The Copy of the Chełm Icon of Mother of God in the Orthodox Church in Klesztów. Dating, Direct Inspiration, Cult

Magdalena Ludera

doi:10.18290/rt.2016.4-8

Magdalena Ludera Muzeum Narodowe w Krakowie

DOI: https://doi.org/10.18290/rt.2016.4-8

Słowa kluczowe: kopia ikony Matki Boskiej Chełmskiej; Klesztów; pogranicze wyznaniowe Rzeczypospolitej w XVIII w.; Cerkiew prawosławna i unicka

Abstrakt

Kopia ikony Matki Boskiej Chełmskiej w cerkwi w Klesztowie. Datowanie, bezpośrednie inspiracje, kult

Artykuł jest syntetyczną monografią dotąd jedynie wzmiankowanej kopii ikony Matki Boskiej Chełmskiej, znajdującej się w dawnej cerkwi Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Klesztowie koło Chełma. Rozważano kontrowersje dotyczące datowania zachowanych warstw malarskich ikony, czego nie ułatwiają niejednoznaczne wyniki ostatnich badań konserwatorskich (1993). W tym kontekście przeprowadzono szczegółową analizę porównawczą klesztowskiej ikony, w tym z dwiema słabo znanymi kopiami ikony Matki Boskiej Chełmskiej. Chodzi o obraz olejny z podhoreckiej kolekcji Wacława Rzewuskiego (1746) oraz rycinę dewocyjną (1765), obecnie w kolekcji prywatnej. Rekonstruując kult kopii z Klesztowa, analizowano związki między Węgleńskimi z Klesztowa a Wacławem Rzewuskim, osobisty stosunek tego ostatniego do chełmskiej i klesztowskiej ikony, a także apotropaiczną funkcję przypisywaną w Rzeczypospolitej nie tylko oryginałowi, ale również jego kopiom, czczonym zarówno przez wyznawców Cerkwi, jak i Kościoła łacińskiego.

Bibliografia

Archidiecezja lubelska 2006, Lublin 2006.

Baranowski A.: Koronacje wizerunków maryjnych w czasach baroku. Zjawisko kulturowe i artystyczne, Warszawa [2003].

Baranowski A.: Oprawy uroczystości koronacyjnych wizerunków Marii na Rusi Koronnej w XVIII wieku, „Biuletyn Historii Sztuki” 57 (1995), no. 3-4, pp. 299-320.

Baranowski A.: Rola rodzin magnackich w osiemnastowiecznych uroczystościach koronacyjnych na wschodnich terenach Rzeczypospolitej, [in:] Sztuka ziem wschodnich Rzeczypospolitej XVI-XVIII wieku, ed. J. Lileyko, Lublin 2000, pp. 619-638.

Burska-Szubarga E.: Identyfikacja obiektu po konserwacji. Madonna z Dzieciątkiem, Warszawa 17.02.1993, [in:] E. Burska-Szubarga, E. Niewiadomska, Dokumentacja konserwatorska. Trzy obrazy z Klesztowa [n. pag., s.l., n.d.] (Chełm, the Delegation of PUPM, 270).

[Deluga W.]: Grafika w kręgu Cerkwi prawosławnej i Kościoła Greckokatolickiego. Katalog wystawy, Muzeum Okręgowe w Chełmie, Chełm 1993.

Deluga W.: Ikona Matki Boskiej Chełmskiej. Głos w dyskusji badaczy polskich i ukraińskich, „Восточноевропейский археологический журнал”, 4 (17) июль-август 2002, http://archaeology.kiev.ua/journal/040702/deluga.htm (12.03.2013).

Deluga W.: Ikona Matki Boskiej Chełmskiej – palladium Rzeczpospolitej, [in:] Szczelina światła. Ruskie malarstwo ikonowe. Pamięci Romualda Biskupskiego, ed. A. Gronek, Kraków 2009, pp. 69-79.

Deluga W.: Ukraińskie graficzne wyobrażenia cudownych ikon maryjnych z XVII i XVIII wieku, [in:] Гетьман Іван Мазепа: постать, оточення, епоха, ред. В. А. Смолій, Київ 2008, pp. 312-335, http://histans.com/LiberUA/Book/mazepa/19.pdf (26.12.2014).

Do piękna nadprzyrodzonego. Wystawa sztuki sakralnej XVI-XX wieku ze zbiorów Muzeum Chełmskiego i świątyń dawnych diecezji chełmskich, vol. II: Katalog, Chełm 2003.

Ikony. Przedstawienia maryjne z kolekcji Muzeum Narodowego w Warszawie. Katalog zbiorów, ed. J. Gmurek, Warszawa 2004.

Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, vol. VIII: Dawne województwo lubelskie, ed. R. Brykowski, E. Smulikowska, no. 5: Powiat chełmski, Warszawa 1968.

Kondraciuk P.: Nieznane obrazy Matki Boskiej Chełmskiej w kościołach rzymskokatolickich na Zamojszczyźnie, [in:] Волинська ікона. Матеріали X міжнародної наукової конференції, м. Луцьк, 17-19 вересня 2003 року, Луцьк 2003, pp. 104-106.

Lipiński T.: Wiadomości historyczno-numizmatyczne o koronacyach obrazów Matki Boskiej w dawnej Polsce, „Biblioteka Warszawska” 1849, vol. 4, pp. 441-476.

Ludera M.: Łukasz Węgleński z małżonką z Rulikowskich – fundatorzy cerkwi Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Klesztowie. O stosunkach na pograniczu wyznaniowym Rzeczypospolitej w XVIII w., „Prace Historyczne. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego” 2017 (forthcoming).

Mart K.: „Między Wschodem a Zachodem”. Sztuka sakralna ziemi chełmskiej, [in:] Sztuka i liturgia kościoła greckokatolickiego. Katalog wystawy w 400-lecie Unii Brzeskiej, ed. K. Mart, Chełm–Zamość 1996, pp. 26-48.

Mart K.: Ikonografia chełmskiej Hodegetrii, [in:] Czterechsetlecie zawarcia unii brzeskiej 1596-1996. Materiały sesji naukowej zorganizowanej w Toruniu w dniach 28-29.11.1996 r., ed. S. Alexandrowicz, T. Kempa, Toruń 1998, pp. 157-166.

Mart K.: [Wstęp], [in:] Do piękna nadprzyrodzonego. Wystawa sztuki sakralnej XVI-XX wieku ze zbiorów Muzeum Chełmskiego i świątyń dawnych diecezji chełmskich, vol. II: Katalog, Chełm 2003, pp. 5-51.

Michalczuk S.: Srebrne antependium w kościele pokatedralnym w Chełmie, „Roczniki Humanistyczne” 10 (1961), no. 3, pp. 95-100.

Orzechowska H.: Obraz Matki Boskiej Chełmskiej. Klesztów. Karta ewidencyjna zabytku no. 1270, 1972 (Chełm, the Delegation of PUPM).

Ostrowski J.K., Petrus J.T. et al.: Podhorce. Dzieje wnętrz pałacowych i galerii obrazów, Kraków 2001.

Pawlak W.: Jakub Susza – zapomniany świadek i historiograf bitwy pod Beresteczkiem, [in:] Wojny, bitwy i potyczki w kulturze staropolskiej, ed. W. Pawlak, M. Piskała, Warszawa 2011, pp. 211-235.

Stefański J.: Zarys dziejów kultu Obrazu Matki Boskiej Chełmskiej, „Lubelszczyzna” 2 (1996), no. 3, pp. 98-109.

Sztuka iluminacji i grafiki cerkiewnej. Katalog wystawy, 10-11.1996, Biblioteka Narodowa [s.l., n.d.].

Cлободян B.: Церкви Холмської Єпархії, Львів 2005.