Het competentieprofiel van de juridische vertaler en de methode van rechtsvergelijking als instrument bij het vertalen van ‘onvertaalbare’ juridische terminologie

Abstrakt

Profil kompetencji tłumacza tekstów prawniczych i metoda komparatystyczna jako instrument tłumaczenia ‘nieprzetłumaczalnej’ terminologii prawniczej

Komparastykę prawniczą można definiować na dwa sposoby. Po pierwsze, z perspektywy opisowej, gdzie można ją zastosować do wyjaśnienia, w jaki sposób działają dwa systemy prawne lub niektóre instytucje w ramach danego systemu prawnego. Po drugie, jako instrument dla osiągnięcia innych celów w obszarze prawa. Wykorzystanie metod porównywania prawa jest właśnie częścią obszaru stosowanego przez tłumaczy tekstów prawnych i prawniczych.

Komparastyka prawnicza sensu stricto nie jest tematem niniejszego artykułu, traktuje się ją jako narzędzie edukacyjne czy też materiał do ćwiczeń z tłumaczenia tekstów prawnych i prawniczych. W pierwszej kolejności zbadana została metodologia komparatystyki prawnej, a następnie zastosowano ją do konkretnych problematycznych czy też „nieprzetłumaczalnych” terminów prawnych i prawniczych. Przykładami są odniesienia do koncepcji prawnych, instytucji lub procedur, które występują w systemie prawnym języka źródłowego, ale nie występują w systemie prawnym języka docelowego. Jedną z najważniejszych zasad komparastyki prawniczej jest to, że jeżeli chcemy porównać dwa obiekty czy też pojęcia, należy przyjąć, ze są one porównywalne, przynajmniej w odniesieniu do jednego aspektu (tertium comparationis). W przeciwieństwie do prawników, którzy bezpośrednio stosują metody komparastyki, tłumacze tekstów prawnych i prawniczych nie mogą zadowolić się wyżej opisaną zasadą. Bez względu na tertium comparationis muszą znaleźć tłumaczenie dla danego podmiotu prawnego, dokumentu lub procedury, nawet jeśli nie mają one odpowiednika w systemie prawnym języka docelowego. Punktem wyjścia do zilustrowania określonych rozwiązań tego typu problemów tłumaczeniowych jest to, ze tłumacze tekstów prawnych i prawniczych muszą działać jako pośrednicy między różnymi kulturami prawnymi, mając za zadanie efektywne przekazanie informacji prawnej niezależnie od różnych tradycji i języków prawa.

Het competentieprofiel van de juridische vertaler en de methode van rechtsvergelijking als instrument bij het vertalen van ‘onvertaalbare’ juridische terminologie

We kunnen de rechtsvergelijking op twee manieren definiëren: vanuit het perspectief van de beschrijving, waarin het kan worden gebruikt om uit te leggen hoe twee rechtsstelsels of bepaalde instellingen binnen een bepaald rechtsstelsel opereren, of vanuit de toepassing als een instrument om andere doelen binnen het juridische domein te bereiken. Het gebruik van de rechtsvergelijkingsmethoden voor juridische vertalers ligt juist in dit toegepaste gebied.

In dit artikel wordt rechtsvergelijking niet an sich benaderd, maar louter als een educatief hulpmiddel en een oefening in juridische vertaling. We zullen de methodologie van rechtsvergelijking onderzoeken en deze toepassen op concrete problematische, of ‘onvertaalbare’, juridische termen. Voorbeelden zijn verwijzingen naar juridische concepten, instellingen of procedures die alleen voorkomen in het rechtssysteem van de brontaal, maar niet in het rechtssysteem van de doeltaal. Een van de belangrijkste principes van rechtsvergelijking is dat we moeten aannemen, als we twee objecten of concepten willen vergelijken, dat ze vergelijkbaar zijn, tenminste in relatie tot één aspect (tertium comparationis). In tegenstelling tot advocaten die de methode van rechtsvergelijking rechtstreeks gebruiken, kunnen juridische vertalers zich niet tevreden stellen met dit principe. Ze moeten een vertaling vinden voor een bepaalde rechtspersoon, document of procedure, zelfs als deze geen equivalent heeft in het rechtssysteem van de doeltaal. Het uitgangspunt voor het illustreren van bepaalde oplossingen voor dergelijke vertaalproblemen is dat juridische vertalers moeten optreden als bemiddelaars tussen verschillende juridische culturen met de taak om juridische informatie effectief over te dragen, ongeacht de verschillende juridische tradities en juridische talen.