Szlachetny choć nieco naiwny optymizm. Gaudium et spes o kulturze

Abstrakt

Autor podejmuje próbę komentarza do fragmentu konstytucji duszpasterskiej Gaudium et spes dotyczącego kultury. To rozdział drugi części drugiej zatytułowany Należyty sposób podnoszenia poziomu kultury. Komentarz jest pisany po pięćdziesięciu latach od przyjęcia dokumentu przez Vaticanum II, ale nie chce być jego jubileuszowym uczczeniem. Ma być przede wszystkim spojrzeniem na soborowe dzieło z perspektywy tego, co działo się w kulturze przez minione pół wieku. Autor wydobywa niebywały optymizm ojców soborowych. Kulturę odnoszą oni do doskonałości osoby ludzkiej, do dobra wspólnoty i całej społeczności ludzkiej. Upatrują w niej narzędzie doskonalenia uzdolnień człowieka i sposobu jego bycia z innymi. Konstatują, że rośnie liczba mężczyzn i kobiet świadomych, że są twórcami kultury swojej wspólnoty. Ojcowie soborowi zdają się śpiewać hymn na cześć kultury. Tymczasem wiodący dziś model kultury to kultura masowa, adresowana do mas, czyli do maksymalnie wielu adresatów. Dostosowuje się do nich poziomem, zatem rezygnacją z ambicji kultury wysokiej. Kultura masowa z racji nośnika, z którego w przekazie do mas korzysta, staje się kulturą medialną. Jest kulturą stechnicyzowaną. Jest kulturą na sprzedaż. Pozostaje w rękach mających władzę lub pieniądze. Kultura dawna, zwana ludową, była wybitnie mobilizująca. Charakteryzowała ją tożsamość twórcy i odbiorcy. Kultura masowa-medialna jest z gruntu demobilizująca. Konsument nie musi się wysilać. Kupił produkt i nim się karmi. Ta kultura nie pomaga w rozwoju. Przeciwnie: rozleniwia. Ojcowie soborowi zapowiadali, że będzie inaczej. Ale nie narzekajmy na autorów dokumentu. Raczej na siebie – bo nie podjęliśmy postawionych nam zadań jak należy. My, to jest twórcy kultury i jej odbiorcy.