Motywy i motywacje duchowe w Mistrzu i Małgorzacie Michaiła Bułhakowa w polskich źródłach periodycznych i zwartych po roku 1989
Abstrakt
Artykuł stanowi próbę przyjrzenia się Mistrzowi i Małgorzacie Michaiła Bułhakowa z perspektywy związków powieści z duchowym aspektem życia człowieka. Analizie poddane zostały teksty prasowe i czasopiśmiennicze oraz druki zwarte, w których pojawiają się odniesienia do życia religijnego pisarza czy moralnego statusu jego najsłynniejszego dzieła. Zaprezentowane zostały stanowiska przedstawicieli różnych dyscyplin naukowych, nie tylko teologów czy religioznawców, ale także kulturoznawców, filologów, krytyków literackich publicystów i dziennikarzy.
Podstawowym celem jest wyróżnienie nowych tendencji w recepcji książki, jakie można zaobserwować w Polsce po roku 1989. Temu właśnie podporządkowano strukturę artykułu. Na wstępie nakreślone zostały sposoby odbioru powieści w kontekście etyki chrześcijańskiej w latach 70. i 80. XX, następnie zaś zmiany spowodowane odmiennością warunków społeczno-historycznych po transformacji ustrojowej. W dalszej części szkicu przeanalizowano wizerunek Bułhakowa, który w okresie wcześniejszym stanowił ważny wzorzec osobowy, będąc niejako przedłużeniem obrazu powieściowych bohaterów-symboli. W szkicu podjęto także kwestię ewoluowania interpretacji i ocen Mistrza i Małgorzaty w kierunku zgodności z literą Ewangelii oraz rozpatrywania dzieła Bułhakowa w perspektywie teologicznej (zwłaszcza w ujęciu Kościoła katolickiego i prawosławnego) Nie mniej istotne dla recepcji książki okazały się także inne formy duchowości – m.in. manicheizm, gnoza czy ezoteryka. Wszystko to pozwoliło na ukazanie jej wpływu na duchowe poszukiwania współczesnego człowieka oraz uchwycenie ich wymiaru kulturowego.
Bibliografia
Barański, Zbigniew. „Postać Piłata w literaturze rosyjskiej”. Studia Rossica Posnaniensia, nr 27, 1996, ss. 9-21.
Bończa-Szabłowski, Jan. „Każdy ma swojego Bułhakowa”. Rzeczpospolita. Plus Minus, nr 94, nr 16, 2019, s. 17.
Bronowicka, Anna. „Chrystus i Szatan według Bułhakowa”. Arytmia, nr 3-4, 1998, ss. 13, 18, 20.
Bylińska, Hanna. „Bóg, szatan i człowiek”. Zeszyty Karmelitańskie, nr 3, 1995, ss. 145-149.
Chołojczyk, Ewa. „Misterium Bułhakowa: «Mistrz i Małgorzata»”. Polonistyka, nr 7, 1996, ss. 451-456.
Chudzińska-Parkosadze, Anna. „Koncepcja wcielonego zła w powieściach «Mistrz i Małgorzata» M. Bułhakowa i «Portret Doriana Graya» O. Wilde’a (próba analizy porównawczej)”. Slavia Occidentalis, nr 2, 2014, ss. 103-120.
Chudzińska-Parkosadze, Anna. „Symbolika gnozy w powieści Michaiła Bułhakowa «Mistrz i Małgorzata»”. Gnoza. Gnostycyzm. Literatura, red. Barbara Sienkiewicz, Mariusz Dobkowski i Artur Jocz, Zakład Wydawniczy Nomos, 2012, ss. 188-197.
Czura Tomasz. „Nadzieja powszechnego zbawienia jako naczelny wątek teologiczny «Mistrza i Małgorzaty» Michaiła Bułhakowa”. Świat i Słowo, nr 1, 2015, ss. 105-116.
Diomin, Andriej. „Czy «Mistrz i Małgorzata» to powieść satanistyczna?”. Tłum. Marcin Mścisławski, Fronda, nr 50, 2009, ss. 124-137.
Drawicz, Andrzej. „«Jesteś wolny!» Kategoria wolności w «Mistrzu i Małgorzacie» Michała Bułhakowa”. Kategoria wolności w kulturach słowiańskich, red. Teresa Dąbek-Wirgowa i Andrzej Z. Makowiecki, Uniwersytet Warszawski, 1994, ss. 153-157.
Drawicz, Andrzej. „Jaki diabeł? Dobro i zło w «Mistrzu i Małgorzacie» Michała Bułhakowa”. Kategoria dobra i zła w kulturach słowiańskich, red. Teresa Dąbek-Wirgowa i Andrzej Z. Makowiecki, Uniwersytet Warszawski, 1994, ss. 149-154.
Edelman, Ada. Tarot Bułhakowa. Od Głupca do Mistrza. Wydawnictwo KOS, 2017.
Gębalska, Anna. Zrozumieć zło w „Mistrzu i Małgorzacie” Michaiła Bułhakowa, Wydawnictwo Naukowe Scriptorium, 2012.
Gloger, Maciej. „Agnostycyzm, apokryficzność, apokalipsa. Henryk Sienkiewicz i Michaił Bułhakow – religijne oświetlenia wzajemne”. Henryk Sienkiewicz i chrześcijaństwo. Idee – obrazy – konteksty, red. Anna Janicka, Łukasz Zabielski, Książnica Podlaska im. Łukasza Górnickiego, 2017, ss. 193-212.
Horczak, Dorota. Treści religijno-filozoficzne w powieści „Mistrz i Małgorzata” Michaiła Bułhakowa. Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, 2002.
Jastrząb, Dariusz. „Diabeł według Bułhakowa”. Pastores, nr 2, 2003, ss. 58-68.
Jastrząb, Dariusz. „Wątek infernalny w «Mistrzu i Małgorzacie» M. Bułhakowa”. Zeszyty Naukowe Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej. Nauki Humanistyczne Gorzów Wielkopolski, nr 1, 2008, ss. 113-121.
Korab-Kowalski, Bogusław. „Ewangelisty Michaiła historia Piłata. Rzecz o twórczości, władzy, wolności, sumieniu i prawdzie”. Literatura na Świecie, nr 7, 1991, ss. 223-261.
Korcz, Karolina. Cień Wolanda nad PRL. „Mistrz i Małgorzata” Michaiła Bułhakowa w Polsce w latach 1969-1989. Obecność. Recepcja. Odzew. Wydawnictwo „Bonami”, 2019.
Korcz, Karolina. „Wartości uniwersalne kontra wartości socjalizmu. Problematyka aksjologiczna w artykułach prasowych poświęconych powieści «Mistrz i Małgorzata» Michaiła Bułhakowa w latach 1969-1989”. Studia Philosophiae Christianae, nr 4, 2014, ss. 79-97.
Korta, Katarzyna A. „Diabły i wiedźmy w «Mistrzu i Małgorzacie» M. A. Bułhakowa – ich źródła i portrety”. Przegląd Humanistyczny, nr 2, 2001, ss. 37-52.
Kowalczyk, Dariusz. „Szatan na Patriarszych Prudach. Na marginesie «Mistrza i Małgorzaty» Michaiła Bułhakowa”. Życie Duchowe, nr 40, 2004, ss. 81-89.
Kowalska, Halina. „Satyryk czy filozof?”. Słowo Powszechne, nr 51, 1990, s. 4.
Krajski, Stanisław. „Kanon wybiórczy”. Nasz Dziennik, nr 130, 2004. s. 11.
Krawczyk, Urszula. „Chrystus i Piłat. Semantyka wątku w powieściach «Mistrz i Małgorzata» Michaiła Bułhakowa oraz «Golgota» Czingiza Ajtmatowa”. Slavia Orientalis, nr 3, 2002, ss. 385-402.
Krawiecka, Ewa. „Posłany mocą ducha – Michaił Bułhakow”. Biblia i Ekumenizm, t. 3, 2006, ss. 89-109.
Krawiecka, Ewa. Apokalipsa według Michaiła Bułhakowa. Przestrzeń i symbolika „Mistrza i Małgorzaty”. Wydawnictwo Naukowe UAM, 2008.
Kruszelnicki, Michał. Mistrz w księżycowym stroju. Tradycja kulturowo-literacka i symbolika w „Mistrzu i Małgorzacie” Michaiła Bułhakowa. Wydawnictwo Adam Marszałek, 2004.
Łęcicki, Grzegorz. „«Mistrz i Małgorzata» Michaiła Bułhakowa – profanacja czy apologia chrystianizmu?”. Warszawskie Studia Teologiczne, t. 33, 2010, ss. 59-70.
Łęcicki, Grzegorz. „Czarny teolog”. Inspiracje, nr 24/25/26, 1994, ss. 20-21.
Łupina, Tomasz. „Awatary pana Inkognito”. Czas Fantastyki, nr 1, 2009, ss. 12-16.
Mizińska, Jadwiga. „Tchórzostwo i odwaga”. Świadomość czasu zwichniętego. Filozoficzne troski współczesności, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, 1994, ss. 43-58.
Nęcek, Robert, i Anna Zięba. „Formy przezwyciężania zła w powieści «Mistrz i Małgorzata» Michaiła Bułhakowa”. Studia Salvatoriana Polonica, nr 7, 2013, ss. 257-268.
Olszański, Tadeusz A. „Diabeł na moskiewskich wywczasach. Garść uwag o «Mistrzu i Małgorzacie» Michaiła Bułhakowa”. Czas Fantastyki, nr 3, 2009, ss. 23-26.
Ostowicz, Anna. „Ewangelie w «Mistrzu i Małgorzacie» Michaiła Bułhakowa”. Warsztaty Polonistyczne, nr 2, 1997, ss. 75-79.
Paprocki, Henryk. „Bułhakow, opisując sąd nad Jezusem, poucza, że totalitarna władza jest zawsze diabelska”, Teologia polityczna. teologiapolityczna.pl/ks-prof-henryk-paprocki-bul hakow-dal-nam-do-zrozumienia-ze-totalitarna-wladza-jest-zawsze-diabelska-1. Dostęp 25.09. 2019.
Pasek, Mariusz. „Moskwa nie wierzy łzom, tylko magii”. Gwiazdy mówią, nr 7, 2010, ss. 10.
Pasek, Mariusz. „Szlakiem «Mistrza i Małgorzaty»”. Gwiazdy mówią, nr 7, 2010, ss. 10-11.
Posacki, Aleksander. „Ezoteryzm – współczesne idee, inspiracje interdyscyplinarne, perspektywy badawcze”. Ezoteryzm w zachodniej kulturze, red. Robert T. Ptaszek i Diana Sobieraj, Wydawnictwo KUL, 2013, ss.15-32.
Prokopiuk, Jerzy. „Po trzykroć romantyczny «Mistrz»”. Jestem heretykiem. Ogdoada gnostycka. Studio Astropsychologii, 2004, ss. 213-217.
Raźny, Anna. „«Mistrz i Małgorzata» Michaiła Bułhakowa – chrześcijaństwo bez Chrystusa”. Biblia w literaturze i folklorze narodów wschodniosłowiańskich, red. Ryszard Łużny i Danuta Piwowarska, Universitas, 1998, ss. 359-365.
Rutkiewicz, Katarzyna. „Dwa bale z przesłaniem moralnym (Bułhakow i Goethe)”. Przegląd Rusycystyczny, nr 2, 2007, ss. 51-65.
Sandurski, Krzysztof. „Szatan i tragedia przebudzonego sumienia”. Przegląd Artystyczno- Literacki, nr 6, 1994, ss. 21-22.
Semczuk, Antoni. „O powieści «Mistrz i Małgorzata» Bułhakowa (poetyka wątku ewangelicznego)”. Acta Albaruthenica, nr 10, 2010, ss. 196-201.
Skóbel, Anna. „Wobec zła…, czyli o tym, co łączy, a co dzieli «Mistrza i Małgorzatę» od «Matki Joanny od Aniołów»”. Zeszyty Naukowe Towarzystwa Doktorantów UJ. Nauki Humanistyczne, nr 2, 2011, ss.139-150.
Stepnowska, Tatiana. „Totalitarne satanalia w «Mistrzu i Małgorzacie» Michała Bułhakowa (uwagi wstępne)”. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria, nr 37, 1995, ss. 121-133.
Wroński, Stanisław. „Natura zła i obrona tego, co ludzkie, według Michała Bułhakowa, w powieści «Mistrz i Małgorzata»”. Problemy w literaturze, t. 3, Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2006, ss. 37-48.
Copyright (c) 2021 Roczniki Humanistyczne
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
