The Akathist Hymn to the Blessed Virgin Mary and Polish Marian Songs in Context of Performative Practices in Litany Tradition

Abstrakt

Akatyst ku czci Bogurodzicy i polskie pieśni maryjne w kontekście praktyk performatywnych w tradycji litanijnej

Przedmiotem artykułu jest Akatyst ku czci Bogurodzicy, który, wraz z towarzyszącą mu ikoną, stanowił jeden z istotnych składników maryjnego kultu prawosławnego, oddziałując również poza granice prawosławia, między innymi na ziemie polskie. Celem tekstu nie jest opracowanie monografii tego zjawiska, a, koncentrując się na rozpoznaniu jego złożonej charakterystyki medialnej, badanie różnych form wykonań i zwrócenie szczególnej uwagi na aspekt performatywności. Charakterystyka ta ma za zadanie wydobycie złożonych funkcji, jakie pełnił Akatyst, służąc celom pamięci – również mającej charakter niejednorodny, różnie się realizującej i pełniącej odmienne role. Analiza włącza w zakres zainteresowań wybrane pola badawcze – historię literatury, religii, kultury ujętej w perspektywie przemian mediów słowa a także historię sztuki.

Druga część artykułu pokazuje analogiczne zjawiska w polskiej pieśni maryjnej i tropi jej związki z Akatystem ku czci Bogurodzicy. W sposób szczegółowy poddana została opracowaniu pieśń O przenasławniejsza panno czysta… Struktura ikony akatystowej znalazła zaś odzwierciedlenie w gotyckich małopolskich nastawach ołtarzowych, w których umieszczone centralnie wyobrażenie Matki Boskiej w typie Madonny Piekarskiej otoczone było innymi przedstawieniami.

Kluczowym pojęciem dla artykułu staje się tradycja litanijna rozumiana tu szeroko – od określonych formuł językowych, przez strategię komunikacji, kwestie uobecniania, formuły mnemoniczne, aż po idee relacji przestrzennych, ruch i wykonanie – performance. Konkluzją tekstu jest próba zdefiniowania wieloaspektowości tego zjawiska, ze szczególnym zwróceniem uwagi na dynamikę tej tradycji, potrzebę działania i przywoływania za pomocą pamięci.