Retoryka i językoznawstwo – obszary spotkania
Abstrakt
Artykuł jest próbą porównania dwóch dziedzin wiedzy: klasycznej retoryki i współczesnej lingwistyki. Dzisiejsi językoznawcy traktują retorykę jako dyscyplinę historyczną i przednaukową. Dla wielu z nich retoryka wydaje się także zbyt normatywna i sformalizowana. Dzieje się tak od reformy artes liberales, dokonanej w renesansie przez Piotra Ramusa (Pierre’a de la Ramée). Retoryka została wtedy ograniczona jedynie do sztuki krasomówczej oraz teorii stylu (stylistyki). W XVIII wieku (tak jak cała humanistyka) została wyrzucona z „ogrodu nauk”. Natomiast w wieku XIX odrzucono ją wraz z całą klasyczną koncepcją sztuki. To wszystko sprawia, że dzisiejsi uczeni raczej nieufnie patrzą na retorykę. Autor artykułu przekonuje tymczasem, że klasyczna retoryka jest dyscypliną nowoczesną i przydatną dla współczesnego językoznawstwa. W konkluzji stwierdza, że w dzisiejszych badaniach nad tekstem retoryka może dać perspektywę ogólną, lingwistyka zaś konieczne uszczegółowienia.
Bibliografia
Anusiewicz J.: Lingwistyka kulturowa: zarys problematyki, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego 1994.
Austin J.: Mówienie i poznawanie. Rozprawy i wykłady filozoficzne, przeł., wstępem i przypisami opatrzył oraz skorowidze sporządził B. Chwedeńczuk, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 1993.
Gramatyka komunikacyjna, red. A. Awdiejew, Warszawa–Kraków: Wydawnictwo Naukowe PWN 1999.
Awdiejew A.: Komunikatywizm – nowe horyzonty badań nad językiem, w: Język a komunikacja. Zbiór referatów z konferencji: „Język trzeciego tysiąclecia”, t. 1, red. G. Szpila, Kraków: Krakowskie Towarzystwo Popularyzowania Wiedzy o Komunikacji Językowej „Tertium” 2000, s. 15-23.
Awdiejew A.: Komunikatywizm (perspektywa metodologiczna badań lingwistycznych), w: Język w komunikacji, t. 1, red. G. Habrajska, Łódź: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Humanistyczno-Ekonomicznej 2001, s. 23-29.
Bartmiński J., Niebrzegowska-Bartmińska S.: Tekstologia, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 2009.
Bartmiński J., Tokarski R.: Definicja semantyczna: czego i dla kogo?, w: O definicjach i definiowaniu, red. J. Bartmiński, J. Tokarski, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej 1993, s. 47-61.
Bogołębska B.: Stylistyka retoryczna pozaliterackich form wypowiedzi. Wybrane aspekty problemu, w: Stylistyka a pragmatyka, red. B. Witosz, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego 2001, s. 139-151.
Bonheim H.: Retoryka klasyczna dziś, przeł. K. Biskupski, „Teksty” 1976, nr 4-5, s. 177-198.
Bronk A.: [hasło:] Filozofia języka, w: Leksykon filozofii klasycznej, red. J. Herbut, Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL 1997, s. 219-220.
Cichocka H., Lichański J.Z.: Zarys historii retoryki. Od początku do upadku cesarstwa bizantyńskiego, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego 1995.
Curtius E.: Literatura europejska i łacińskie średniowiecze, przeł. A. Borowski, Kraków: Universitas 1997.
Dascal M., Gross A.G.: The Marriage of Pragmatics and Rhetoric, „Philosophy and Rhetoric” 32 (1999), no. 2, s. 107-130.
Dąmbska I.: Wprowadzenie do starożytnej semiotyki greckiej. Studia i teksty, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1984.
Dobrzyńska T.: Tekst. Próba syntezy, Warszawa: Instytut Badań Literackich 1993.
Dołęga J.M.: Znak – język – symbol. Z podstawowych zagadnień komunikacji, Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej 1991.
Douglass R.B.: Arystotelesowska koncepcja komunikacji retorycznej, „Pamiętnik Literacki” 68 (1977), z. 1, s. 203-210.
Dubois J., Edeline F., Klinkenberg J.M., Minguet Ph., Pire F., H. Trinon: Rhétorique générale par le groupe μ, (seria: Langue e Language), Paris: Larousse 1970.
Duszak A.: Tekst, dyskurs, komunikacja międzykulturowa, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego 1998.
Eemeren V.F.H.: The Study of Argumentation as Normative Pragmatics, „TEXT. An interdisciplinary journal for the study of discourse” 10 (1990), no. 1/2, s. 37-44.
Fife J.: Funkcjonalizm jako szkoła językoznawcza, w: Noam Chomsky: inspiracje i perspektywy, red. H. Kardela, Z. Muszyński, Warszawa: Zakład Semiotyki Logicznej Uniwersytetu Warszawskiego 1991, s. 183-188.
Gajda S.: Językoznawstwo na rozdrożu?, w: Nowe czasy, nowe języki, nowe (i stare) problemy, red. E. Jędrzejko, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego 1998, s. 11-19.
Genette G.: Figury, przeł. W. Krzemień, „Pamiętnik Literacki” 68 (1977), z. 2, s. 295-306.
Głowiński M.: Wprowadzenie [do cyklu przekładów pt. „Retoryka dawniej i dziś”], „Pamiętnik Literacki” 68 (1977), z. 1, s. 201-202.
Górny W.: Struktura tekstu na tle struktury języka, w: Problemy teorii literatury, red. H. Markiewicz, t. 1, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1987, s. 55-68.
Grabias S.: Język w zachowaniach społecznych, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie- Skłodowskiej 2003.
Grzegorczykowa R.: Kognitywne ujęcie znaczenia a problem realizmu filozoficznego, „Język a kultura” 8 (1992), s. 37-41.
Grzegorczykowa R.: Wprowadzenie do semantyki językoznawczej, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 2001.
Retoryka antyczna i jej dziedzictwo, red. M. Grzesiowski, Warszawa: Polskie Towarzystwo Filologiczne 1996.
Jaroszyński P.: Elementy retoryki klasycznej, w: Wprowadzenie do filozofii, red. M.A. Krąpiec, S. Kamiński, Z.J. Zdybicka, A. Maryniarczyk, P. Jaroszyński, Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL 1999, s. 597-642.
Kaczmarkowski M.: Retoryka (starożytna) – możliwa podstawa nauk humanistycznych, w: Retoryka antyczna i jej dziedzictwo, red. M. Grzesiowski, Warszawa: Polskie Towarzystwo Filologiczne 1996, s. 95-105.
Kalisz R.: Pragmatyka językowa, Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego 1993.
Kamiński S.: Metoda i język, Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL 1994.
Kardela H.: Ogdena i Richardsa trójkąt uzupełnieniowy, czyli co bada gramatyka kognitywna, w: Językowy obraz świata, red. J. Bartmiński, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie- Skłodowskiej 1999.
Korolko M.: Sztuka retoryki. Przewodnik encyklopedyczny, Warszawa: Wiedza Powszechna 1990.
Korolko M.: Retoryka i erystyka dla prawników, Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze PWN 2001.
Korżyk K.: Język i gramatyka w perspektywie „komunikatywizmu”, w: Gramatyka komunikacyjna, red. A. Awdiejew, Warszawa–Kraków: Wydawnictwo Naukowe PWN 1999, s. 14.
Krąpiec M. A.: Język i świat realny, Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL1985.
Lachmann R.: Retoryka a kontekst kulturowy, przeł. W. Bialik, „Pamiętnik Literacki” 68 (1977), z. 2, s. 257-273.
Lausberg H.: Retoryka literacka. Podstawy wiedzy o literaturze, przeł. opracował i wstępem poprzedził A. Gorzkowski, Bydgoszcz: Homini 2002.
Leśniak K.: Wstęp [do:] Arystoteles, Topiki, Warszawa: PWN 1978.
Lewicki A.M.: Językoznawstwo polskie w XX wieku, w: Współczesny język polski, red. J. Bartmiński, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej 2001, s. 619-656.
Lichański J.Z.: Retoryka: od renesansu do współczesności – tradycja i innowacja, Warszawa: DiG 2000.
Man P. de: Retoryka tropów (Nietzsche), przeł. A. Przybysławski, „Teksty Drugie” 1999 nr 4, s. 193-205.
Marchewka F.S.: Semiotyka. Zarys teorii i jej rozwoju, Kalwaria Zebrzydowska: Wydawnictwo CALVARIANUM 1996
Marciszewski W.: Logika z retorycznego punktu widzenia, Warszawa: Zakład Semiotyki Logicznej Uniwersytetu Warszawskiego 1991.
Maryniarczyk A.: Dlaczego język naturalny w filozofii?, http://ptta.pl/pef (dostęp: czerwiec 2017).
Mayenowa M.R., Werpachowska A.: O sentencji jako początku utworu lirycznego, w: Teoria tekstu. Zbiór studiów, red. T. Dobrzyńska, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1986, s. 9-16.
Muszyński Z.: Indywidualizm w ujmowaniu języka i kultury jako konsekwencja kognitywizmu, „Etnolingwistyka” 98 (1997), nr 9/10, s. 25-49.
Paveau M-A., Sarfati G.-É.: Wielkie teorie językoznawcze. Od językoznawstwa historyczno-porównawczego do pragmatyki, przeł. I. Piechnik, Kraków: Avalon 2009.
Perelman Ch.: Logika prawnicza. Nowa retoryka, przeł. T. Pajor, Warszawa: PWN 1984.
Pisarek W.: Retoryki dziś w Polsce, „Zeszyty Prasoznawcze” 1999, nr 3-4, s. 112-117.
Pisarkowa K.: Rozważania o argumentacji w języku naturalnym, „Polonica” 3 (1977), s. 79-88.
Podbielski H.: Współczesne kierunki retoryczne na tle starożytnej retoryki greckiej, w: Retoryka antyczna i jej dziedzictwo, red. M. Grzesiowski, Warszawa: Polskie Towarzystwo Filologiczne 1996, s. 77-94.
Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, red. Z. Polański, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1999.
Reale G.: Historia filozofii starożytnej, t. II: Platon i Arystoteles, przeł. I. Zieliński, Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL 1996.
Richards I.A.: The Philosophy of Rhetoric, New York: Oxford University Press 1965.
Rusinek M.: Czy retoryki można uczyć?, „Nowa Polszczyzna” 1998, nr 3, s. 28-32.
Stanosz B.: Logika języka naturalnego, Warszawa: Polskie Towarzystwo Semiotyczne 1999.
Stefańczyk A.: Teoretyczne założenia Retoryki Arystotelesa, w: Retoryka antyczna i jej dziedzictwo, red. M. Grzesiowski, Warszawa: Polskie Towarzystwo Filologiczne 1996, s. 35-49.
Szubka T.: [hasło:] Filozofia analityczna, w: Leksykon filozofii klasycznej, red. J. Herbut, Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL 1997, s. 204-209.
Szumska D.: W poszukiwaniu standardów semantycznych, w: Gramatyka komunikacyjna, red. A. Awdiejew, Warszawa–Kraków: Wydawnictwo Naukowe PWN 1999, s. 69-86.
Todorov T.: Tropy i figury, przeł. W. Krzemień, „Pamiętnik Literacki” 68 (1977), z. 2, s. 275-293.
Vickers B.: The Atrophy of Modern Rhetoric, Vico to De Man, „Rhetorica” 1988, no. 1, s. 21-56.
Werpachowska A.: Retoryka jako sposób myślenia o tekście, „Pamiętnik Literacki” 81 (1990), s. 119-130.
Zdunkiewicz-Jedynak D.: Akty mowy, w: Współczesny język polski, red. J. Bartmiński, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej 2001, s. 269-280.
Zgółka T.: Język. Kompetencja. Gramatyka. Studium z metodologii lingwistyki, Poznań–Warszawa: PWN 1980.
Ziomek J.: O współczesności retoryki, w: Teoretycznoliterackie tematy i problemy, red. J. Sławiński, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1986, s. 93-108.
Ziomek J.: Retoryka opisowa, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1986.
Copyright (c) 2018 Roczniki Humanistyczne
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
