Kulturowe czytanie literatury. Społeczne parametry ewaluacji bohatera literackiego (przypadek Wokulskiego)
Abstrakt
W artykule podejmujemy próbę pokazania, jak kulturowo-specyficzne czynniki, dominujące w pewnej grupie społecznej, wpływają i modelują ewaluację bohatera literackiego, szczególnie jego postawy wobec wyzwań, które go spotykają, podejmowane przez niego decyzje, jego cechy charakteru, jego stany wewnętrzne (przekonania, pragnienia i myśli) oraz potoczne teorie, którymi się kieruje w życiu. Podjęty zakres rozważań wpisuje się w prowadzone współcześnie badania, opisujące, jak kulturowo określone myślenie może kształtować czytanie i rozumienie dzieł literackich. W naszym badaniu wchodzimy w dyskusję nad kulturowymi różnicami między światem Zachodu i Wschodu i interesuje nas, jak dalece i w jakim wymiarze wyliczane różnice, dzielące te dwie grupy kulturowe, takie jak te dotyczące „ja” (ja-współzależne vs ja niezależne), form motywacji (zewnętrzna vs wewnętrzna), zasad moralnych (utylitaryzm vs indywidualizm), pozycjonowania względem siebie racji rozumu i serca itd., są transferowane w obszar ewaluacji bohatera literackiego. W badaniu prezentowanym w artykule wzięli udział studenci z Chin i Polski. Studenci z obu uniwersytetów odpowiadali na kilkadziesiąt pytań zawartych w przygotowanym społecznym kwestionariuszu wymagającym oceny bohatera powieści Bolesława Prusa Lalka — Stanisława Wokulskiego. Przeprowadzane badania pokazują, że na wiele pytań — które zostały spięte z określonymi parametrami kulturowymi dzielącymi świat Wschodu i Zachodu — studenci z obu grup kulturowych odpowiadali w odmienny sposób, co w profilu przeprowadzonych badań interpretowane jest jako widoczny transfer kulturowy z jednego obszaru myślenia w inny obszar.
Bibliografia
Chesnokova, Anna, Sonia Zyngier, Vander Viana, Juliana Jandre, Anna Rumbesht i Fernanda Ribeiro. 2017. „Cross-cultural reader response to original and translated poetry: An empirical study in four languages”. Comparative Literature Studies 54, no. 4: 824–849. DOI: https://doi.org/10.5325/complitstudies.54.4.0824.
Bakhtin, Mikhail. 1984. Problems of Dostoevsky’s Poetics (Theory and History of Literature). Minneapolis: University of Minnesota Press.
Fei, Hsiao Tung. 1948. Peasant life in China. London: Routledge & Kegan.
Feng, Youlan. 2002. Krótka historia filozofii chińskiej. Przeł. Michał Zagrodzki. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Geaney, Jane. 2002. On the Epistemology of the Senses in Early Chinese Thought. Honolulu: University of Hawaii Press.
Gut, Arkdiusz. 2018. „Kulturowo-językowe uwikłanie atrybucji społecznych w obszarze moralności i epistemologii”. W Mao Yinhui (red.). Spotkania Polonistyk Trzech Krajów — Chiny, Korea, Japonia. Kanton 2016. Warszawa: Wydawnictwo SubLupa.
Gut, Arkadiusz, i Michał Wilczewski. 2015. „Is mindreading universal or cultural specific construct?”. W: Gabriella Airenti, Bruno G. Bara i Giulio Sandin (eds.). Proceedings of the EuroAsianPacific Joint Conference on Cognitive Science. Volume 1419 of CEUR Workshop Proceedings, http://ceur-ws.org/Vol-1419/paper0081.pdf, 499–505.
Gut, Arkadiusz, i Michał Wilczewski. 2015b. „Chinese Dream (中国梦) — Kolektywistyczny Konstrukt Ucieleśniający Ducha Współczesnych Chin”. Zeszyty Prasoznawcze 58, nr 4 (224): 839–859. DOI:10.4467/2299-6362PZ.15.056.4295.
Gut, Arkadiusz, Michał Wilczewski i Oleg Gorbaniuk. 2017. „Cultural Differences, Stereotypes and Communication Needs in Intercultural Communication in a Global Multicultural Environment. The Employees’ Perspective”. Journal of Intercultural Communication, Issue 43 (March).
Gut, Arkadiusz, Fan Zhenxu i Michał Wilczewski. 2018. „Inner Speech, the Self Cross-culture Research on the Polish and the Chinse”. W: Małgorzata Puchalska-Wasyl, Piotr Oleś, i Hubert J.M. Hermans (eds.). Dialogical Self: Inspirations, considerations, and research, 143–173. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
Grosjean, François. 2001. Life with Two Languages: An Introduction to Bilingualism. Cambridge, Mass.: Harvard University Press.
Hansen, Chad. 2008. „Philosophy of mind”. W: Antonio S. Cua (ed.). Encyclopedia of Chinese Philosophy, 581–587. New York: Routledge.
Heine, S.J. 2007. „Culture and Motivation: What Motivates People to Act in the Ways That They Do?”. W: Shinobu Kitayama i Dov Cohen (eds). Handbook of Cultural Psychology, 714–733. New York: The Guilford Press.
Ho, David Yau-fai. 1976. „On the concept of face”. American Journal of Sociology 81, no. 4: 867–884.
Ho, David Yau-Fai. 1991. „Relational orientation and methodological relationalism”. Bulletin of the Hong Kong Psychological Society nos. 26–27: 81–95.
Hsu, Francis L.K. 1963. Clan, caste and club. New York: Van Nostrand Reinhold Co.
Hsu, Francis. L.K. 1985. „The Self in cross-cultural perspective”. In Anthony J. Marsella (ed.). Culture and self: Asian and western perspectives, 24–55. New York: Tavistock.
Hutto, Daniel D. 2007. „The Narrative Practice Hypothesis. Origins and Applications of Folk Psychology”. Royal Institute of Philosophy Supplement 60: 43–68. DOI: https://doi.org/ 10.1017/S1358246107000033.
Hutto, Daniel D. 2008. Folk psychological narratives: The sociocultural basis of understanding reasons. Cambridge, Mass., London: MIT Press.
Hwang, Kwang-Kuo. 2012. Foundations of Chinese Psychology. Confucian Social Relations, series: International and Cultural Psychology, edited by Anthony J. Marsella. New York, Dordrecht, Heidelberg, London: Springer.
Juang, Linda, i David Matsumoto. 2007. Psychologia Międzykulturowa. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Jullien, François. 2007. Vital nourishment: Departing from happiness, tłum. Arthur Goldhammer. New York: Zone Books.
Kidd, David Comer, i Emanuele Castano. 2013. „Reading Literary Fiction Improves Theory of Mind.” Science 342, issue 6156: 377–380. DOI: https://doi.org/10.1126/science. 1239918.
Kitayama, Shinobu, i Dov Cohen. 2007. Preface. W: Shinobu Kitayama i Dov Cohen (eds). Handbook of Cultural Psychology, xiii-xiv. New York: The Guilford Press.
Kitayama, Shinobu, Hazel Rose Markus, Hisaya Matsumoto i Vinai Norasakkunkit. 1997. „Individual and collective processes in the construction of the self: self-enhancement in the United States and self-criticism in Japan”. Journal of Personality and Social Psychology 72, no. 6: 1245–1267.
Kramsch, Claire. 1998. Language and Culture. Oxford: Oxford University Press
Kramsch, Claire, Zhu Hua. 2016. „Language, Culture and Language Teaching”. W: Graham Hall (ed.). Routledge Handbook of English Language Teaching, 38–50. London: Routlege.
Li, Jin. 2001. „Chinese conceptualization of learning”. Ethos 29, nr 2: 111–137.
Lillard, Angeline. 1998. „Ethnopsychologies: Cultural variations in theories of mind”. Psychological Bulletin 123, no. 1: 3–32. http://dx.doi.org/10.1037/0033-2909.123.1.3.
Liu, David, Henry M. Wellman, Twila Tardif i Mark A. Sabbagh. 2008. „Theory of mind development in Chinese children: A meta-analysis of false-belief understanding across languages and cultures”. Developmental Psychology 44, no. 2: 523–531. DOI: http://dx.doi.org/10.1037/0012-1649.44.2.523.
Markus, Hazel Rose, i Shinobu Kitayama. 1991. „Culture and the self: Implications for cognition, emotion, and motivation”. Psychological Review 98, no. 2: 224–253. DOI: http://dx.doi.org/10.1037/0033-295X.98.2.224.
Markus, Hazel Rose, Patricia R. Mullally i Shinobu Kitayama. 1997. „Selfways: Diversity in modes of cultural participation”. W: Ulric Neisser i David Jopling (eds.). The conceptual self in context: Culture, experience, self-understanding, 13–61. Cambridge: Cambridge University Press.
Markus, Hazel Rose, i Shinobu Kitayama. 1998. „The Cultural Psychology of Personality”. Journal of Cross-Cultural Psychology 29, issue 1: 63–87. DOI: https://doi.org/10.1177/0022022198291004.
Markus, Hazel Rose, MarYam G. Hamedani. 2007. „Sociocultural Psychology. The Dynamic Interdependence among Self Systems and Social Systems”. W: Shinobu Kitayama i Dov Cohen (eds). Handbook of Cultural Psychology, 3–39. New York: The Guilford Press.
Mesquita, Batja, i Janxin Leu. 2007. „The Cultural Psychology of Emotion”. W: Shinobu Kitayama i Dov Cohen (eds). Handbook of Cultural Psychology, 734–759. New York: The Guilford Press.
Nisbett, Richard E., i Ara Norenzayan. 2002. „Culture and cognition”. W: Douglas Medin i Hal Pashler (eds.). Stevens’ Handbook of Experimental Psychology. Third Edition. New York: John Wiley & Sons.
Nisbett, Richard E. 2007. „Eastern and Western ways of perceiving the world”. W: Yuichi Shoda, Daniel Cervone, Geraldine Downey (eds.). Persons in context: Building a science of the individual, 62–83. New York: The Guilford Press.
Nisbett, Richard E., Kaiping Peng, Incheol Choi i Ara Norenzayan. 2001. „Culture and systems of thought: Holistic versus analytic cognition”. Psychological Review 108, no. 2: 291–310. DO1: http://dx.doi.org/10.1037//0033-295X.108.2.291.
Olszewski, Wiesław. 2003. Chiny. Zarys kultury. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Ruszer, Andrzej. 2016. „Edukacja literacka w Chinach”. W: Gang Zhao (red.). Chińsko-polska wymiana literacka nowego wieku: przegląd i perspektywy 回顾与前瞻 新世纪中波文 学交流, 146–147. Pekin: Grupa Wydawnictw Książek Światowych.
Slingerland, Edward. 2013. „Body and Mind in Early China: An Integrated Humanities-Science Approach”. Journal of the American Academy of Religion 81, no. 1: 6–55. DOI: https://doi.org/10.1093/jaarel/lfs094.
Swieżawski, Stefan. 1983. Święty Tomasz na nowo odczytany. Poznań: Wydawnictwo „W drodze”.
Triandis, Harry C. 1989. „The self and social behavior in differing cultural contexts”. Psychological Review 96, s. 506–520. DOI: http://dx.doi.org/10.1037/0033-295X.96.3.506.
Triandis, Harry C. 1995. Individualism and collectivism. Boulder: Westview Press.
Yao, Xinzhong. 2006. „Religious Experience in Contemporary China”. Modern Believing 47, issue 2: 44–59, https://doi.org/10.3828/MB.47.2.44
Zhang, Yehong, i Gerhard Lauer. 2015. „How Culture Shapes the Reading of Fairy Tales: a Cross-cultural Approach”. Comparative Literature Studies 52, no. 4: 663–681. DOI: http://dx.doi.org/10.5325/complitstudies.52.4.0663.
Wilczewski Michał, Arkadiusz Gut i Oleg Gorbaniuk. 2017. „How Culture-Based Perspective-Taking Influences Communication Awareness and Needs of Employees in a Multicultural Environment”. Journal of Intercultural Communication, Issue 45 (November).
Wong, David B. 1991. „Is there a Distinction between Reason and Emotion in Mencius?” Philosophy East and West 41, no. 1: 31–44. DOI: http://dx.doi.org/10.2307/1399716.
Zunshine, Lisa. 2006. Why We Read Fiction: Theory of Mind and the Novel. [Columbus:] The Ohio State University.
Zunshine, Lisa. 2015. „From the Social to the Literary: Approaching Cao Xueqin’s The Story of the Stone (紅樓夢) from a Cognitive Perspective”. W: Lisa Zunshine (ed.). The Oxford Handbook of Cognitive Approaches to Literature, 176–196. New York: Oxford University Press.
Zunshine, Lisa. 2018. „Mindreading and social status”. W: Matthew Rubery i Leah Price (eds.). Further Reading. New York: Oxford University Press.
Yu, Ning. 2009. The Chinese Heart in a Cognitive Perspective: Culture, Body, and Language. New York: Mouton de Gruyter.
Copyright (c) 2018 Roczniki Humanistyczne
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
