The Catholic Church Towards Palace Chapels in Early Modern Poland

Szymon Cierpisz

doi:10.18290/rt.2016.4-6

Szymon Cierpisz Uniwersytet Jagielloński w Krakowie

DOI: https://doi.org/10.18290/rt.2016.4-6

Słowa kluczowe: kaplica pałacowa; kaplica; rezydencja; pałac; XVIII wiek; Polska

Abstrakt

Kościół katolicki wobec zjawiska kaplic pałacowych w nowożytnej Polsce

Kaplice pałacowe, występujące dawniej w większości rezydencji europejskich, pozostają wciąż zagadnieniem na ogół mało znanym i rzadko stanowią temat odrębnej analizy naukowej. W odniesieniu do polskiej sztuki nowożytnej badanie owych specyficznych przestrzeni, stojących na styku sacrum i profanum, jest szczególnie utrudnione z uwagi na niewielką ilość materiału zabytkowego, jaki dotrwał do naszych czasów. Jak pisał Mariusz Karpowicz, nie posiadamy dziś ani jednej w pełni zachowanej XVIII-wiecznej rezydencji. Brak wiedzy o tym ważnym elemencie programu nowożytnego pałacu, jakim była kaplica, musi być uzupełniany w inny sposób. Jedną z metod badawczych, pozwalających na naświetlenie zjawiska kaplic pałacowych, jest analiza stanowiska Kościoła katolickiego, na ogół niechętnego funkcjonowaniu i tworzeniu zamkniętych miejsc kultu w świeckich rezydencjach. W artykule przedstawiono zarówno recepcję ustaleń Tridentinuum w kwestii prywatnych kaplic, jak i ograniczenia tej kwestii, nakładane z inicjatywy polskich hierarchów kościelnych.

Bibliografia

Abraham W.: Początki prawa patronatu w Polsce, Lwów 1889.

Aftanazy R.: Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, 1, Województwo mińskie, mścisławskie, połockie, witebskie, Wrocław 1991.

Ataman J.: W. H. Sierakowski i jego rządy w diecezji przemyskiej, Warszawa 1936.

Aubrun M.: Moines, paroisses et paysans, Clermont–Ferran 2000.

Babin F.: Conférences ecclésiastiques de la Diocèse d’Angers: Sur la Sacrifice de la Messe; tenues pendant l’Année 1716, Avignon 1749.

Barącz S.: Cudowne obrazy Matki Najświętszej w Polsce, Lwów 1891.

Betlej A.: Kaplica zamkowa pałacu w Krysowicach, [in:] Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, ed. J.K. Ostrowski, part 1: Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa ruskiego, 7, Kraków 1999, pp. 119-124.

Betlej A.: Sibi, Deo, Posteritati. Jabłonowscy a sztuka w XVIII wieku, Kraków 2010.

Betlej A.: Kościół p.w. ŚŚ. Piotra i Pawła oraz dawne kolegium ks. Jezuitów, [in:] Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, ed. J.K. Ostrowski, part 1: Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa ruskiego, 20, Kraków 2012, pp. 71-132.

Cohen M.: An Indulgence for the Visitor: The Public at the Sainte-Chapelle of Paris, “Speculum” 83 (2008), pp. 840-883.

Devisse J.: Hincmar. Archevêque de Reims 845-882, vol. II, Genève 1976.

Dictionnaire de Théologie Catholique, vol. II, Paris 1923.

Dzieduszycki M.: Kronika domowa Dzieduszyckich, Lwów 1865.

Dzieduszycki M.: Żywot Wacława Hieronima Sierakowskiego arcybiskupa lwowskiego, Kraków 1868.

Encyklopedia kościelna, vol. IX, Warszawa 1876.

Fleury C.: Histoire ecclesiatique (depuis la naissance de Jesu-Christ jusqu’en 1414), vol. XI, Bruxelles 1714.

Gaber S.: Polacy na dworze Stanisława Leszczyńskiego w Lunéville w latach 1737-1766, Częstochowa 1998.

Gombin K.: Eustachy Potocki I Ludwik Markiewicz. Rola kolatora i proboszcza przy budowie kościoła pałacowego pod wezwaniem św. Marii Magdaleny w Sernikach, [in:] Ziemiaństwo na Lubelszczyźnie. Materiały II sesji naukowej zorganizowanej w Muzeum Zamoyskich w Kozłówce 22-24 maja 2002, Kozłówka 2003, pp. 249-262.

Grzybkowski A.: Średniowieczne kaplice zamkowe Piastów Śląskich, Warszawa 1982.

Kasabuła T.: Ignacy Massalski, biskup wileński, Lublin 1998.

Karpowicz M.: Sztuka polska XVIII wieku, Warszawa 1985.

Kitowicz J.: Opis obyczajów za panowania Augusta III, Warszawa 1999.

Krętosz J.: Organizacja archidiecezji lwowskiej obrządku łacińskiego od XV wieku do 1772 roku, Lublin 1986.

Kurzej M.: Kościół parafialny p.w. Matki Boskiej Szkaplerznej (Matki Boskiej z Góry Karmel) w Zawałowie, [in:] Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, ed. J.K. Ostrowski, part 1: Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa ruskiego, 15, Kraków 2007, pp. 443-452.

Kumor B.: Dzieje diecezji krakowskiej do roku 1795, vol. II, Kraków 1999.

Litak J.: Parafie Rzeczypospolitej w XVI-XVII wieku, Lublin 2004.

Magdziarz W.: Uwodziciele władzy, Warszawa 2013.

Mączyński R.: Nowożytne konfesje polskie. Artystyczne formy gloryfikacji grobów świętych i błogosławionych w dawnej Rzeczypospolitej, Toruń 2003.

Moryc C.: Udział magnaterii w bernardyńskich bractwach religijnych, [in:] Studia nad sztuką renesansu i baroku, vol. IX, Lublin 2008, pp. 7-25.

Nelson J.: Kingship, Law and Liturgy in the Political Thought of Hincmar of Reims, “The English Historical Review” 92 (1977), pp. 241-279.

Pellecchia L.: The Patron’s Role in the Production of Architecture: Bartolomeo Scala and the Scala Palace, “Rennaissance Quarterly” 42 (1989), pp. 258-291.

Peyrat G. Du (abbe Guillaume): Histoire ecclesiastique de la coeur ou les antiquitez et recherches de la Chapelle du Roy de France, Paris 1645.

Sacrosancti et Oecumenici Concilii Tridentini Canones et Decreta, Paris 1823.

Sénécal R.: Carlo Borromeo’s Instructiones Fabricae et Supellectilis Ecclesiasticae and Its Origins in the Rome of His Time, “Papers of the British School at Rome” 68 (2000), pp. 241-267.

Subera I.: Synody prowincjonalne biskupów gnieźnieńskich, Warszawa 1981.

Surmacz W.: Ostatni synod płocki w Polsce przedrozbiorowej, „Studia Płockie” 4 (1976), pp. 145-184.

Szady B.: Prawo patronatu w Rzeczypospolitej w czasach nowożytnych, Lublin 2003.

Tatarkiewicz W.: Łazienki warszawskie, Warszawa 1968.

Tymosz S.: Recepcja reformy trydenckiej w działalności kanoniczno-pastoralnej arcybiskupa Wacława Hieronima Sierakowskiego w latach 1740-1780, Lublin 2002.

Weiss D.: Architectural Symbolism and the Decoration of the Ste.-Chapelle, “The Art Bulletin” 77 (1995), pp. 308-320.

Zagórowski O.: Lipowiec. Zamek biskupi i dom poprawy dla księży, „Nasza Przeszłość” 12 (1960), pp. 173-220.

Zych S.: Przyczynek do dziejów parafii zamkowej w Rzeszowie w latach 1740/43-1772, „Małopolskie Wędrówki” 5 (1997), pp. 23-25.

Zych S.: Kaplica zamkowa w Rzeszowie, [in:] Encyklopedia Rzeszowa, red. J. Draus, G. Zamoyski, Rzeszów 2011.