Bernardine’s Participation in the January Uprising and Their Subsequent History
Abstract
According to historians, the participation of the Order of Friars Minor (Bernardines) in the January Uprising was significant. In the light of historical sources Bernardine Fathers wrote a beautiful page in this national surge. As the historian of Bernardine Order Hieronim Eugeniusz Wyczawski claimed, it should be seen as a noble surge being the expression of love for the homeland and freedom. On the other hand it is impossible not to arrive at the conclusion that actions undertaken by Bernardine Fathers were frequently reckless and gullible or they lacked the ability to organize conspiratorial work. In the present elaboration I presented the activity of Bernardine Fathers in Congress Poland and on lands directly incarnated to Russian Empire which underwent big nationalistic oppression and where the bloody January Uprising broke out in 22nd January 1863 in the Kingdom of Poland and in 1st February 1863 in the former Grand Duchy of Lithuania. At the time multiple restrictions of monastic life occurred, also for Bernardine provinces. Not only did occupying authorities declare reluctance to such form of life, but they gradually limited and liquidated monastic structures, single monasteries and whole provinces. The dissolutions of the monasteries were accompanied with looting of their properties, taking away archives and libraries, exploiting of church and monastic premises for secular purposes. The dissolution broke Bernardine structures in the Kingdom of Poland. Many monks lost the sense of leading a monastic life what was manifested by frequent requests about secularization and emigration. It was the price that Bernardine Fathers paid for their patriotic engagement and binding their lives with the history of Polish society.
References
Bender, Ryszard. “Fijałkowski Antoni Melchior abp.” W: Encyklopedia katolicka. T. 5. Red. Piotr Hemperek, 180. Lublin, 1989.
Chadam, Augustyn. “Konwenty bernardynek. Lublin.” W: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych. Red. Hieronim Eugeniusz Wyczawski, 524-526. Kalwaria Zebrzydowska, 1985.
Chadam, Augustyn. “Lublin.” W: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych. Red. Hieronim Eugeniusz Wyczawski, 188-192. Kalwaria Zebrzydowska, 1985.
Chadam, Augustyn. “Łuków.” W: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych. Red. Hieronim Eugeniusz Wyczawski, 213-215. Kalwaria Zebrzydowska, 1985.
Chadam, Augustyn. “Radecznica.” W: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych. Red. Hieronim Eugeniusz Wyczawski, 284-293. Kalwaria Zebrzydowska, 1985.
Chadam, Augustyn. “Sokal.” W: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych. Red. Hieronim Eugeniusz Wyczawski, 342-352. Kalwaria Zebrzydowska 1985.
Choińska, Małgorzata. “Tykocin w czasie powstania styczniowego.” Studia Podlaskie (2006), 16: 9-40.
Chrzanowski, Stefan Marek. Kościół i klasztor pobernardyński pod wezwaniem św. Antoniego z Padwy w Ratowie (1686-1868). Ratowo–Żuromin, 2014.
Chrzanowski, Stefan Marek. “Manifestacje patriotyczne i powstanie styczniowe w cieniu ratowskiego klasztoru bernardynów.” Przegląd Kalwaryjski (2012-2013), 16-17: 27-33.
Dąbrowska, Dorota. “OO. Bernardyni w Łęczycy.” Posłaniec Bernardyński (2000), 2: 10.
Gach, Piotr Paweł. “Formy działalności Braci Mniejszych franciszkanów (bernardynów) na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej w latach 1773-1914.” W: Pięćset pięćdziesiąt lat obecności oo. Bernardynów w Polsce (1453-2003). Red. Wiesław Franciszek Murawiec, Damian A. Muskus. 265-336. Kalwaria Zebrzydowska, 2006.
Gach, Piotr Paweł. Kasaty zakonów na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej i Śląska 1773-1914. Lublin, 1984.
Gach, Piotr Paweł. Struktury i działalność duszpasterska zakonów męskich na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej i Śląska w latach 1773-1914. Lublin, 1999.
Gach, Piotr Paweł. Zakony franciszkańskie na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej i Śląska w latach 1773-1914. W: Zakony franciszkańskie w Polsce. T. 3. Franciszkanie w Polsce XIX wieku. Red. Jerzy Kłoczowski, 11-56. Niepokalanów 1996.
Golichowski, Norbert. Przed nową epoką. Materiały do historii oo. Bernardynów w Polsce. Kraków, 1899.
Gołdyn, Piotr. Franciszkanie w powstaniu styczniowym na ziemi konińskiej. Konin, 2002.
Gołdyn, Piotr. “Klasztor w Kole w okresie powstania styczniowego i po jego upadku.” W: Bernardyni w Kole. Wyd. Muzeum Technik Ceramicznych w Kole, 10-20. Koło, 2006.
Grudziński, Kajetan Jan, Aleksander Krzysztof Sitnik. Bernardyni w służbie Ojczyzny, 1453-1953. Kalwaria Zebrzydowska, 2015.
Grudziński, Kajetan. “Cytowiany.” W: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych. Red. Hieronim Eugeniusz Wyczawski, 42-44. Kalwaria Zebrzydowska, 1985.
Grudziński, Kajetan. “Datnów.” W: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych. Red. Hieronim Eugeniusz Wyczawski, 44-47. Kalwaria Zebrzydowska, 1985.
Grudziński, Kajetan. “Działalność patriotyczna.” W: Zakon Braci Mniejszych – franciszkanów. Cz. 3. Zakony św. Franciszka w Polsce w latach 1772-1970. Red. Joachim Roman Bar, 95-131. Warszawa, 1978.
Grudziński, Kajetan. “Józefów.” W: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych. Red. Hieronim Eugeniusz Wyczawski, 99-102. Kalwaria Zebrzydowska, 1985.
Grudziński, Kajetan. “Koło.” W: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych. Red. Hieronim Eugeniusz Wyczawski, 140-146. Kalwaria Zebrzydowska, 1985.
Grudziński, Kajetan. “Opatów.” W: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych. Red. Hieronim Eugeniusz Wyczawski, 239-244. Kalwaria Zebrzydowska, 1985.
Grudziński, Kajetan. “Piotrków Trybunalski.” W: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych. Red. Hieronim Eugeniusz Wyczawski, 258-264. Kalwaria Zebrzydowska, 1985.
Grudziński, Kajetan. “Radom.” W: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych. Red. Hieronim Eugeniusz Wyczawski, 293-301. Kalwaria Zebrzydowska, 1985.
Grudziński, Kajetan. “Słonim.” W: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych. Red. Hieronim Eugeniusz Wyczawski, 334-337. Kalwaria Zebrzydowska, 1985.
Grudziński, Kajetan. “Święta Anna (Przyrów).” W: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych. Red. Hieronim Eugeniusz Wyczawski, 365-370. Kalwaria Zebrzydowska, 1985.
Grudziński, Kajetan. “Warszawa – Czerniaków.” W: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych. Red. Hieronim Eugeniusz Wyczawski, 409-415. Kalwaria Zebrzydowska, 1985.
Grudziński, Kajetan. “Warta.” W: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych. Red. Hieronim Eugeniusz Wyczawski, 418-426. Kalwaria Zebrzydowska, 1985.
Grudziński, Kajetan. “Wilno.” W: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych. Red. Hieronim Eugeniusz Wyczawski, 433-440. Kalwaria Zebrzydowska, 1985.
Grzybowski, Michał Marian. Duchowieństwo katolickie diecezji płockiej w okresie powstania styczniowego. Rocznik Towarzystwa Naukowego Płockiego (2013), 5: 25-42.
Gustaw, Romuald Michał, Aleksander Krzysztof Sitnik. Klasztor i kościół św. Józefa ss. Bernardynek w Krakowie, 1646-2009. Kalwaria Zebrzydowska, 2013.
Gustaw, Romuald. Klasztor i kościół św. Józefa ss. bernardynek w Krakowie, 1646–1946. Kraków, 1947.
Jabłońska-Deptuła, Ewa, Janina, Gawrysiakowa. “Materiały do zaangażowania patriotycznego zakonów męskich w Królestwie Polskim w latach 1861-1864.” W: Materiały do historii zgromadzeń zakonnych na ziemiach polskich w XIX i początku XX wieku, 391-415. Lublin, 1976.
Kalinowska, Barbara. Bernardyni w Ostrołęce, 1664-1864. Ostrołęka, 2011.
Kalinowska, Barbara. “Kasata zakonów w Królestwie Polskim jako konsekwencja ich zaangażowania w powstanie styczniowe.” Zeszyty Naukowe Ostrołęckiego Towarzystwa Naukowego (2003), 17: 36-42.
Kantak, Kamil. Bernardyni polscy, 1573-1795-1932. T. 2. Lwów, 1933.
Kieniewicz, Stefan. Powstanie styczniowe. Warszawa, 1972.
Kieniewicz, Stefan. Warszawa w powstaniu styczniowym. Warszawa, 1954.
Krawczyk, Michał, Wojciech Stan. Bernardyni radomscy. Zarys dziejów. Radom, 2013.
Kubicki, Paweł. Bojownicy kapłani za sprawę Kościoła i Ojczyzny w latach 1861-1915. Cz. 3. T. 3. Sandomierz, 1939.
Kubicki, Paweł. Społeczna działalność Kościoła w Polsce i martyrologium rzymsko-katolickiego duchowieństwa oraz wiernych pod zaborem pruskim i rosyjskim. Sandomierz, 1930.
Kukulski, Jerzy. “Historia klasztoru i kościoła oo. Bernardynów w Piotrkowie Trybunalskim.” W: Królowa ziemi piotrkowskiej. Red. Dawid Czesław Postawa. 37-52. Kraków, 2011.
Lissowski, Czesław. Powstanie styczniowe w ziemi dobrzyńskiej. Płock, 1938.
Murawiec, Wiesław Franciszek. “Bernardyni warszawscy w powstaniu styczniowym 1863 roku.” W: Historia vita memoriae. Prace dedykowane Księdzu Profesorowi Stanisławowi Ludwikowi Piechowi. Red. Jan Bednarczyk. 189-196. Kraków, 2009.
Murawiec, Wiesław Franciszek. Bernardyni warszawscy. Dzieje klasztoru św. Anny w Warszawie 1454-1864. Kraków, 1973.
Murawiec, Wiesław Franciszek. “Mańkowski (Mańko) Benwenuty Walenty (1816-1863), bernardyn.” W: Słownik polskich pisarzy franciszkańskich. Red. Hieronim Eugeniusz Wyczawski, 306-307. Warszawa, 1981.
Murawiec, Wiesław Franciszek. “Zaangażowanie patriotyczne zakonników franciszkańskich Prowincji Niepokalanego Poczęcia NMP w Polsce.” W: Kościół w Polsce. Dzieje i kultura. T. 9. Red. Jan Walkusz, 297-319. Lublin, 2010.
Murawiec, Wiesław. “Budsław.” W: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych. Red. Hieronim Eugeniusz Wyczawski, 31-34. Kalwaria Zebrzydowska, 1985.
Murawiec, Wiesław. “Góra Kalwaria.” W: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych. Red. Hieronim Eugeniusz Wyczawski, 70-74. Kalwaria Zebrzydowska, 1985.
Murawiec, Wiesław. “Kalisz.” W: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych. Red. Hieronim Eugeniusz Wyczawski, 107-113. Kalwaria Zebrzydowska, 1985.
Murawiec, Wiesław. “Kielce.” W: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych. Red. Hieronim Eugeniusz Wyczawski, 133-135. Kalwaria Zebrzydowska, 1985.
Murawiec, Wiesław. “Mańkowski (Mańko) Walenty, imię zakonne Benwenuty.” W: Polski słownik biograficzny. T. 19. Red. Emanuel Rostworowski, 514. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk, 1974.
Murawiec, Wiesław. “Mohylew.” W: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych. Red. Hieronim Eugeniusz Wyczawski, 223-226. Kalwaria Zebrzydowska, 1985.
Murawiec, Wiesław. “Nieśwież.” W: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych. Red. Hieronim Eugeniusz Wyczawski, 228-233. Kalwaria Zebrzydowska, 1985.
Murawiec, Wiesław. “Skępe.” W: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych. Red. Hieronim Eugeniusz Wyczawski, 322-334. Kalwaria Zebrzydowska, 1985.
Murawiec, Wiesław. “Warszawa – św. Anna.” W: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych. Red. Hieronim Eugeniusz Wyczawski, 398-409. Kalwaria Zebrzydowska, 1985.
Nowakowski, Edward. “Spis duchowieństwa przebywającego w Tunce na Syberii.” W: W czterdziestą rocznicę powstania styczniowego. Lwów, 1903.
Orzechowska, Elżbieta. “Bernardyni radomscy w życiu narodu polskiego w XIX wieku.” W: Wpisani w dzieje Radomia. Pięćset pięćdziesiąta rocznica przybycia oo. Bernardynów do Radomia (1468-2018). Red. Michał Krawczyk, Aleksander Krzysztof Sitnik, 133-182. Kalwaria Zebrzydowska, 2018.
Orzechowska, Elżbieta. Radomscy bernardyni w dobie powstania styczniowego. Radom, 2008.
Orzechowska, Elżbieta. “Z działalności patriotycznej bernardynów w Radomiu w dobie powstania styczniowego.” W: Zakony franciszkańskie w Polsce. T. 3. Franciszkanie w Polsce w XIX wieku, 149-161. Niepokalanów, 1996.
Pabin, Andrzej. “Paradyż.” W: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych. Red. Hieronim Eugeniusz Wyczawski, 251-254. Kalwaria Zebrzydowska, 1985.
Pietrzak, Józef Stanisław. Księża powstańcy 1863. Kraków, 1916.
[Płonka, Wacław]. Kościół i klasztor oo. Bernardynów w Łęczycy. Nakładem Komitetu Odnowienia Kościoła i Klasztoru. [Łęczyca], 1947.
Prejs, Roland. “Bernardyni prowincji małopolskiej po kasacie 1864 r.”, Studia Franciszkańskie (1999), 10: 327-371.
Prejs, Roland. “Bernardyni w Królestwie Polskim po kasacie 1864 r.” W: Pięćset pięćdziesiąt lat obecności oo. Bernardynów w Polsce (1453-2003). Red. Wiesław Franciszek Murawiec, Damian Muskus, 427-514. Kalwaria Zebrzydowska, 2006.
Prejs, Roland. “Klasztor bernardynów w Paradyżu (Wielkiej Woli) w latach 1864-1893. Przykład funkcjonowania klasztoru etatowego w Królestwie Polskim w warunkach pokasacyjnych.” Studia Franciszkańskie (2001), 11: 275-306.
Prejs, Roland. “Klasztor bernardynów w Radecznicy w latach 1864-1919.” W: Na tym miejscu chwała Boga Najwyższego odprawiać się będzie… W setną rocznicę rewindykacji klasztoru oo. Bernardynów w Radecznicy (1919-2019). Red. Iwo Mirosław Janusz, Aleksander Krzysztof Sitnik, 117-132. Kalwaria Zebrzydowska, 2019.
Prejs, Roland. Zakonnicy franciszkańscy Królestwa Polskiego po kasacie 1864 roku. Dzieje – postawy. Warszawa, 2003.
Przygodzki, Sławomir. “Losy bernardynów kaliskich i klasztoru w okresie zaborów (1793-1914).” W: 400 lat konsekracji pobernardyńskiego kościoła jezuitów w Kaliszu. Materiały z sesji popularnonaukowej poświęconej historii świątyni i przylegającego do niej klasztoru. Red. Jerzy Kacprzyk, Aleksander Jacyniak, 58-84. Kalisz, 2007.
Raciborski Józef. “Kościół i klasztor oo. Bernardynów.” Kronika Dyecezyi Kujawsko-Kaliskiej (1924), 10: 435.
Rawicz-Witanowski, Michał. Monografia Łęczycy. Kraków, 1898.
Rosin Ryszard, Stefan Pytlas, Krzysztof Woźniak. “Lata zaborów.” W: Łęczyca. Monografia miasta do 1990 roku. Red. Ryszard Rosin, 225-350. Łęczyca, 2001.
Sitnik, Aleksander Krzysztof. “Akta klasztoru i kościoła oo. Bernardynów w Piotrkowie Trybunalskim w zasobie Archiwum Prowincji oo. Bernardynów w Krakowie.” W: Królowa ziemi piotrkowskiej. Red. Dawid Czesław Postawa. 121-151. Kraków, 2011.
Sitnik, Aleksander Krzysztof. “Archiwista i muzealnik Kajetan Grudziński OFM (1916-1986).” W: Niezwykli franciszkanie XX/XXI stulecia. Cz. 2. Red. Salezy Bogumił Tomczak, 119-130. Poznań, 2012.
Sitnik, Aleksander Krzysztof. “Księgozbiór klasztoru oo. Bernardynów w Kole nad Wartą (II połowa XV – I połowa XX wieku).” W: Królewskie miasto Koło. Studia w 650. rocznicę lokacji miasta. Red. Izabela Skierska, 215-234. Koło, 2012.
Sitnik, Aleksander Krzysztof. “Różnorodne formy kultu Matki Bożej Skępskiej.” W: Rozwój kultu Matki Bożej inspirowany przez figurę Najświętszej Maryi Panny Skępskiej Królowej Mazowsza, Kujaw i Ziemi Dobrzyńskiej. Red. Aleksander Krzysztof Sitnik, 7-22. Kalwaria Zebrzydowska, 2018.
Sitnik, Aleksander Krzysztof, Tomasz Sitnik. Bernardyni łęczyccy. Dzieje klasztoru i kościoła pw. Niepokalanego Poczęcia NMP oo. Bernardynów w Łęczycy (1632-1864, od 1946), Kalwaria Zebrzydowska, 2006.
Sitnik, Aleksander Krzysztof. “Udział bernardynów kolskich w powstaniu styczniowym i ich późniejsze losy.” W: Powstanie styczniowe na ziemi kolskiej – w 150. rocznicę zrywu narodowego. Red. Krzysztof Witkowski, 81-96. Koło, 2013.
Sitnik, Aleksander Krzysztof. “Udział Bernardynów w powstaniu listopadowym i popowstaniowe losy ich klasztorów.” Roczniki Teologiczne 67 (2020), 4: 61-80.
Sitnik, Aleksander Krzysztof. “W 390 rocznicę fundacji kościoła pw. św. Karola Boromeusza na Karczówce w Kielcach (1624-2014).” Przegląd Kalwaryjski (2014), 18: 125-138.
Skarbek, Jan. “Sowińska ze Schroederów Katarzyna Antonina.” W: Polski słownik biograficzny (2000-2001), 40: 632.
Wyczawski, Hieronim Eugeniusz. Arcybiskup Zygmunt Szczęsny Feliński, 1822-1895. Warszawa, 1975.
Wyczawski, Hieronim Eugeniusz. Bernardyni polscy, 1772-1946. T. 3. Kalwaria Zebrzydowska, 1992.
Wyczawski, Hieronim Eugeniusz. “Katalog Archiwum Prowincji oo. Bernardynów w Krakowie.” Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne (1962), 4: 23-225.
Wyczawski, Hieronim Eugeniusz. “Kazimierz Biskupi.” W: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych. Red. Hieronim Eugeniusz Wyczawski, 126-133. Kalwaria Zebrzydowska, 1985.
Wyczawski, Hieronim Eugeniusz. “Kobyłka.” W: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych. Red. Hieronim Eugeniusz Wyczawski, 140. Kalwaria Zebrzydowska, 1985.
Wyczawski, Hieronim Eugeniusz. “Łęczyca.” W: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych. Red. Hieronim Eugeniusz Wyczawski, 197-200. Kalwaria Zebrzydowska, 1985.
Wyczawski, Hieronim Eugeniusz. “Przasnysz.” W: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych. Red. Hieronim Eugeniusz Wyczawski, 274-278. Kalwaria Zebrzydowska, 1985.
Wyczawski, Hieronim Eugeniusz. “Ratowo.” W: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych. Red. Hieronim Eugeniusz Wyczawski, 301-303. Kalwaria Zebrzydowska, 1985.
Wyczawski, Hieronim Eugeniusz. “Schultz (Szulc) Serafin (ok. 1831-1905), bernardyn.” W: Słownik polskich pisarzy franciszkańskich. Red. Hieronim Eugeniusz Wyczawski, 433-434. Warszawa, 1981.
Wyczawski, Hieronim Eugeniusz. “Strzegocin.” W: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych. Red. Hieronim Eugeniusz Wyczawski, 357-360. Kalwaria Zebrzydowska, 1985.
Wyczawski, Hieronim Eugeniusz. “Widawa.” W: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych. Red. Hieronim Eugeniusz Wyczawski, 426-430. Kalwaria Zebrzydowska, 1985.
Zdanowski, Józef. Karczówka pod Kielcami. Kielce, 1928.
Zieliński, Zygmunt. Papiestwo i papieże dwóch ostatnich wieków. Warszawa, 1999.
Żmichowska, Narcyza. Listy. T. 2. Wrocław, 1960.
Copyright (c) 2021 Roczniki Teologiczne
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
