M. Ziółkowska, Wydawnictwo Polihymnia, Lublin 2012, s. 123-131.
Copyright (c) 2018 Roczniki Teologiczne
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
