Wychowanie społeczne w ujęciu Jacka Woronieckiego. Uwagi wstępne

Abstrakt

Zagadnienia związane z wychowaniem społecznym człowieka były szczególnym przedmiotem zainteresowania Jacka Woronieckiego jako uczonego i praktyka, który sam osobiście wielokrotnie miał okazję jako pedagog i duszpasterz wywierać wpływ na kształtowanie się charakterów i postaw moralnych dzieci oraz młodzieży. Stąd też polski dominikanin dużo miejsca poświęcał tej problematyce w swoich dziełach.

Woroniecki przeciwny był indywidualizmowi i kolektywizmowi – doktrynom, które jego zdaniem przesadnie interpretowały naturę człowieka. Pierwsza z nich – indywidualizm – bagatelizowała wychowanie społeczne ludzi, uznając, że człowiek jako egoista z natury nigdy nie będzie w stanie przyjąć i zaakceptować norm i zasad moralnych narzuconych mu przez społeczeństwo. Dlatego indywidualiści uważali, że człowiek sam powinien przede wszystkim być panem swojego życia – nie oglądając się na społeczeństwo i obowiązujące w nim reguły postępowania. Druga z wymienionych doktryn – kolektywizm – zakładała, że narzucanie jednostkom norm postępowania obowiązujących w dużych grupach społecznych (np. narodzie lub państwie) przyczyni się na pewno do zachowania ładu i porządku społecznego, nawet wbrew dobru poszczególnych ludzi.

Dominikanin uważał, że walka z indywidualizmem i kolektywizmem musi polegać na wychowaniu człowieka do cnót moralnych, zarówno indywidualnych, jak i społecznych. Dzięki nim bowiem człowiek może właściwie funkcjonować w społeczeństwie i rozwijać swoje naturalne predyspozycje oraz skłonności, a także dobrze żyć jako osoba w pełni wolna i autonomiczna w swoim działaniu.

Dużo miejsca poświęcił Woroniecki w swoich dziełach cnocie sprawiedliwości, która przez wielu mu współczesnych myślicieli była fałszywie pojmowana, co było źródłem wielu społecznych konfliktów i nieporozumień. Uczony uważał, że należy powrócić do starożytnych i średniowiecznych (głównie scholastycznych i opartych na nauce św. Tomasza z Akwinu) koncepcji sprawiedliwości jako cnoty moralnej, polegającej na oddawaniu każdemu człowiekowi tego, co się mu słusznie należy. Do takiej postawy należy każdego człowieka wychowywać; nie da się bowiem sprowadzić postępowania sprawiedliwego do „mechanicznego” tylko przestrzegania prawa ustanowionego przez państwo. Każdy człowiek spontanicznie i bez żadnego zewnętrznego przymusu powinien dbać o dobro własne i innych ludzi, czyniąc to w sposób naturalny, ponieważ do tego typu zachowań ma być wychowany już od dzieciństwa.

Ludzie, według Woronieckiego, powinni być wychowywani do życia społecznego w naturalnych, potrzebnych im do dobrego funkcjonowania wspólnotach: rodzinie, Kościele katolickim oraz szkole, która ze względu na szybki rozwój nauki i oświaty odgrywa we współczesnym świecie coraz to większą rolę. Rodzina powinna mieć według Woronieckiego monogamiczny i trwały charakter, a jej rozwój i zadania wychowawcze powinny być wspomagane przez państwo i obowiązujące w nim stanowione prawo. Również Kościół katolicki, będący instytucją umożliwiającą duchowy rozwój człowieka, daje członkom swojej wspólnoty możliwość wzajemnego współdziałania i wspólnej pracy, a tym samym wychowywania się. Uczy również coraz rzadszej, ale cennej i godnej kultywowania cnoty pokory, a także systematyczności i wytrwałości w dążeniu do dobra.

Szkoła wychowuje człowieka dzięki nauczycielom i wychowawcom, którzy powinni być ludźmi moralnie dobrymi i wykształconymi, a także znającymi dobrze psychikę dziecka i prawa jego moralnego, intelektualnego i fizycznego rozwoju. Woroniecki przywiązywał dużą wagę do konieczności umiejętnego kształcenia uczniów w oparciu na dobrze przygotowanych uprzednio programach szkolnych oraz właściwie dobrane lektury. Ważną rolę odgrywają w procesie wychowania społecznego również organizacje młodzieżowe, głównie harcerstwo.