Dzień świętego Szczepana w religijności i kulturze ludowej w Polsce
Abstrakt
Artykuł poświęcony jest św. Szczepanowi – pierwszemu chrześcijańskiemu męczennikowi, którego święto w liturgii Kościoła katolickiego przypada w drugi dzień Bożego Narodzenia, tj. 26 grudnia. Autor omawia oddziaływanie patrona tego dnia na życie codzienne oraz formy świętowania mieszkańców wsi. Kult świętego Szczepana zauważalny jest nie tylko w religijności ludowej, ale także w obrzędowości ludowej charakterystycznej dla tego święta. W opracowaniu tematu autor wykorzystał własne etnograficzne badania terenowe prowadzone w subregionach opoczyńskim i radomskim nad obrzędowością doroczną (1990-1994) oraz doroczną i funeralną (1997-2006), jak również literaturę przedmiotu z zakresu teologii i religioznawstwa.
W wierzeniach ludowych wokół św. Szczepana skoncentrowały się niektóre przedchrześcijańskie praktyki agrarne, ale po nadaniu im chrześcijańskiej interpretacji zostały włączone w liturgię Kościoła. Jednym z powszechnych zwyczajów jest święcenie przez księdza owsa w kościele i wzajemne obsypywanie się nim. Dawniej był to obrzęd magiczny mający zapewnić pomyślność w uprawie zbóż i gospodarstwie. Po uzyskaniu chrześcijańskiej wykładni stał się symbolem ukamienowania św. Szczepana. Ponadto autor przedstawia i analizuje inne zwyczaje i obrzędy ludowe charakterystyczne dla tego dnia, jak składanie życzeń, kolędowanie, rozwiązywanie przez służbę umów o pracę czy kojarzenie małżeństw.
Bibliografia
Agenda liturgiczna diecezji opolskiej, Nabożeństwa, poświęcenia i błogosławieństwa, oprac. Diecezjalna Komisja Liturgiczna, Wydawnictwo św. Krzyża, Opole 1981.
Bukowska-Floreńska Irena, Kult świętych i jego symboliczne wartości w religijności ludowej, w: Pluralizm kulturowy i religijny współczesnego świata. Księga pamiątkowa dedykowana księdzu profesorowi Henrykowi Zimoniowi SVD w 70. rocznicę urodzin, red. Zdzisław Kupisiński SVD, Stanisław Grodź SVD, Wydawnictwo KUL, Lublin 2010, s. 337-347.
Bystroń Jan Stanisław, Etnografia polska, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1974.
Bystroń Jan Stanisław, Kultura ludowa, wyd. 2, Trzaska, Evert, Michalski, Warszawa 1947.
Caraman Piotr, Obrzęd kolędowania u Słowian i Rumunów, Polska Akademia Umiejętności, Kraków 1933.
Czarnowski Stefan, Dzieła, t. 1: Studia z historii kultury, PWN, Warszawa 1956.
Dekowski Jan Piotr, Wiadomości z zakresu zwyczajów ludowych, „Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi” 1965, nr 9, s. 189-192.
Fromm Erich, Szkice z psychologii religii, Książka i Wiedza, Warszawa 1966.
Gloger Zygmunt, Rok polski w życiu, tradycji i pieśni, Jan Fiszer, Warszawa 1900.
Guriewicz Aron, Problemy średniowiecznej kultury ludowej, tłum. Zdzisław Dobrzyniecki, PIW, Warszawa 1987.
Horowski Jan, Święty Szczepan – każdy sługa pan, „Kurier Literacko-Naukowy” 13(1936), nr 52, s. 11.
Nadolski Bogusław TChr, Liturgika, t. 2: Liturgia i czas, Pallottinum, Poznań 1991.
Klimaszewska Jadwiga, Doroczne obrzędy ludowe, w: Etnografia Polski. Przemiany kultury ludowej, t. 2, red. Maria Biernacka, Maria Frankowska, Wanda Paprocka, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1981, s. 127-153.
Kolberg Oskar, Dzieła wszystkie, t. 24: Mazowsze, cz. 1, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków 1885.
Kolberg Oskar, Dzieła wszystkie, t. 26: Mazowsze, cz. 3, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków 1887.
Kolberg Oskar, Dzieła wszystkie, t. 33: Chełmskie, cz. 1, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków 1890.
Kongregacja ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów, Dyrektorium o pobożności ludowej i liturgii. Zasady i wskazania, red. bp Stefan Cichy, Pallottinum, Poznań 2003.
Kuczerenko Maria, Zwyczaje, obrzędy oraz wierzenia adwentowe i bożonarodzeniowe w parafii Gwizdów, Parafia Rzymskokatolicka w Gwizdowie, Gwizdów 1999.
Kupisiński Zdzisław, Adwent i Boże Narodzenie w regionie opoczyńskim. Studium religijności ludowej, Verbinum, Warszawa 1997.
Kwaśniewicz Krystyna, Zwyczaje doroczne, w: Podhale. Tradycja we współczesnej kulturze wsi, red. Danuta Tylkowa, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Kraków−Warszawa 2000, s. 349-384.
Marlewski Franciszek (red.), Rok Boży w liturgii i tradycji Kościoła świętego z uwzględnieniem obrzędów i zwyczajów ludowych oraz literatury polskiej. Księga ku pouczeniu i zbudowaniu wiernych katolików, Wydawnictwo św. Stanisława, Katowice 1931.
Mielicka Halina, Kultura obyczajowa mieszkańców wsi kieleckiej XIX i XX wieku, Wyższa Szkoła Pedagogiczna, Kielce 1995.
Nadolski Bogusław TChr, Liturgika, t. 2: Liturgia i czas, Pallottinum, Poznań 1991.
Ogrodowska Barbara, Polskie obrzędy i zwyczaje doroczne, Sport i Turystyka. MUZA SA, Warszawa 2009.
Ogrodowska Barbara, Radość wszelkiego stworzenia – rzecz o Adwencie i Bożym Narodzeniu − historia, tradycja, obyczaj Polski, Verbinum, Warszawa 2008.
Ogrodowska Barbara, Zwyczaje, obrzędy i tradycje w Polsce. Mały słownik, Verbinum, Warszawa 2000.
Olesiejuk Feliks, Zwyczaje i obrzędy ludu Międzyrzecczyzny, Urząd Gminy w Drelowie, Drelów 2000.
Paweł VI, Evangelii Nuntiandi. Adhortacja Apostolska o ewangelizacji w świecie współczesnym, Wydawnictwo Wrocławskiej Księgarni Archidiecezjalnej TUM, Wrocław 2001, nr 20.
Perszon Jan, Godné zwëki. Zwyczaje i obrzędy okresu adwentu i Bożego Narodzenia w regionie wejherowskim, Pektor, Luzino 1991.
Perszon Jan, Rëbôcczi Godë. Zwyczaje i wierzenia w okresie adwentu i Bożego Narodzenia u Kaszubów Helskich. Studium etnograficzne, Pektor, Jastarnia 1992.
Piszczek Wacław CM, Wspomnienie świętych na każdy dzień. Martyrologium, Wydawnictwo Instytutu Teologicznego Księży Misjonarzy, Kraków 2005.
Pośpiech Jerzy, Zwyczaje i obrzędy doroczne na Śląsku, Instytut Śląski w Opolu, Opole 1987.
Szymik Stefan, Szczepan Diakon, w: Encyklopedia Katolicka, t. 18, red. Edward Gigilewicz i in., TN KUL, Lublin 2013, kol. 1449-1450.
Zaleski Wincenty SDB, Rok kościelny. Święta Pańskie, Matki Bożej, Apostołów, Świętych i Błogosławionych Pańskich oraz dni okolicznościowe, Wydawnictwo Salezjańskie, Warszawa 1989.
Zaleski Wincenty SDB, Święci na każdy dzień, wyd. uzupełnione, Wydawnictwo Salezjańskie, Warszawa 1996.
Copyright (c) 2019 Roczniki Teologiczne
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
