Zanim do Lublina zawitał wielki przemysł – dzieje gospodarcze miasta w epoce międzypowstaniowej (1831-1863). Studium syntetyczne
Abstrakt
Niniejszy artykuł, pomyślany jako tekst dwuczęściowy, ma na celu przybliżenie czytelnikom dziejów gospodarczych Lublina w epoce dla Królestwa Polskiego szczególnej: po upadku powstania listopadowego, w okresie nasilającego się paskiewiczowskiego ucisku (1832-1856) i kilku lat odwilży poprzedzających wybuch insurekcji styczniowej. Ówczesny rozwój miasta oraz kondycja przemysłu, rzemiosła i handlu, w zestawieniu z rozkwitem Lublina w epoce postyczniowego półwiecza, były niewątpliwie skromne i niezbyt efektowne. Z tych względów rola tego okresu w dyskusjach o gospodarczych wzlotach grodu nad Bystrzycą bywa niekiedy pomniejszana. Niesłusznie. W epoce międzypowstaniowej miasto rozwijało się wprawdzie umiarkowanie dynamicznie, ale i wówczas dokonywały się przecież ważkie przekształcenia urbanistyczne, nie brakło też innowatorów oraz ciekawych, choć nie zawsze fortunnych inicjatyw przemysłowych, wartych jednak przypomnienia.
Bibliografia
Bałaban Majer, Żydowskie miasto w Lublinie, Lublin: Wydawnictwo FIS 1991.
Bednarski Waldemar Wojciech, Straty wojenne Lubelszczyzny i Podlasia w powstaniu listopadowym, w: W kręgu zainteresowań naukowych profesora Tadeusza Mencla, red. A. Koprukowniak, Lublin: Wydawnictwo UMCS 1999.
Bednarski Waldemar Wojciech, Z dziejów klęsk elementarnych na Podlasiu w latach 1815-1831, „Radzyński Rocznik Humanistyczny” 1 (2001).
Bender Ryszard, Powstanie czy samorząd? Rady miejskie i powiatowe w Lubelskiem 1961-1863, Lublin: Lubelskie Towarzystwo Naukowe 1998.
Bownik Zygmunt, Kupiectwo lubelskie 1317-1959, Lublin: Wojewódzkie Zrzeszenie Prywatnego Handlu i Usług 1960.
Buczyński Mieczysław, Nazwy dzielnic i przedmieść Lublina, „Rocznik Lubelski” 5 (1962).
Chojnacki Jerzy, Lubelskie Towarzystwo Dobroczynności w latach 1852-1860, „Region Lubelski” 3 (5) (1988).
Czerepińska Jadwiga, Michalska Grażyna, Studziński Jacek, Zespół kościoła Świętej Trójcy w Lublinie, w: Parafia ewangelicko-augsburska w Lublinie. Historia – tradycja – współczesność, red. Dariusz Chwastek, Lublin: Lemon Studio 2007.
Czerepińska Jadwiga, Michalska Grażyna, Uljasz Adrian, Ewangelicy lubelscy, w: Parafia ewangelicko-augsburska w Lublinie. Historia – tradycja – współczesność, red. Dariusz Chwastek, Lublin: Lemon Studio 2007.
Ćwik Władysław, Miasta rządowe małopolskiej części Królestwa Polskiego 1815-1866 (stan gospodarczo-społeczny”, „Rocznik Lubelski” 10 (1967).
Ćwik Władysław, Z dziejów Lubartowa w latach 1796-1866, w: Lubartów. Z dziejów miasta i regionu, red. Stanisław Tworek, Lublin: Wydawnictwo Lubelskie 1977.
Ćwik Władysław, Reder Jerzy, Lubelszczyzna. Dzieje rozwoju terytorialnego, podziałów administracyjnych i ustroju władz, Lublin: Wydawnictwo Lubelskie 1977.
Danczowska Halina, Dziesiąta. Dzieje dzielnicy Lublina, Lublin: Wydawnictwo – Drukarnia Liber Duo Wanda i Józef Rumińscy 2007.
Dobrzański Jan, Życie umysłowe, szkolnictwo i oświata w I połowie XIX wieku, w: Dzieje Lublina. Próba syntezy, t. I, red. Jan Dobrzański, Jerzy Kłoczowski, Józef Mazurkiewicz, Lublin: Wydawnictwo Lubelskie 1965.
Domański Cezary Wojciech, Bieczyński Feliks Tomasz, w: Słownik Biograficzny Miasta Lublina, t. I, red. Tadeusz Radzik, Jan Skarbek, Adam A[ndrzej] Witusik, Lublin: Wydawnictwo UMCS 1993.
Dubrowska Małgorzata, Od „Jerozolimy Królestwa Polskiego” do miejsca pamięci – żydowski Lublin, „Studia Europaea Gnesnensia” 1-2 (2010).
Figiel Grzegorz, Miasto między powstaniami i w czasie styczniowej insurekcji, w: Lublin. 700 lat dziejów miasta, red. Grzegorz Figiel, Ryszard Szczygieł, Wiesław Śladkowski, Lublin: Wojewódzka Biblioteka Publiczna im. Hieronima Łopacińskiego 2017.
Gawarecka Maria, Prezydenci miasta Lublina w latach 1830-1880, „Życie Lubelskie” 1949, nr 25.
Gawarecki Henryk, O dawnym Lublinie. Szkice z przeszłości miasta, Lublin: Wydawnictwo Lubelskie 1974.
Gawarecki Henryk, Porównawczy opis Lublina z lat 1822 i 1899 Seweryna Liniewskiego, „Studia i Materiały Lubelskie”. Historia Sztuki 1-2 (1963).
Gawarecki Henryk, Stanisław Krzesiński: „Dwa wrażenia…, czyli Lublin jakim był w roku 1827 i jakim jest w roku 1877”, „Rocznik Lubelski” 1 (1958).
Gawarecki Henryk, Gawdzik Czesław, Lublin, Warszawa: Wydawnictwo „Arkady” 1959.
Gmiter Małgorzata, Kotowski Bogdan, Kucharska Krystyna, Laskowska Bibianna, Popek Leon, Cmentarz rzymskokatolicki przy ul. Lipowej w Lublinie, Lublin: Krajowa Agencja Wydawnicza 1990.
Gmiterek Henryk, Lublin jurydyk i Trybunału Koronnego, w: Lublin. 700 lat dziejów miasta, red. Grzegorz Figiel, Ryszard Szczygieł, Wiesław Śladkowski, Lublin: Wojewódzka Biblioteka Publiczna im. Hieronima Łopacińskiego 2017.
Historia Lublina w liczbach, oprac. Andrzej Jakubowski, Urszula Bronisz, Elżbieta Łoś, Lublin: Urząd Statystyczny 2018.
Historia Polski w liczbach. Ludność. Terytorium, red. Andrzej Jezierski, Warszawa: Zakład Wydawnictw Statystycznych 1994.
Janczak Julian Karol, Statystyka ludności Królestwa Polskiego (1830-1844), „Przeszłość Demograficzna Polski” 16 (1985).
Jelonek Adam, Ludność miast i osiedli typu miejskiego na ziemiach polskich od 1810 do 1960 r., Warszawa: IGiPZ PAN 1967.
Kaczyńska Elżbieta, Drewniak Dariusz, Ochrana. Carska policja polityczna, Warszawa: Wydawnictwo „Bellona” 1993.
Kaproń Andrzej, Francuzi w dziewiętnastowiecznym Lublinie, Lublin: Wydawnictwo „Polihymnia” 2003.
Kaproń Andrzej, Szwajcarzy na Lubelszczyźnie w latach 1815-1914, Szczecin: Wydawnictwo „My Book” 2009.
Katalog Zasobów Kulturowych Miasta Lublina, oprac. Marek Stasiak, Lublin: Urząd Miejski w Lublinie 1999.
Kępski Czesław, Lubelskie Towarzystwo Dobroczynności 1815-1852, Lublin: Wydawnictwo UMCS 1990.
Kierek Aleksander, Przemiany gospodarcze w Lublinie w latach 1795-1864, w: Dzieje Lublina. Próba syntezy, t. I, red. Jan Dobrzański, Jerzy Kłoczowski, Józef Mazurkiewicz, Lublin: Wydawnictwo Lubelskie 1965.
Kierek Aleksander, Rozwój Lublina w latach 1864-1914, w: Dzieje Lublina. Próba syntezy, t. I, red. Jan Dobrzański, Jerzy Kłoczowski, Józef Mazurkiewicz, Lublin: Wydawnictwo Lubelskie 1965.
Kierek Aleksander, Rozwój przestrzenny i stan urządzeń komunalnych m. Lublina w latach 1870-1915, „Rocznik Lubelski” 14 (1971).
Kirszrot Jakub, Prawa Żydów w Królestwie Polskim. Zarys historyczny, Warszawa: Zarząd Warszawskiej Gminy Starozakonnych 1917.
Kociuba Dagmara, Rozwój przestrzenny Lublina od średniowiecza do współczesności, w: Lublin. Historia, społeczeństwo, gospodarka, red. Wojciech Janicki, Lublin: Wydawnictwo UMCS 2018.
Kołodziński Bolesław, Geografia Królestwa Polskiego podług najnowszych źródeł skreślona, Warszawa: Aleksander Lewiński 1863.
Koprukowniak Albin, Obraz miasteczek Lubelskich 1795-1918, w: Miejskie społeczności lokalne w Lubelskiem 1795-1918, red. Albin Koprukowniak, Lublin: Lubelskie Towarzystwo Naukowe 2000.
Kuwałek Robert, Lubelskie synagogi, w: Robert Kuwałek, Wiesław Wysok, Jerozolima Królestwa Polskiego, Lublin: Stowarzyszenie „Dialog i Współpraca” 2001.
Kuwałek Robert, Społeczność żydowska na Wieniawie w XIX i XX wieku, w: Żydzi w Lublinie. Materiały do dziejów społeczności żydowskiej w Lublinie, t. II, red. Tadeusz Radzik, Lublin: Wydawnictwo UMCS 1998.
Kuwałek Robert, Społeczność żydowska w XIX i XX wieku, w: Robert Kuwałek, Wiesław Wysok, Jerozolima Królestwa Polskiego, Lublin: Stowarzyszenie „Dialog i Współpraca” 2001.
Lubowiecki Ignacy, Statystyka województwa lubelskiego, Lublin: [b.w.] 1824.
Łopaciński Hieronim, Podziały administracyjne teraźniejszej guberni lubelskiej w różnych czasach, „Pamiętnik Lubelski. Kalendarz Ilustrowany” na rok 1904, Lublin 1904.
Łoziński Ryszard, Zemborzyce. Szkice z dziejów wsi i dzielnicy miasta, Lublin: Petit i Rada Osiedla Zemborzyce 2005.
M.A.R. [Ronikierowa Maria Antonina], Ilustrowany przewodnik po Lublinie, Warszawa: Nakładem autora 1901.
Mazurkiewicz Józef, Własność i zmiany w stosunkach własnościowych w Lublinie w latach sześćdziesiątych XIX stulecia, „Rocznik Lubelski” 6 (1963).
Mencel Tadeusz, Działalność władz cywilnych województwa lubelskiego w okresie powstania listopadowego, „Rocznik Lubelski” 5 (1962).
Mencel Tadeusz, Kajetan Morozewicz (1792-1869) prezes „Narodowej” Komisji Województwa Lubelskiego w powstaniu listopadowym, „Rocznik Lubelski” 20 (1980).
Mencel Tadeusz, Lublin przedkapitalistyczny, w: Dzieje Lublina. Próba syntezy, t. I, red. Jan Dobrzański, Jerzy Kłoczowski, Józef Mazurkiewicz, Lublin: Wydawnictwo Lubelskie 1965.
Mencel Tadeusz, Lublin w okresie walk narodowowyzwoleńczych 1795-1864, w: Lublin 1317-1967, red. Henryk Zins, Lublin: Wydawnictwo Lubelskie 1967.
Mencel Tadeusz, Między powstaniami (1831-1864), w: Dzieje Lubelszczyzny, t. I, red. Tadeusz Mencel, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1974.
Mencel Tdeusz, Organizacja i działalność administracji miejskiej w Lublinie w latach 1809-1866, „Rocznik Lubelski” 4 (1961).
Mencel Tadeusz, Powstanie listopadowe na Lubelszczyźnie w świetle raportu Komisji Województwa Lubelskiego z 9 czerwca 1834 r., „Rocznik Lubelski” 22 (1980).
Mencel Tadeus, Wieś pańszczyźniana w Królestwie Polskim w połowie XIX wieku, Lublin: Wydawnictwo Lubelskie 1988.
Mikulec Bronisław, Aktywność gospodarcza i filantropijna ewangelików w Lublinie w XIX wieku, w: Ku Niepodległej. Ścieżki polskie i francuskie 1795-1918, red. Małgorzata Willaume, Lublin: Wydawnictwo UMCS 2005.
Mikulec Bronisław, Aktywność gospodarcza ludności żydowskiej Lublina w latach 1815-1864, w: Żydzi w Lublinie. Materiały do dziejów społeczności żydowskiej w Lublinie, t. II, red. Tadeusz Radzik, Lublin: Wydawnictwo UMCS 1995.
Mikulec Bronisław, Kośmiński Michał, w: Słownik Biograficzny Miasta Lublina, t. III, red. Tadeusz Radzik, Adam A[ndrzej] Witusik, Jan Ziółek, Lublin: Wydawnictwo UMCS 2009.
Mikulec Bronisław, Mackiewicz Stanisław, w: Słownik Biograficzny Miasta Lublina, t. II, red. Tadeusz Radzik, Adam A[ndrzej] Witusik, Jan Ziółek, Lublin: Wydawnictwo UMCS 1996.
Mikulec Bronisław, Wśród pionierów polskiego przemysłu, w: Lublin w dziejach i kulturze Polski, red. Tadeusz Radzik i Adam A[ndrzej] Witusik, Lublin: Krajowa Agencja Wydawnicza i Polskie Towarzystwo Historyczne. Oddział w Lublinie 1997.
Miłkowski Stanisław, Opis Królestwa Polskiego pod względem geografii, statystyki i historii, Warszawa: [b.w.] 1861.
Palimąka Anita, Zmiany w sytuacji prawnej Żydów na ziemiach zaboru rosyjskiego w pierwszej połowie XIX wieku (do 1862 r.), „Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne” 2 (2009), z. 1.
Pamiętniki Fryderyka hrabiego Skarbka, Poznań: J[an] K[onstanty] Żupański 1878.
Pamiętnik Ignacego Baranowskiego (1840-1862), wyd. Adam Wrzosek, Poznań: Gebethner i Wolf 1923.
Pamiętnik zjazdu byłych wychowańców Szkół Lubelskich, Lublin: Komisja Zjazdu 1926.
Piątkowski Sebastian, Modernizator czy ciemiężca? Generał Teodor Rüdigier jako donatariusz lubelski, w: Studia nad ziemiaństwem w XIX i XX wieku, red. Albin Koprukowniak i Zofia Gołębiowska, Lublin: Lubelskie Towarzystwo Naukowe 2008.
Piwowarska Magdalena, Kawiarnie i cukiernie lubelskie 1836-1939, „Studia i Materiały Lubelskie” 15 (2008).
Przegaliński Andrzej, W źródłach zapisane. Dzieje Dąbrowicy i Płouszowic w pierwszej połowie XIX wieku w świetle dokumentów hipotecznych i notarialnych, w: Z dziejów Jastkowa i okolic. Studia i materiały, t. V, red. Cezary Taracha, Lublin: Wydawnictwo „Werset” 2017.
Przesmycka Natalia, Lublin. Przeobrażenia urbanistyczne 1815-1939, Lublin: Politechnika Lubelska 2012.
Przesmycka Natalia, Przeobrażenia przestrzeni wypoczynku i rekreacji w Lublinie w XIX i na początku XX wieku, „Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej”. Seria Architektura 2006, z. 44.
Radzik Tadeusz, Żyli z nami, w: Lublin w dziejach i kulturze Polski, red. Tadeusz Radzik i Adam A[ndrzej] Witusik, Lublin: Krajowa Agencja Wydawnicza i Polskie Towarzystwo Historyczne. Oddział w Lublinie 1997.
Rostworowski Stanisław Jan, Monografia rodziny Rostworowskich. Lata 1386-2012, t. II, Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm” 2013.
Sadurski Irenusz, Regulaminy i wymogi obowiązujące uczniów Gimnazjum Lubelskiego w dobie międzypowstaniowej, „Rocznik Lubelski” 43 (2017).
Sierpiński Seweryn Zenon, Obraz miasta Lublina, Warszawa: [b.w.] 1839.
Skarbek Jan, Województwo lubelskie w powstaniu listopadowym 1830-1831, cz. 2, Lublin: Wydawnictwo KUL 2013.
Skarbek Jan, Żydzi Lublina podczas powstania listopadowego 1830-1831, w: Żydzi w Lublinie. Materiały do dziejów społeczności żydowskiej w Lublinie, t. II, red. Tadeusz Radzik, Lublin: Wydawnictwo UMCS 1998.
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. V, red. Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski, Warszawa: Nakładem Filipa Sulimierskiego i Władysława Walewskiego 1884.
Stankiewicz Zbigniew, Spór o Rury Brygidkowskie. Przyczynek do dziejów rozwoju terytorialnego Lublina w XIX wieku, „Rocznik Lubelski” 13 (1970).
Studziński Jacek, Dzielnice przyległe do Śródmieścia, w: Lublin. Przewodnik, red. Piotr Kawałko, Zbigniew Nestorowicz i in., Lublin: Wydawnictwo Archidiecezji Lubelskiej „Gaudium” 2012.
Szmyt Andrzej, Krzemieńczanin Karol Kaczkowski – naczelny lekarz armii powstańczej, w: Powstanie listopadowe 1830-1831. Dzieje – historiografia – pamięć, red. Tadeusz Skoczek, Warszawa: Muzeum Niepodległości w Warszawie 2015.
Szpoper Dariusz, Reforma samorządowa w Królestwie Polskim w latach 1861-1862, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 66 (2014), z. 1.
Szuchta Robert, 1000 lat historii Żydów polskich. Podróż przez wieki, Warszawa: Muzeum Historii Żydów Polskich Polin 2015.
Śladkowski W., Lublin powstańczy, w: Lublin w dziejach i kulturze Polski, red. Tadeusz Radzik i Adam Andrzej Witusik, Lublin: KAW i Polskie Towarzystwo Historyczne 1997.
Śladkowski Wiesław, Rozwój przestrzenny Lublina w XIX i XX stuleciu, w: Stare i nowe struktury społeczne w Polsce, t. IX: Przestrzeń antropogeniczna miasta Lublina. Waloryzacja, Wytwarzanie. Użytkowanie, red. Józef Styk, Lublin: Wydawnictwo UMCS 2009.
Śladkowski Wiesław, Sprawozdanie gubernatora lubelskiego za rok 1863, „Rocznik Lubelski” 6 (1963).
Śladkowski Wiesław, W epoce zaborów, w: Tadeusz Radzik, Wiesław Śladkowski, Grzegorz Wójcikowski, Włodzimierz Wójcikowski, Lublin. Dzieje miasta, t. II: XIX-XX wiek, Lublin: Towarzystwo Miłośników Lublina 2000.
Śladkowski Wiesław, W Księstwie Warszawskim i w Królestwie Polskim 1809-1830, w: Lublin. 700 lat dziejów miasta, red. Grzegorz Figiel, Ryszard Szczygieł, Wiesław Śladkowski, Lublin: Wojewódzka Biblioteka Publiczna im. Hieronima Łopacińskiego 2017.
Śladkowski Wiesław, Zamość pod znakiem Marsa, w: Czterysta lat Zamościa, red. Jerzy Kowalczyk, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1983.
Świetlicki Lucjan, Dwory nad Giełczwią, Lublin: Wydawnictwo „Norbertinum” 1999.
Taźbirek Dariusz, Lublin w czasie powstania listopadowego, Lublin: Lubelskie Towarzystwo Naukowe i Wydawnictwo „Olech” 2009.
Tomczyk Józef, Lublin w okresie powstania styczniowego, „Rocznik Lubelski” 4 (1961).
Wiech Stanisław, Żandarmeria rosyjska i jej raporty, w: Sytuacja polityczna Królestwa Polskiego w świetle tajnych raportów naczelników Warszawskiego Okręgu Żandarmerii z lat 1867-1872 i 1878, oprac. Stanisław Wiech i Wiesław Caban, Kielce: Wydawnictwo WSP im. J. Kochanowskiego 1999.
Wiercieński Henryk, Opis statystyczny guberni lubelskiej, Warszawa: [b.w.] 1901.
Wiercieński Henryk, Pamiętniki, oprac. Andrzej Zajączkowski, Lublin: Wydawnictwo Lubelskie 1973.
Willaume Juliusz, Początki Ogrodu Miejskiego w Lublinie, „Kalendarz Lubelski” na rok 1961, Lublin 1961.
Willaume Juliusz, Z dziejów wsi lubelskiej przed uwłaszczeniem, „Annales UMCS”. Sec. F, vol. X, 1955.
Wiśniewski Stanisław, Pod rządami zaborców 1795-1918, w: Dzieje Końskowoli, red. Ryszard Szczygieł, Lublin: Końskowolskie Towarzystwo Regionalne 1988.
Witkowski Wojciech, Podlubelska Wieniawa, „Rocznik Lubelski” 14 (1971).
Wolski Ludwik, Materiały do statystyki Królestwa Polskiego, „Biblioteka Warszawska” t. II, 1850.
Zajewski Władysław, Powstanie listopadowe 1830-1831, w: Stefan Kieniewicz, Andrzej Zahorski, Władysław Zajewski, Trzy powstania narodowe: kościuszkowskie, listopadowe, styczniowe, Warszawa: Spółdzielnia Wydawniczo-Handlowa „Książka i Wiedza” 2000.
Zieliński Władysław Kornel, Monografia Lublina, Lublin: Drukarnia J. Herszenhorna i M. Sznajdermessera 1878.
Zieliński Władysław Kornel, Opis Lublina jako przewodnik dla zwiedzających miasto i jego okolice, Lublin 1876.
Z przeszłości kulturowej Lubelszczyzny. Inwentarz topograficzno-rzeczowy zabytków województwa lubelskiego, oprac. Irena Rolska-Boruch, Lublin: Wydawnictwo Archidiecezji Lubelskiej „Gaudium” 2002.
Copyright (c) 2020 Roczniki Humanistyczne
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
