Najdawniejsze zapożyczenia chińskie w językach tocharskich

Krzysztof Tomasz Witczak

doi:10.18290/rh.2018.66.9-6

Krzysztof Tomasz Witczak Uniwersytet Łódzki https://orcid.org/0000-0001-8895-974X

DOI: https://doi.org/10.18290/rh.2018.66.9-6

Słowa kluczowe: język chiński; kontakty językowe; pożyczki jezykowe; jedwabny szlak; Tocharowie

Abstrakt

W artykule zostały omówione najstarsze zapożyczenia chińskie, które trafiły do języków tocharskich w epoce starochińskiej i we wczesnej epoce średniochińskiej. Tocharowie po osiedleniu się w Kotlinie Tarymskiej na pradawnym szlaku handlowym, prowadzącym z Chin do Europy, zaadaptowali różne zdobycze starożytnej chińskiej cywilizacji, m.in. nazwę ‘ryżu’ (toch. AB klu ← stchiń. 稻), ‘wódki zbożowej’ (toch. B śak_(u)se ← stchiń. 粟酒), ‘lampy’ (toch. AB cok ← stchiń. 燭), ‘naczynia glinianego’ (toch. B lwāke ← stchiń. 陶壶), ‘liczydła’ (toch. B ṣipāṅkiñc ← śrchiń. 數盤工句). Plemiona tocharskie przejęły także chińskie nazwy miar i jednostek, które okazały się użyteczne w handlu, np. toch. B cāk ‘sto funtów’ (← stchiń. 石), toch. B cāne* ‘jakaś jednostka monetarna’ (← stchiń. 錢), toch. B tau ‘dziesięć kwart’ (← śrchiń. 斗), toch. B ṣaṅk ‘litr’ (← śrchiń. 升). W dobie starochińskiej zapożyczono także nazwę większej osady (toch. A ri, B riye ‘miasto’ ← stchiń. 里 ‘wieś, wspólnota’) oraz nazwę ostatniego miesiąca roku (toch. B *rāp adi. ← stchiń. 臘). Nieco później do języków tocharskich trafiła także nazwa egzotycznego ptaka o ładnym ubarwieniu (toch. A yāmutsi, B yāmuttsi ‘flaming’ ← śrchiń. 鸚鵡子 ‘papuga’).

Bibliografia

Adams, Douglas Q. A Dictionary of Tocharian B. Amsterdam, Atlanta: Brill, 1999.

Adams, Douglas Q. A Dictionary of Tocharian B. Wyd. 2. Vol. 1–2. Amsterdam, New York: Rodopi, 2013.

Bailey, Harold W. Dictionary of Khotan Saka. Cambridge: Cambridge University Press, 1979.

Baxter, William H. A Handbook of Old Chinese Phonology. Berlin: Mouton de Gruyter, 1992.

Benedict, Paul K. Sino-Tibetan. A Conspectus. Cambridge: Cambridge University Press, 1972.

Blažek, Václav. „Alimenta Tocharica (1–3)”. Tocharian and Indo-European Studies, 8 (1999): 79–84. (przedruk: Blažek 2011: 40–45).

Blažek Václav. Tocharian Studies. Works 1. Edited by M. Schwartz. Brno: Masaryk University 2011.

Blažek, Václav, i Michal Schwarz. „Jména nádob v tocharských jazycích”. Linguistica Brunensia, 63 (2015), 1: 21–35.

Blažek, Václav, i Michal Schwarz. The Early Indo-Europeans in Central Asia and China. Cultural Relations as reflected in language. Innsbruck: Institut für Sprachen und Literaturen der Universität Innsbruck, 2017.

Blažek, Václav, i Michal Schwarz. Raní Indoevropané v Centrální Asii a Číně. Kulturní vztahy v zrcadle jazyka. Praha: Nakladelství Lidové Noviny, 2017.

Bodman, Nicolas C. „Proto-Chinese and Sino-Tibetan: Data towards Establishing the Nature of the Relationship”. W: Contributions to Historical Linguistics: Issues and Materials. Red. Frans van Coetsem i Linda R. Waugh. Leiden: E.J. Brill, 1980, 34–199.

Bodman, Nicolas C. „Evidence for l and r Medials in Old Chinese and Associate Problems”. W: Linguistics of the Sino-Tibetan Area: The State of the Art. Papers Presented to Paul K. Benedict for his 71st Birthday. Red. Graham Thurgood, James S. Matisoff i David Bradley. Canberra: Department of Linguistics of the Australian National University, 1985, 146–167.

Carling, Gerd, Georges-Jean Pinault i Werner Winter. Dictionary and Thesaurus of Tocharian A. Vol. I (A-J). Wiesbaden: Harrassowitz, 2009.

Coblin, Weldon South. A Sinologist’s Handlist of Sino-Tibetan lexical comparisons (Monumenta Serica Monograph Series XVIII). Nettetal: Steyler Verlag, 1986.

Damm, Krystyna, i Aldona Mikusińska (red.). Ludy i języki świata. Warszawa: PWN, 2000.

Ferlus, Michel. „Du chinois archaïque au chinois ancien: monosyllabisation et formation des syllables tendu/relâché (Nouvelle théorie sur la phonétique historique du chinois)”. W: 31st International Conference on Sino-Tibetan Languages and Linguistics, October 1998. Lund: Institute of World Affairs, 1998.

Grenet, Frantz, i Georges-Jean Pinault. „Contacts des traditions astrologiques de l’Inde et de l’Iran d’après une peinture des collections de Turfan”. Comptes rendus de l’Académie des Inscriptions et Belles-Lettres, 1997: 1003–1061.

Hackstein, Olav, i Ronald Kim (red.). Linguistic Developments along the Silkroad: Archaism and Innovation in Tocharian. Wien: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, 2012.

Haudricourt, André G., i David Strecker. „Hmong-Mien (Miao-Yao) Loans in Chinese”. 通報 T’oung Pao 77 (1991), 4–5: 335–341.

Hilmarsson, Jörundur. Materials for a Tocharian Historical and Etymological Dictionary. Reykjavík: Málvísindastofnun Háskóla Íslands, 1996.

Isebaert, Lambert. De Indo-Iraanse bestanddelen in de Tocharische woordenschat. Vraagstukken van fonische productinterferentie, met bijzondere aandacht voor de Indo-Iraanse diafonen a, ā. Dysertacja doktorska. Leuven: Katholieke Universiteit Leuven, 1980.

Laufer, Berthold. „Three Tokharian bagatelles”. 通報 T’oung Pao 16 (1915): 272–281.

Lubotsky, Alexander. „Tocharian Loanwords in Old Chinese: Chariots, Chariot Gear, and Town Building”. W: The Bronze Age and Early Iron Age Peoples of Eastern Central Asia. Red. Victor H. Mair. Washington: Institute for the Study of Man, 1998, 379–390.

Lubotsky, Alexander, i Sergei Starostin. „Turkic and Chinese Loanwords in Tocharian”. W: Languages in Time and Space: A Festschrift for Werner Winter on Occasion of his 80th Birthday. Red. Brigitte L.M. Bauer i Georges-Jean Pinault. Berlin, New York: Mouton de Gruyter, 2003, 257–269.

Majewicz, Alfred F. Języki świata i ich klasyfikowanie. Warszawa: PWN, 1989.

Mandelbaum, David Goodman. (red.). Selected Papers by Eduard Sapir in Language, Culture and Personality. Berkeley, Los Angeles: University of California Press, 1951.

Matisoff, James Alan. The Loloish Tonal Split Revisited. Berkeley: Center for South and Southeast Asian Studies, University of California Press, 1972.

Matisoff, James Alan. Handbook of Proto-Tibeto-Burman. System and Philosophy of Sino-Tibetan Reconstruction. Berkeley, Los Angeles, London: University of California Press, 2003.

Naert, Pierre. „Contacts lexicaux entre le tokharien et ses voisins non-indoeuropénnes. II”. Orbis 14 (1965), 2: 528–536.

Peiros, Ilia, i Sergei Starostin. A Comparative Vocabulary of Five Sino-Tibetan Languages. Vol. I–VI. Melbourne: Department of Linguistics and Applied Linguistics of the University of Melbourne, 1996.

Poucha, Pavel. „Tocharica VI”. Archív Orientální 5 (1933): 88–90.

Poucha, Pavel. Institutiones Linguae Tocharicae. Pars I: Thesaurus Linguae Tocharicae Dialecti A. Praha: Státní pedagogické nakladatelství, 1955.

Pulleyblank, Edwin G. „Chinese and Indo-European”. Journal of the Royal Asiatic Society 98 (1966): 9–39.

Pulleyblank, Edwin G. Lexicon of Reconstructed Pronunciation in Early Middle Chinese, Late Middle Chinese and Early Mandarin. Vancouver: University of British Columbia Press, 1991.

Sapir, Eduard. „Tibetan Influence on Tocharian”. Language 12 (1936), 4: 259–271

Schuessler, Axel. A Dictionary of Early Zhou Chinese. Honolulu: The University of Hawai’i Press, 1987.

Schuessler, Axel. ABC Etymological Dictionary of Old Chinese. Honolulu: The University of Hawai’i Press, 2007.

Schwentner, Ernst. „Toch. A yāmutsi, B yāmuttsi «Flamingo»”. Zeitschrift für vergleichende Sprachforschung 75 (1958), 3–4: 206.

Schwentner, Ernst. Tocharische Bibliographie 1890–1958. Berlin: Akademie-Verlag, 1959.

Shafer, Robert. Introduction to Sino-Tibetan. Wiesbaden: Harrassowitz, 1974.

Sims-Williams, Nicholas. Bactrian Documents from Northern Afghanistan II: Letters and Buddhist Texts. London: The Nour Foundation – Azimuth Editions, 2007.

Smith, Emil. „Tocharisch”, die neuendeckte indogermanische Sprache Mittelasiens. Christiania: Videnskabs Selskabets Skrifter, 1911.

Smoczyński, Wojciech. Słownik etymologiczny języka litewskiego. Wilno: Uniwersytet Wileński, 2007.

Starostin, Sergei A. [= Сергей А. Старостин]. Реконструкция древнекитайской фонологической системы [Rekonstruktsiya drevnekitayskoy fonologicheskoy sistemy]. Москва: Издательство „Наука” [Moskva: Izdatel’stvo „Nauka”], 1989.

Starostin, Sergei A. [= Сергей А. Старостин]: Труды по языкознанию [Trudy po yazykoznaniyu]. Москва: Языки славянских культур [Moskva: Yazyki slavyanskikh kul’tur], 2007.

Thomas, Werner. Die Erforschung des Tocharischen (1960–1984). Stuttgart: Steiner, 1988.

Van Windekens, Albert Joris. Le tokharien confronté avec les autres langues indo-européennes. Vol. 1: La phonétique et le vocabulaire. Louvain: Centre International de Dialectologie Générale, 1979.

Voegelin, Charles Frederick, i Florence Marie Voegelin. Classification and Index of the World’s Languages. New York, Oxford, Amsterdam: Elsevier, 1977.

Witczak, Krzysztof Tomasz. Indoeuropejskie nazwy zbóż. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2003.

Witczak, Krzysztof Tomasz. „Two Tocharian Borrowings of Oriental Origin”. Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae 66 (2013), 4: 411–416.

Židek, Jan. Tocharian Loanwords in Chinese. Praca dyplomowa. Praha: Univerzita Karlova, 2017.