Mecenat muzyczny Habsburgów na jezuickim Śląsku

Tomasz Jeż

doi:10.18290/rt.2017.64.13-2

Tomasz Jeż Uniwersytet Warszawski

DOI: https://doi.org/10.18290/rt.2017.64.13-2

Słowa kluczowe: Jezuici; Habsburgowie; Śląsk; kultura muzyczna; Athanasius Kircher; polityka

Abstrakt

W procesie rozpowszechniania w Europie nowego stylu barokowej muzyki włoskiej istotną rolę odegrał mecenat Habsburgów. Jego historyczne i kulturowe znaczenie spotęgowały związki tej rodziny z Towarzystwem Jezusowym. Bliskie relacje między władzą świecką a elitami duchownymi epoki potrydenckiej stworzyły specyficzny rodzaj symbiozy społecznej, która pozwala na lepsze rozumienie kultury nowożytnej. Zjawisko to można obserwować na obszarach intensywnej konfrontacji konfesyjnej i politycznej, np. takich jak Śląsk, który był przedmiotem zarówno świeckiej i religijnej rekonkwisty. Ważnym jej elementem była muzyka wykonywana przez uczniów jezuickich konwiktów, finansowanych przez Habsburgów. Muzyka służyła jako język reprezentacji społecznej i medium rekonstrukcji tożsamości społeczności lokalnych na poziomach: parafii, miast, księstw, państw i całego imperium. Stymulowany przez Habsburgów i jezuitów mecenat muzyczny nie ograniczał się do pałaców i kościołów; dotyczył także muzyki wykonywanej w przestrzeni publicznej. Muzyka służyła więc potrzebom pragmatycznym i reprezentacyjnym; miała też niemałą wartość artystyczną.

Bibliografia

Berns J.J., Instrumental Sound and Ruling Spaces of Resonance in the Early Modern Period: on the Acoustic Setting of the Princely potestas Claims within a Ceremonial Frame, w: Instruments in Art and Science: On the Architectonics of Cultural Boundaries in the 17th Century, red. H. Schramm, L. Schwarte, J. Ladzardzig, De Gruyter, Berlin 2008, s. 479-506.

Bireley R., Religion and Politics in the Age of the Counterreformation: Emperor Ferdinand II, William Lamormaini, S.J., and the Formation of Imperial Policy, University of North Carolina Press, Chapel Hill 1981.

Bohn E., Bibliographie der Musik-Druckwerke bis 1700 welche in der Stadtbibliothek, der Bibliothek des Akademischen Instituts für Kirchenmusik und der Königlichen- und Universitäts-Bibliothek zu Breslau aufbewahrt werden. Ein Beitrag zur Geschichte der Musik im XV, XVI, und XVII Jahrhundert, Commissions-Verlag von A. Cohn, Berlin 1883.

Bohn E., Die musikalischen Handschriften des XVI und XVII Jahrhunderts in der Stadtbibliothek zu Breslau, Commissions-Verlag von J. Hainauer, Breslau 1890.

Caraffa V., Fascetto di mirra, overo considerationi varie sipra le piaghe di Christo, Vienna 1638.

Coreth A., Pietas Austriaca: Ursprung und Entwicklung barocker Frömmigkeit in Öster-

reich, Verlag für Geschichte und Politik, Vienna 1959.

Culley T.D., Jesuits and Music: I. A Study of the Musicians connected with the German College in Rome during the 17th Century and their Activities in Northern Europe, St. Louis University – Rome: Institutum Historicum Societatis Iesu, Roma 1970.

DaCosta Kaufmann T., Toward a Geography of Art. Chicago, Ill; University of Chicago Press, London 2004.

Dramat staropolski od początków do powstania sceny narodowej. Bibliografia, t. 2: Programy wydane drukiem do r. 1765, cz. I: Programy teatru jezuickiego, oprac. W. Korotaj, J. Szwedowska, M. Szymańska, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1976.

Duhr B., Geschichte der Jesuiten in den Ländern deutscher Zunge, t. 1-4, Verlag Mainz, Freiburg im Breisgau–München–Regensburg 1907-1928.

Federhoffer H., Graz Court Musicians and their Contributions to the Parnassus Musicus Ferdinandeus (1615), „Musica Disciplina” 9(1955), s. 167-244.

Federhoffer H., Zur Musikpflege der Jesuiten in Graz im 17. Jahrhunder, w: Musik und Geschichte: Aufsätze aus nichtmusikalischen Zeitschriften, Olms, Hildesheim 1996, s. 90-99.

Federhoffer H., Musikpflege und Musiker am Grazer Habsburgerhof der Erzherzöge Karl und Ferdinand von Innerösterreich (1564-1619), B. Schott’s Söhne, Mainz 1967.

Ferdinandi II. Romischen Khaysers Tugenden durch R.P. Guglielum Lamormaini, der Societ: Jesu Priestern lateinisch beschriben jetzo ab er durch R.P. Joannem Jacobum Curtim... verteutschet, Gregor Gelbhaar, Vienna 1638.

Hahnel P., Geschichte des königlichen Konvikts zu Glatz. Programm des Kgl. kathol. Gymnasiums zu Glatz, L. Schirmer, Glatz 1899.

Hoffmann H., Zur Vorgeschichte der Breslauer Jesuiten-Universität, „Zeitschrift des Vereins für Geschichte (und Altertum) Schlesiens” 68(1934), s. 107-117.

Hoffmann H., Die Jesuiten in Glogau, Kommissionsverlag der Schlesischen Volkszeitung, Breslau 1926.

Hoffmann H., Die Jesuiten in Oppeln. Die Tätigkeit der Jesuiten in d. Fürstentümern Oppeln u. Ratibor, den Standesherrschaften Beuthen und Pleß, in Oberglogau und Ziemientzitz, in Oppeln Tarnowitz und Piekar, in den Volksmissionen und den neuen Niederlassungen, Frankes Verlag, Otto Borgemeyer, Breslau 1934.

Hoffmann H., Die Jesuiten in Schweidnitz, Bergland-Verlag, Schweidnitz 1930.

Institutum Societatis Iesu. Examen et Constitutiones. Decreta Congregationum Generalium. Formulae Congregationum, Firenze: ex Typographia a SS. Conceptione, Firenze 1893.

Jeż T., Kultura muzyczna jezuitów na Śląsku i ziemi kłodzkiej 1581-1776, Wydawnictwo Naukowe Sub Lupa, Warszawa 2013.

Jeż T., The Musical Repertory between the Confessions. Re-Catholicising Strategies in the Songbook of Johannes Schubart from Neisse (1625), „Musicology Today” 10(2013), s. 19-36.

Kastner A., Archiv fur die Geschichte des Bisthums Breslau, t. 1, Neisse 1858.

Kircher A., Musurgia universalis sive ars magna consoni et dissoni..., Francesco Corbeletti, Roma 1650.

Kircher A., Phonurgia nova, sive conjugium mechanico-physicum artis & naturae paranympha phonosophia concinnatum, Dreherr, Kempten 1674.

Kroess A., Geschichte der böhmischen Provinz der Gesellschaft Jesu. Nach den Quellen bearbeitet, t. 1: Geschichte der ersten Kollegien in Böhmen, Mähren und Glatz von ihrer Gründung bis zu ihrer Auflösung durch die böhmischem Stände 1556-1619, Mayer, Wien 1910; t. 2/1: Beginn der Provinz, des Universitäts-Streites und der Katholischen General-Reformation. Bis zum Frieden von Prag 1635, Mayer, Wien 1927; t. 2/2: Vom Prager Frieden 1635 bis zum Tode Ferdinands III. im Jahre 1657, Mayer, Wien 1938; t. 3: Die Zeit von 1665 bis zur Aufhebung der Gesellschaft Jesu im Jahre 1773. Neu bearbeitet und ergänzt von P. Karl Forster SJ, Praha: Česka provincie Tovaryšstva Ježišova – Olomouc: Refugium Velehrad-Roma, s.r.o. 2012.

Kuźmak K., Bractwa Matki Boskiej Wspomożycielki Chrześcijan na ziemiach polskich w XVIII stuleciu. Studia z dziejów kultu maryjnego i wspólnot chrześcijańskich w dawnej Polsce, Papieski Instytut Studiów Kościelnych, Rzym 1973.

Patalas A., Catalogue of Early Music Prints from the Collections of the Former Preußische Staatsbibliothek in Berlin, Kept at the Jagiellonian Library in Cracow, Musica Iagellonica, Kraków 1999.

Przybyszewska-Jarmińska B., Starania biskupa wrocławskiego Karola Habsburga o pozyskanie włoskich śpiewaków (1621-1622), „Res Facta Nova” 6 (15) 2003, s. 127-134.

Saunders S., Der Kaiser als Künstler. Ferdinand III and the Politicization of Sacred Music et the Hapsburg Court, w: Infinite Boundaries: Order, Disorder, and Reorder in Early Modern German Culture, red. M. Reinhart, Thomas Jefferson University Press, Kirksville, Mo. 1998, s. 187-207.

Saunders S., Cross, Sword, and Lyre: Sacred Music at the Imperial Court of Ferdinand II of Habsburg (1619-1637), Clarendon Press, Oxford 1995.

Saunders S., The Hapsburg Court of Ferdinand II and the Messa, Magnificat et Iubilate Deo a sette chori concertati con le trombe (1621) of Giovanni Valentini, „Journal of the American Musicological Society” 44(1991), nr 3, s. 359-403.

Scherliess V., Musica politica. In Festschrift Georg von Dadelsen zum 60. Geburtstag, red. Th. Kohlhase, Sch. Volker, Hänssler-Verlag, Neuhausen–Stuttgart 1978, s. 270-283.

Schmidl J., Historiae Societatis Jesu provinciae Bohemiae..., t. 2, Drukarnia Akademicka, Praga 1749, 718.

Seifert H., Die Oper am Wiener Kaiserhof im 17. Jahrhundert, Hans Schneider, Tutzing 1985.

Spohr A., Concealed Music in Early Modern Diplomatic Ceremonial, w: Music and Diplomacy from the Early Modern Era to the Present, red. R. Ahrendt, M. Ferraguto, D. Mahiet, Palgrave Macmillan, New York 2014, s. 19-44.

Staudt J.B., Ferdinandus Quintus Rex Hispaniae Maurorum Domitor. Drama des Wiener Jesuitenkollegs anläßlich der Befreiung von der Türken 1683, Denkmäler der Tonkunst in Österreich, 132, red. W. Pass, Akademische Druck- u. Verlagsanstalt, Graz 1981.

Wiermann B., Die Entwicklung vokal-instrumentalen Komponierens im protestantischen Deutschland bis zur Mitte des 17. Jahrhunderts, Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen 2005.