The Celebration of the Mystery of the Incarnation of the Son of God in Light of Processions in Post-Tridentine Rituals of Wrocław of the 18th and 19th Centuries
Abstrakt
Celebracja misterium Wcielenia Syna Bożego w świetle procesji w potrydenckich rytuałach wrocławskich z XVIII i XIX wieku
Świętowanie misterium Wcielenia Syna Bożego po raz pierwszy zostaje wspomniane w Chronografie z 354 roku, który jest fundamentalnym dokumentem dotyczącym genezy tego święta. W ciągu wieków w różny sposób podkreślano znaczenie Wcielenia Syna Bożego poprzez uroczystą celebrację tego misterium. Wśród wielu zwyczajów liturgicznych znajdują się procesje w niedziele czasu Adwentu, okresu Narodzenia Pańskiego, uroczystości przypadające w tym okresie oraz w same niedziele do 2 lutego. Zwyczaj procesji niedzielnych znany był w tradycji staropolskiej i został utrwalony w Rytuale Piotrkowskim z 1631 r., ale nie ma w nim procesji przeznaczonych na niedziele Adwentu i okresu Narodzenia Pańskiego oraz święta przypadające w tym czasie. Teksty liturgiczne przeznaczone na te dni występują natomiast w czterech wydaniach rytuału wrocławskiego z 1723, 1775, 1794 i 1847 r. Procesje rozpoczynano od śpiewu odpowiednich antyfon, które miały swój odpowiednik w tekstach Officium divinum danego czasu, czy dnia liturgicznego. Do wyjątku należała antyfona w niedziele Adwentu Missus est Angelus Gabriel…, która była przewidziana w liturgii monastycznej z XI/XII w., a przykładem jest antyfonarz Saint-Maur-les-Fossés. Podczas procesji ważnym miejscem modlitwy było statio pośrodku kościoła. Odmawiano wówczas werset, modlitwę, a na zakończenie śpiewano antyfonę. Modlitwa zazwyczaj była zaczerpnięta z formularza mszalnego danego dnia świątecznego za wyjątkiem adwentu, kiedy modlitwa pochodziła z formularza mszy maryjnych. Znamiennym, że znaną antyfonę Pax aeterna… śpiewano tylko w niedziele Adwentu, zastępując ją w okresie Narodzenia Pańskiego antyfoną Hodie Christus natus est…. Antyfony na zakończenie procesji zostały natomiast zaczerpnięte z oficjum, jak w przypadku okresu Adwentu, czy w Epifanię. Do wyjątków należy antyfona O beata infantia… śpiewana w sam dzień Narodzenia Pańskiego, w święto Obrzezania Pańskiego, oraz w niedziele przypadające po Epifanii do święta Oczyszczenia Maryi (2 lutego). Antyfona ta występowała w tradycji monastycznej, czego przykładem są średniowieczne antyfonarze z Saint-Denis oraz Saint-Maur-les-Fossés. Poznanie tekstów liturgicznych i różnych form znanych na przestrzeni wieków i ich proweniencji pozwala nakreślić pełen obraz tradycji znanych w Kościele łacińskim na ziemiach polskich.
Bibliografia
Berger, Rupert. “Ostern und Weihnachten. Zum Grundgefüge des Kirchenjahres.” Archiv für Liturgiewissenschaft 8/1 (1963): 1–20.
Breviarivm Romanvm, Ex Decreto Sacrosancti Concilii Tridentini restitutum, Pii V. Pont. Max. iussu editum. Cum Priuilegio Pij V. Pontificis Maximi, In aedibus Populi Romani. Romae: Apud Paulum Manutium, MDLXVIII.
Cantalamessa, Raniero. Pascha naszego zbawienia: tradycje paschalne Biblii oraz pierwotnego Kościoła, translated by Mieczysław Brzezinka, Kraków: Wydawnictwo “m”, 1998.
Culmann, Oscar. Der Ursprung des Weihnachtsfeste. Zürich: Zwingli Verlag, 1969.
Durandus, Gulielmus. Rationale divinorvm officiorvm, Lvgdvni: [s.n.], MDXCII.
Farmer, Kathleen. “Księga Psalmów, Księga druga (Ps 42–72) i trzecia (Ps 73–89).” In Międzynarodowy komentarz do Pisma Świętego, ed. of original edition William R. Farmer, ed. of Polish edition Waldemar Chrostowski, 731–747. Warszawa: Verbinum, 2001.
Grześkowiak, Jerzy, & Paweł Sczaniecki. “Boże Narodzenie. II. W liturgii.” In Encyklopedia katolicka. Vol. 2, col. 865–868. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 1976.
Hesbert, René-Jean. Corpus Antiphonalium Officii. Manuscripti «cursus monasticus». Vol. 2. Roma: Herder, 1965.
Hesbert, René-Jean. Corpus Antiphonalium Officii. Invitatoria et antiphonae. Vol. 3. Roma: Herder, 1968.
Hesbert, René-Jean. Corpus Antiphonalium Officii. Responsoria, versus, hymni et varia. Vol. 4. Roma: Herder, 1970.
Kobienia, Joachim. Muttersprachliche Elemente im Rituale. Eine Studie zu den Breslauer Diözesanritualien von 1319 bis 1931. Opole: Redakcja Wydawnictw Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego, 2002.
Liber Sacramentorum Romanae Aeclesiae ordinis anni circuli (Cod. Vat. Reg. lat. 316/Paris Bibl. Nat. 7193, 41/56 Sacramentarium Gelasianum), edited by Leo Cunibert Mohlberg. Roma: Herder, 1960.
Liturgia Tridentina. Fontes – indices – concordantia 1568–1962, edited by Manlio Sodi, Alessandro Toniolo, P Bruylants. Città del Vaticano: Libreria editrice Vaticana, 2010.
Mandziuk, Józef. Historia Kościoła katolickiego na Śląsku. Czasy nowożytne. Vol. III, part 1. Second extended edition. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, 2012.
Mandziuk, Józef. Historia Kościoła katolickiego na Śląsku. Czasy reformacji protestanckiej, reformy katolickiej i kontrreformacji. Vol. II. Warszawa: Wydawnictwo Akademii Teologii Katolickiej, 1995.
Mandziuk, Józef. “Wrocławska diecezja.” In Encyklopedia katolicka. Vol. 20, col. 956–972. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 2014.
Nadolski, Bogusław. “Statio.” In Encyklopedia katolicka. Vol. 18, col. 880. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 2013.
Nowowiejski, Antoni Julian. Ceremonjał parafialny. Przewodnik liturgiczny dla duchowieństwa pasterstwem dusz zajętego. Płock: Nakładem i drukiem Firmy “B-cia Detrychowie”, 19317.
Nowowiejski, Antoni Julian. Wykład liturgii Kościoła Katolickiego. Vol. 3. Płock: [s.n.] 1905.
Okure, Teresa. Ewangelia według św. Jana. In Międzynarodowy komentarz do Pisma Świętego, ed. of original edition William R. Farmer, ed. of Polish edition Waldemar Chrostowski, 1300–1359. Warszawa: Verbinum 2001.
Pałęcki, Waldemar. Rok liturgiczny Paschą Chrystusa. Misterium roku liturgicznego według Odo Casela (1886–1948). Sandomierz: Wydawnictwo Diecezjalne i Drukarnia, 2006.
Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu [Biblia Poznańska]. Vol. 3. Poznań: Księgarnia św. Wojciecha, 19923.
Pontificale Romanvm Clementis VIII. Pont. Max. ivssv editvm. Romae: Apud Iacobum Lunam, Impensis Leonardi Parasoli & Sociorum, MDXCV.
Righetti, Mario. Manuale di storia liturgica. L’anno liturgico. Vol. 2. Milano: Editrice “Àncora”, 1969.
Rituale Romanum Pauli V Pontificis Maximi jussu editum aliorumque Pontificum cura recognitum atque ad normam Codicis Juris Canonici accomodatum SSmi D. N. Pii Papae XII auctoritate ordinatum et auctum. Editio Typica. Roma: Typis Polyglottis Vaticanis, A.D. MDCCCCLII.
Rituale Wratislaviense ad usum Romanum accomodatum iussu et auctoritate Reverendissimi ac Illustrissimi Domini Mauritii de Strachwitz et Mega-Zauche Episcopi Tyberiadensis nec non Dioecesis Vratislaviensis Ditionis Regio-Borussicae Vicarii Apostolici editum. Breslau: Johannes Franz Kreutzer, 1775.
Rituale Wratislaviense ad usum Romanum accomodatum Juvssv et Avthoritate Serenissimi et Reverendissimi Principis Carołi Ferdinandi, Poloniae et Sveciae Principis, Episcopi Wratislaviensis et Płocensis, Ducis Oppoliensis et Ratiboriensis. Pro Sacramentorum Administratione alijsque Ecclesiae publicis Functionibus rite obeundis in lucemeditum. Cum Licentia Superiorum. Nissae, in Residentia Serenissimi Principis: imprimebat Joannes Schubart, Anno Domini 1653.
Rituale Wratislaviense ad usum Romanum accomodatum pro administratione aliisque Ecclesiae publicis functionibus rite et uniformiter in hac Dioecesi obeundis. Jussu et authoritate Rev. ac Ill. D. D. Antonii Ferdinandi de Rothkirch et Panthen, Dei & S. Apostolicae Sedis gratia Episcopi Paphensis, nec non Dioecesis Wratislaviensis Ditionis Regio-Borussicae Vicarii Apostolici &c. &c. Editum. Breslau: Johannes Franz Kreutzer, 1794.
Rituale Wratislaviense ad usum Romanum accomodatum pro Sacramentorum administratione, aliisque ecclesiae publicis functionibus rite & uniformiter in hac Dioecesi obeundis. Jussu et authoritate Serenissimi & Reverendissimi Principis, ac Domini, Domini Francisci Ludovici Electoris Trevirensis, Episcopi Wratislaviensis comitis palatini Rheni, & c. editum. Breslau: Caspar Rudolph Müller, 1723.
Rituale Wratislaviense Romano accomodatum. Jussu et auctoritate Rec. Ac. Cels. D.D. Melchioris, Dei Miseratione et Apostolicae Sedis Gratia Principis Episcopi Wratislaviensis etc. Breslau: Bischöfliche Kanzlei, 1847.
Ritualis altera pars, de Caeremoniis ecclesiasticis, vtpote De Benedictionibvs, Et Exorcismis, Ex decreto Synodi prouinc. Petricouien. uniformem Ecclesiarum Regni Polon. vsum recens editum, Cracoviae: Officina Andreae Petricovii S. R. M. Typogr., Anno Domini 1631.
Ritvale Romanvm Pavli V. Pont. Max. ivssv editvm. Romae: Ex Typographia Reuerendae Camerae Apostolicae, MDCXIV.
Rulka, Kazimierz. Chronograf z roku 354. In Encyklopedia katolicka. Vol. 3, col. 281–282. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 1979.
Rutkowski, Andrzej. Objawienie Pańskie, Trzech Króli. In Encyklopedia katolicka. Vol. 14, col. 181–183. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 2010.
S. Gregorius. Liber responsalis sive antiphonarius. PL 78, 725–850.
Schenk, Wacław. Adwent. In Encyklopedia katolicka. Vol. 1, col. 112–113. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 1976.
Sczaniecki, Paweł. Służba Boża w dawnej Polsce. Studia o Mszy św. Poznań, Warszawa, Lublin: Księgarnia św. Wojciecha, 1962.
Wegman, Herman. Liturgie in der Geschichte des Christentums. Regensburg: Pustet, 1994.
Wit, Zbigniew. Troska liturgiczna o człowieka chorego w świetle polskich rytuałów potrydenckich (1631–1964). Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL 1995.
Wrona, Wilhelm. “Dzieje rytuału piotrkowskiego.” Polonia Sacra 4 (1951): 329–380.
Zieliński, Chwalisław. Sztuka sakralna. Co należy wiedzieć o budowie, urządzeniu, wyposażeniu, ozdobie i konserwacji Domu Bożego. Poznań, Warszawa, Lublin: Księgarnia św. Wojciecha, 1960.
Copyright (c) 2016 Roczniki Teologiczne
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
