Fr. Florian Stablewski’s Declaration of Loyalty to the Prussian Authority of 26 October 1891: Between Ambition, Necessity and Obedience

Witold Matwiejczyk

doi:10.18290/rh.2019.68.2-8en

Witold Matwiejczyk The John Paul II Catholic University of Lublin, Faculty of Humanities

DOI: https://doi.org/10.18290/rh.2019.68.2-8en

Słowa kluczowe: Florian Stablewski; archbishops of Gniezno and Poznań in the 19th and 20th centuries; Catholic Church in the Prussian partition; Prussian Germanisation policy; state–Church relations in the Prussian partition in the 19th and 20th centuries

Abstrakt

The Polish version of the article was published in Roczniki Humanistyczne 65 (2017), issue 2.

The election of Florian Stablewski as Archbishop of Gniezno and Poznań was a result of many circumstances and decisions, directed mostly by the Prussian government. After Bismarck’s resignation in 1890, the Prussian authorities declared their readiness for ‘reconciliation’ (Versöhnung) with the Polish political elites in the Prussian partition, but with only the smallest possible concessions on their part. The nomination of the Polish candidate for archdioceses orphaned after the death of Juliusz Dinder was to be the first test of both parties’ intentions. An experienced politician such as Fr. Stablewski perfectly understood this and after rejecting Likowski’s candidature, he made public gestures towards the authorities, which were taken as an explicit declaration of loyalty and willingness to cooperate. Political support or even an inspiration for Stablewski was the political camp of Poznań conservatives led by Józef Kościelski, who personally undertook to force this candidate through at the Berlin court. The government, however, did not want to strengthen or make the Polish political camp independent. Therefore, upon expressing readiness to nominate Stablewski, they wanted to further maintain the status quo in Church and religious policy. A written commitment of the candidate to comply with these principles was to guarantee his full loyalty in the future. However, the declaration written by Stablewski was only an expression of his generally known and publicly expressed attitude of legality and loyalism. He reserved his full obedience only to his Church superiors: Cardinal Ledóchowski and the Pope.

Bibliografia

Arcybiskupa Floriana Okszy Stablewskiego Mowy żałobne z dodatkiem kilku innych mów kościelnych i dwóch okólników [Archbishop Florian Oksza Stablewski’s Funeral Speeches Supplemented with Several Other Church Speeches and Two Circular Letters], edited by Józef Kłos. Poznań: Księgarnia Św. Wojciecha, 1912.

Broszat, Martin. Zweihundert Jahre deutsche Polenpolitik. Frankfurt a.M.: Suhrkamp, 1972.

Chamot, Jan. “Rola kleru katolickiego w strajku szkolnym w Wielkopolsce (1906–1907) [The Role of the Clergy in the School Strike in Greater Poland (1906–1907)],” Studia z Dziejów Kościoła Katolickiego [Studies from the History of the Catholic Church] 1 (1960), No. 1: 101–113.

Galos, Adam. “Tragizm ugody. Władze pruskie a arcybiskup Stablewski [The Tragedy of Settlement: The Prussian Authorities versus Archbishop Stablewski],” Przegląd Zachodni 31 (1975), No. 2: 235–256.

Gatz, Erwin. Akten zur preußischen Kirchenpolitik in den Bistümern Gnesen-Posen, Kulm und Ermland. Mainz: Matthias-Grünewald-Verlag, 1977.

Karłowski, Kazimierz. Z dziejów elekcji kapitulnej arcybiskupów gnieźnieńskich i poznańskich w latach 1821–1925 [From the History of the Capitular Election of Gniezno-Poznań Archbishops in the Years 1821–1925]. Studia i Materiały, t. 49. Poznań: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza. Wydział Teologiczny, 2002.

Komierowski, Roman. Koła polskie w Berlinie 1847–1860 [Polish Circles in Berlin 1847–1860]. Poznań: Drukarnia Dziennika Poznańskiego, 1910.

Korth, Rudolf. Die preußische Schulpolitik und die polnischen Schulstreiks. Würzburg: Holzner, 1963.

Księża społecznicy w Wielkopolsce 1894–1919. Słownik biograficzny [Priests – Community Workers in Greater Poland 1894–1919. A Biographical Dictionary]. Vol. II. Gniezno: Gaudentinum, 2007.

Kufel, Robert Romuald. Działalność pastoralna arcybiskupa Floriana Okszy Stablewskiego 1891–1906 [Archbishop Florian Oksza Stablewski’s Pastoral Work 1891–1907]. Zielona Góra: Agencja Wydawnicza PDN, 2013.

Kufel, Robert. Edward Likowski (1836–1915). Sufragan poznański, metropolita gnieźnieński i poznański, prymas Polski [Edward Likowski (1836–1915): The Poznań Bishop Suffragan, Gniezno-Poznań Metropolitan, Primate of Poland]. Zielona Góra: Wydawnictwo Diecezji Zielonogórsko-Gorzowskiej, 2010.

Kulczycki, John J. Strajki szkolne w zaborze pruskim 1901–1907 [orig. School strikes in Prussian Poland, 1901–1907]. Translated by Danuta Zasada. Poznań: UW WKiS, 1993.

Kwilecki, Andrzej. “Stablewscy herbu Oksza. Między dworem i Kościołem [The Stablewskis of Oksza: Between the Court and the Church].” Ecclesia. Studia z Dziejów Wielkopolski 4 (2009): 245l-261.

Leśnowolski, Jarosław. “O właściwą ocenę patriotyzmu arcybiskupa Floriana Stablewskiego (1841–1906) [For a Proper Appraisal of Archbishop Florian Stablewski’s (1841–1906) Patriotism].” Nasza Przeszłość 25 (1966): 221–231.

Łukomski, Stanisław. Arcybiskup Stablewski, kartki z jego życia i działania [Archbishop Stablewski, Cards in His Life and Work]. Poznań: Księgarnia Św. Wojciecha, [1933].

Matwiejczyk, Witold. “Język polski w szkołach powszechnych i średnich prowincji poznańskiej 1871–1887 [The Polish Language in Elementary and Secondary Schools in the Poznań Province 1871–1887].” In Archiva Temporum Testes. Źródła historyczne jako podstawa pracy badacza dziejów. Księga pamiątkowa ofiarowana Profesorowi Stanisławowi Olczakowi [Archiva Temporum Testes. Historical Sources as the Foundation of the Work of a History Researcher], edited by Grzegorz Bujak, Tomasz Nowicki, and Piotr Siwicki, 305–325. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 2008.

Matwiejczyk, Witold. Niemieccy katolicy w Poznańskiem a polityka narodowościowa rządu pruskiego [German Catholics in the Poznań Region versus the Prussian Government’s Ethnic Policies 1871–1914]. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2009.

Matwiejczyk, Witold. “Tragizm ugody czy tragizm samotności? Florian Stablewski na stolicy arcybiskupiej w Gnieźnie i Poznaniu [The Tragedy of Settlement or the Tragedy of Loneliness? Florian Stablewski at the Archbishop’s See in Gniezno and Poznań].” In Scientia et Fidelitate. Księga pamiątkowa Ewy i Czesława Deptułów Profesorów Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego [Scientia et Fidelitate. A Commemorative Book for Ewa and Czesław Deptuła, Professors of the Catholic University of Lublin], edited by Tomasz Panfil, 705–713. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2013.

Molik, Witold. “Biografia arcybiskupa Floriana Stablewskiego [Archbishop Florian Stablewski’s Biography],” Kwartalnik Historyczny 102 (1995), vol. 2: 109–118.

Müller, Leonhard. Nationalpolnische Presse, Katholizismus und katholischer Klerus. Ein kirchenund zeitungsgeschichtlicher Ausschnitt aus den Tagen des Großkampfes zwischen Deutschtum und Polentum in den Jahren 1896–1899. Breslau: Verlag Müller und Seiffert, 1931.

Neubach, Helmut. “Der Gnesen-Posener Erzbischof Florian v. Stablewski und seine Stellung zur polnischen Bewegung in Posen und Oberschlesien (1894).” In Beiträge zur deutsch-polnischen Nachbarschaft. Festschrift für Richard Breyer zum 75. Geburtstag, edited by Csaba János Kenéz, Helmut Neubach, and Joachim Rogall, 113–123. Berlin, Bonn: Westkreuz Verlag, 1992.

Pietrzak, Jerzy. “Floryan Stablewski, 1891–1906 [Florian Stablewski, 1891–1906].” In Na stolicy prymasowskiej w Gnieźnie i w Poznaniu. Szkice o prymasach Polski w okresie niewoli narodowej i w II Rzeczypospolitej [At the Gniezno and Poznań Primate’s See: Sketches about the Primates of Poland in the Period of National Captivity and in the II Republic], edited by Feliks Lenort, 245–250. Poznań: Księgarnia Św. Wojciecha, 1982.

Pirko, Michał. “Arcybiskup Stablewski a strajk szkolny (1906–1907) [Archbishop Stablewski and the School Strike (1906–1907)],” Euhemer. Przegląd Religioznawczy 1968, No. 3–4 (69–70): 59–73.

Pirko, Michał. “Stanowisko arcybiskupa Floriana Stablewskiego na tle polityki rządowej w sprawie wrzesińskiej [Archbishop Florian Stablewski’s Stand Against the Background of the Government’s Policy on the Września Issue].” Studia z Dziejów Kościoła Katolickiego 5 (1967), No. 8: 88–106.

Śmigiel, Kazimierz. “Działalność arcybiskupa Floriana Stablewskiego na rzecz pacierza szkolnego i nauczania religii w języku polskim w latach 1901–1902 (strajk wrzesiński) [Archbishop Stablewski’s Work for the School Prayer and the Teaching of Religion in the Polish Language in the Years 1901–1902 (the Września Strike)].” Saeculum Christianum 1 (1994), No. 2: 219–231.

Śmigiel, Kazimierz. “Walka duchowieństwa wrzesińskiego z postępującą germanizacją [The Struggle of the Września Clergy Against the Progression of Germanization].” In Strajk dzieci wrzesińskich z perspektywy wieku [The Strike of the Września Children from the Perspective of the Time], edited by Stanisław Sierpowski, 57–72. Poznań, Września: Bogucki Wydawnictwo Naukowe, 2001.

Śmigiel, Kazimierz. Florian Stablewski. Arcybiskup gnieźnieński i poznański (1841–1906) [Florian Stablewski: The Gniezno-Poznań Archbishop (1841–1906)]. Gniezno: Gaudentinum, 1993.

Stablewski, Stefan. “Snop światła na postać Floriana Stablewskiego, arcybiskupa gnieźnieńskiego i poznańskiego. Z pedagogiki społecznej XIX stulecia [A Shaft of Light on the Figure of Florian Stablewski, the Gniezno-Poznań Archbishop. From the Social Pedagogy of the 19th Century].” Ecclesia. Studia z Dziejów Wielkopolski 6 (2011): 176–183.

Trzeciakowski, Lech. “Geneza powołania Floriana Stablewskiego na stolicę arcybiskupią gnieźnieńsko-poznańską [The Genesis of the Appointment of Florian Stablewski as the Gniezno-Poznań Archbishop].” In Polska Niemcy Europa, Studia z dziejów myśli politycznej i stosunków międzynarodowych [Poland Germany Europe: Studies in the History of Political Thought and International Relations], edited by Antoni Czubiński, 185–196. Poznań: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza.

Trzeciakowski, Lech. “Stosunki między państwem a Kościołem katolickim w zaborze pruskim w latach 1871–1914 [The Relations Between the State and the Catholic Church in the Prussian Partition in the years 1871–1914]. In idem, W kręgu polityki. Polacy-Niemcy w XIX wieku [In the Circle of Politics. Poles-Germans in the 19th Century]. Poznań: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, 2002.

Trzeciakowski, Lech. Polityka polskich klas posiadających w Wielkopolsce w erze Capriviego (1890–1894) [The Policies of the Polish Classes of Owners in Greater Poland in the Era of Caprivi (1890–1894)]. Poznań: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, 1960.

Zieliński, Zygmunt. “Arcybiskup Florian Oksza-Stablewski. Wokół kryteriów oceny reprezentanta Kościoła i społeczności polskiej w Poznańskiem (Archbishop Florian Oksza-Stablewski: On the Criteria of Appraisal of the Representative of the Church and of the Polish Community in the Poznań Region]. Życie i Myśl 36 (1987), No. 1–2: 133–146; reprint: “Arcybiskup Florian Stablewski jako reprezentant interesów społeczności polskiej. Problem kryteriów oceny.” In Zygmunt Zieliński. Kościół i naród w niewoli [The Church and the Nation in Captivity], 258–272. Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL, 1995.