Rosyjskie metafory synestezyjne w przekładzie na język polski

Anna Ginter

doi:10.18290/rh.2019.67.7-9

Anna Ginter Uniwersytet Łódzki

DOI: https://doi.org/10.18290/rh.2019.67.7-9

Słowa kluczowe: synestezja; metafora synestezyjna; przekład; metafora konwencjonalna; metafora niekonwencjonalna; Vladimir Nabokov

Abstrakt

W ostatnim czasie nastąpiła intensyfikacja badań nad synestezją z perspektywy różnych dziedzin i dyscyplin naukowych. Wciąż jednak stosunkowo niewiele publikacji dotyczy przekładu synestezji i metafor synestezyjnych. Temu właśnie zagadnieniu poświęcony jest niniejszy artykuł, który stawia sobie za cel przybliżenie strategii przekładu rosyjskich metafor synestezyjnych na język polski. Analiza materiału językowego dotyczy przekładu dwóch odmian metafor synestezyjnych – konwencjonalnych i niekonwencjonalnych (żywych). Pierwsze z nich, jako przejaw uniwersalnych tendencji do kojarzenia wrażeń zmysłowych pochodzących z różnych modalności, często w różnych językach realizują ten sam koncept metaforyczny. Tłumaczenie tego typu asocjacji synestezyjnych polega zatem na wyszukaniu korespondującej metafory. Jeśli taka metafora nie istnieje w języku docelowym, tłumacz zmuszony jest podjąć inne działania, np. wyszukać inną metaforę reprezentującą ten sam koncept lub zrezygnować z metaforycznego charakteru frazy. Jeśli zaś chodzi o metafory żywe, to sprawa na pozór wydaje się prosta. Twórczy i indywidualny charakter tych skojarzeń pozwala bowiem na dokonanie przekładu słowo w słowo. Jak to jednak zostało przedstawione na przykładach polskich tłumaczeń opowiadań Vladimira Nabokova, tłumacze decydują się na przyjęcie innych rozwiązań, często zaskakujących i nie do końca zrozumiałych.

Bibliografia

Day, S. A. „Synaesthesia and synaesthetic metaphors”. Psyche 2(32 (1996) [wersja on-line: http://www.daysyn.com/Day1996.pdf].

Ginter, A. Vladimir Nabokov i jego synestezyjny świat. Łódź: WUŁ, 2015.

Głowiński, M., T. Kostkiewiczowa, A. Okopień-Sławińska, J. Sławiński. Podręczny słownik ter¬minów literackich. Warszawa: OPEN, 1994.

Колодкина, Е. „Вкусовая синестетическая метафора”. Филологические науки. Вопросы теории и практики 1 (2009): 104-107. [Kolodkina, E. „Vkusovaya sinesteticheskaya metafora”. Filologicheskie nauki. Voprosy teorii i praktiki 1 (2009): 104-107.] [wersja on-line: cjournal.ru/articles/issn_1997-2911_2009_1_25.pdf].

Kozłowska, Z. „Synestezyjna poezja Haliny Poświatowskie”. Synestezja a sztuka. Red. A. Rogowska, J. Kaleńska-Rodzaj. Kraków: Aureus 2016. 109-128.

Martino, G., L.E. Marks. “Synesthesia: Strong and Weak”. Current Directions in Psychological Science” 10 (2001). 2: 61-65 [wersja on-line: http://www.cogsci.ucsd.edu/~creel/COGS160/COGS160_files/MartinoMarks01.pdf].

Maurer, D., C. Maurer. The world of the Newborn. New York: Basic Books, 1988.

Prandi, M. Conceptual conflicts in metaphor and figurative language. New York–London: Routledge, 2017.

Rader, Ch., A. Tellegen. “A Comparison of Synesthetes and Nonsynesthetes”. Imagery. T. 2. Concepts, Results and Applications. Red. E. Klinger. New York: Plenum Press, 1981. 153-163.

Ramachandran, V.S. Neuronauka o podstawach człowieczeństwa. O czym mówi mózg?. Przeł. A. i M. Binderowie, E. Józefowicz. Warszawa: WUW, 2012.

Ramachandran, V.S., E.M. Hubbard. “Synaesthesia – A Window Into Perception, Thought and Language”. Journal of Consciousness Studies 8 (2001). 12: 3-34 [wersja on-line: http://cbc.ucsd.edu/pdf/Synaesthesia%20-%20JCS.pdf].

Rogowska, A. „U źródeł synestezji: podstawy fizjologiczne i funkcjonalne”. Przegląd Psychologiczny 45( 2002). 4: 465-474.

Simner, J., J. Ward, M. Lanz, A. Jansari, K. Noonan, L. Glover, D.A. Oakley. “Non-random associations of graphemes to colours in synaesthetic and non-synaesthetic population”. Cognitive Neuropsychology 22(8) 2005: 1069-1085 [wersja on-line: http://mobile.www.daysyn.com/Simneretal2005.pdf).

Skowronek, J. „Czy jesteś synestetykiem? Typologia synestezji i sposoby jej diagnozowania”. Synestezja a sztuka. Red. A. Rogowska, J. Kaleńska-Rodzaj. Kraków: Aureus, 2016. 13-27.

Smirnova, T. “Synesthetic metaphors: Aspect of intralingual and interlingual translation”. Procedia – Social and Behavioral Sciences 231 (2016): 40-45.

Strik Lievers, F. “Synaesthetic metaphors in translation”. Studi e Saggi Linguistici 54 (2016). 1: 43-69.

Strik Lievers, F. “Figures and the senses. Towards a definition of synaesthesia”. Review of Cognitive Linguistics 15(1) (2017): 83-101 [(wersja on-line: https://www.researchgate.net/publication/319166052_Figures_and_the_senses_Towards_a_definition_of_synaesthesia).

Taylor, J. R: Kategoryzacja w języku. Prototypy w teorii językoznawczej. Przeł. A. Skucińska. Kraków: Universitas, 2001.

Ullman, S. Language and Style. Oxford: Blackwell, 1964.

Werning, M., J. Fleischhauer, H. Beseoglu. „The Cognitive Accessibility of Synaesthetic Metaphors”. Proceedings of the Twenty Eighth Annual Conference of the Cognitive Science Society. Red. R. Sun, N. Miyake. London: CogSci/ICCS, 2006. 2365-2370.