Proboszczowie w Skwierzynie w latach 1768−1920

Roland Prejs

doi:10.18290/rt22694.2

Roland Prejs Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Polska https://orcid.org/0000-0002-4412-3315

Słowa kluczowe: Skwierzyna, archidiecezja poznańska, duchowieństwo

Abstrakt

Artykuł przedstawia sylwetki proboszczów w Skwierzynie (Schwerin/Warthe) w l. 1768-1920. Byli to kolejno Chrystian Szmitt (1768-1819), cysters Wawrzyniec Franke (1820-1840), Franz Pawelke (1842-1876), Anton Gaertig (1886-1890) i Albert Hannemann (1891-1927). W l. 1876-1886 parafia wakowała z powodu Kulturkampfu. Franke, Pawelke, Gaertig i Hannemann byli Niemcami, ale jedynie Pawelke nie znał języka polskiego, a Hannemann posiadł dość mierną znajomość polskiego; pozostali posługiwali się polskim w takim stopniu, że potrafili głosić kazania i spowiadać. Nie wiemy, jakiej narodowości był Szmitt – znał zarówno polski jak i niemiecki, oba poprawnie. W Skwierzynie, gdzie w XIX w. zamieszkiwali w zdecydowanej większości Niemcy, znajomość polskiego była potrzebna w niewielkim stopniu. W zakresie kierowania parafią Szmitt był dość bierny, nie radził sobie z odbudową kościoła parafialnego, który w czasie wojen napoleońskich popadł w ruinę. Franke doprowadził do prowizorycznej odbudowy kościoła. Najwięcej na tym polu zdziałał Pawelke, który pokierował odbudową i częściową przebudową kościoła, nadając mu wystrój neogotycki. Gaertig zbyt krótko był w parafii, by czymś się zapisać. Hannemann dał się poznać jako aktywny duszpasterz.

Bibliografia

Adamski, Jerzy. „Architektura kościoła farnego pw. św. Mikołaja w Skwierzynie w kontekście hal z poligonalnym chórem zintegrowanym w Wielkopolsce” Ziemia Międzyrzecka w Przeszłości (2009), 7: 41-55.

Bąk, Ludwik. Dzieje szkoły średniej w Wałczu. Od kolegium jezuickiego do liceum ogólnokształcącego (1665-1995). Wałcz, 1998.

Ceynowa, Tadeusz. Ziemia Pogranicza. Dekanat wałecki w latach 1821-1920. Radom, 2004.

Chmielewski, Andrzej. Z Polską w sercu. Wspomnienia skwierzyńskich pionierów. Skwierzyna, 2019.

Ciechanowicz, Jerzy. „Tuczno – miejsce utworzenia administracji kościelnej Pogranicza”. Studia i Materiały do Dziejów Ziemi Wałeckiej (2011), 2: 27-39.

Dratwa, Bolesław. „Organizacja Niezależnej Prałatury Pilskiej”. Gorzowskie Wiadomości Kościelne (1985), 29: 309-316.

Fijałkowski, Marek. „Skrzatusz w mojej pamięci – lata 1940-1944. Relacja Haliny Mikołajczuk”. Rocznik Skrzatuski (2020), 8: 161-165.

Golz, Franciszek. Dawno temu w Pszczewie. Gorzów, 2004.

Golz, Franciszek. „W Pszczewie zawsze była Polska”. Rocznik Lubuski (1966), 4: 266-269.

Kirmiel, Andrzej. Skwierzyna – miasto pogranicza. Historia miasta do 1945 roku. Bydgoszcz, 2004.

Korytkowski, Jan. Brevis descriptio historico-geografica ecclesiarum archidioecesis gnesnensis et posnaniensis ad ordinem decanatum digestarum nec non elenchus universi cleri […]. Gnesnae, 1888.

Koziej-Chołdzyńska, Jolanta. „Raczyński Antoni Bartłomiej”. W: Encyklopedia Katolicka. T. 16, 1053. Lublin, 2012.

Księża społecznicy w Wielkopolsce 1894-1919. Słownik biograficzny. T. 1-4. Gniezno, 2007-2009.

Łukaszewicz, Józef. Krótki opis historyczny kościołów parochialnych, kościółków, kaplic, klasztorów, szkółek parochialnych, szpitali i innych zakładów dobroczynnych w dawnej dyecezyi poznańskiej. T. 2. Poznań, 1859.

Maler, Katarzyna. Kościół katolicki na ziemi głubczyckiej w latach 1742-1945. Dzieje pruskiej części archidiecezji ołomunieckiej – komisariatu kietrzańskiego i wikariatu generalnego w Branicach. T. 2. Słownik biograficzny duchowieństwa katolickiego urodzonego bądź działającego na ziemi głubczyckiej do 1946 r. Zakony żeńskie na ziemi głubczyckiej do 1946 r. Opole, 2017.

Nitecki, Piotr. Biskupi Kościoła w Polsce w latach 965-1999. Słownik biograficzny. Wyd. 2 popr. i uzup. Warszawa, 2000.

Nowacki, Józef. Dzieje archidiecezji poznańskiej. T. 2. Archidiecezja poznańska w granicach historycznych i jej ustrój. Poznań, 1964.

Prejs, Roland. „Kapłani archidiecezji gnieźnieńskiej i poznańskiej w szeregach duchowieństwa prałatury pilskiej”. W: Artem historicam aliis tradere. Księga pamiątkowa ku czci Księdza Profesora Anzelma Weissa. Red. Włodzimierz Bielak, Jarosław Marczewski, Tomasz Moskal, 265-282. Lublin, 2011.

Prejs, Roland. „Kłopoty proboszcza Szmitta. Epizod z dziejów parafii w Skwierzynie na przełomie XVIII i XIX w.” Adhibenda (2017), 4: 83-93.

Prejs, Roland. „Ks. Franz Pawelke i odbudowa kościoła w Skwierzynie” Adhibenda (2019), 6: 71-80.

Prejs, Roland. „Prałatura Pilska w świetle schematyzmu z 1940 r.” Roczniki Teologiczne 55(2008), 4: 31-48.

Prejs, Roland. „Próba odbudowy? Z dziejów Prałatury Pilskiej (luty – sierpień 1945 roku)”. W: Universitati serviens. Księga pamiątkowa ku czci Księdza Profesora Stanisława Wilka SDB. Red. Jan Walkusz, Marzena Krupa, 201-209. Lublin, 2014.

Sprungala, Martin. „Die Freie Prälatur Schneidemühl – die kirchliche Neuordnung der Provinz Posen nach 1919”. Jahrbuch Weichsel-Warthe (2003), 49: 76-85.

Szugalski, Tomasz. „Proboszczowie i komendarze pilscy w latach 1815-1914”. Studia Koszalińsko-Kołobrzeskie (2001), 6: 155-162.

Śmierzchalski-Wachocz, Dariusz. „Matka Boża Obozowa. Geneza i rozwój kultu obrazu Matki Bożej Rokitniańskiej do 1945 roku”. W: Sanktuarium rokitniańskie. Dzieje i konteksty. Red. Grzegorz Chojnacki, Andrzej Draguła, 9-26. Zielona Góra, 2009.

Tureczek, Marceli. „Opisy miasta i kościoła pw. św. Mikołaja w Skwierzynie z lat 1761, 1817, 1860 w świetle dokumentów odkrytych w kuli wieżowej podczas remontu fary w 1934 roku”. Ziemia Międzyrzecka w Przeszłości (2014), 12: 42-47.

Waberski, Grzegorz. „Wolna Prałatura Pilska”. Kronika Wielkopolski 29(2001), 1: 36-46.

Zajchowska, Stanisława. „Skwierzyna”. W: Studia nad początkami i rozplanowaniem miast nad środkową Odrą i dolną Wartą (województwo zielonogórskie). T. 1. Ziemia Lubuska, Nowa Marchia, Wielkopolska. Red. Zdzisław Kaczmarczyk, Andrzej Wędzki, 283-302. Zielona Góra, 1967.

Zieliński, Zygmunt. Kulturkampf w archidiecezji gnieźnieńskiej i poznańskiej w latach 1873-1887. Poznań, 2011.