Détail, signe, tache: La représentation du corps dans le roman d’Émile Zola

Abstrakt

Szczegół, znak, plama: Przedstawienie ciała w powieści Emila Zoli

Literatura realistyczna XIX wieku, dążąc do stworzenia możliwie wiernej iluzji rzeczywistości, dochodzi do granic mimesis. Szczegół, który w założeniu miał budować i uwiarygadniać l’effet de réel, z powodu nadmiaru i groteskowości użycia, prowadzącego do desemantyzacji signifié, staje się narzędziem paradoksalnym, bo nadwątlającym fundament kategorii estetycznej jaką jest realizm. Celem artykułu jest wykazanie, że w powieści Zoli, szczegół nie dewaluuje się, ale wręcz przeciwnie, staje się ważnym elementem konstruowania siatki znaczeń oraz kontrapunktem wizualno-rytmicznym. Zastosowanie zmiennej skali percepcji do portretowania ciała odrealnia obserwowane szczegóły i, ryzykownie, dla poetyki realizmu, przesuwa granice świata realnego ku  niewidzialnemu. Ewokowany przez Zolę chromatyczny aspekt detali fizjonomii bohaterek (znamiona), świadczy o świadomym zamyśle konstrukcyjnym pisarza, wpisującego figuratywność w misterną konstelację znaczeń funkcjonujących zarówno w ramach cyklu Les Rougon-Macquart, jak także rezonujących z ikonicznym kontekstem epoki (G. Courbet Pogrzeb w Ornans).

Détail, signe, tache: La représentation du corps dans le roman d’Émile Zola

La littérature réaliste du XIX^e siècle, qui s’évertue à produire une illusion fidèle de la réalité, se heurte aux limites de la mimésis. Le détail, ce fétiche réaliste, à cause de son omniprésence qui épuise le signifié, devient un outil paradoxal, corroborant les assises de l’école réaliste. Pourtant, le détail garde toute sa fragile pertinence dans le roman zolien, contribuant à créer des réseaux sémantiques, visuels et rythmiques. Les signes cutanés qui tachent de noir les visages de personnages féminins, source d’ambiguïtés signifiantes, ne sont des détails ni futiles ni inutiles, mais des unités de sens pluriels (noir/néant/abîme) qui transcendent le cadre du système romanesque, afin de mettre en résonance leur « ardeur sombre » avec le contexte iconique de l`époque (Courbet, L’enterrement à Ornans).