Rethinking Polish assemblages of the 1960s: The (re)turn to things

Elżbieta Błotnicka-Mazur

doi:10.18290/rh.2018.66.4-7

Elżbieta Błotnicka-Mazur Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Wydział Nauk Humanistycznych

DOI: https://doi.org/10.18290/rh.2018.66.4-7

Słowa kluczowe: polskie asamblaże; zwrot materialny; przedmioty w sztuce; polska sztuka lat 60. XX wieku

Abstrakt

Przemyśleć na nowo polskie asamblaże z lat 60. XX wieku: powrót do rzeczy

Celem artykułu jest analiza statusu obiektu w praktykach neoawangardowych wybranych polskich artystów w latach 60. XX wieku, z perspektywy „zwrotu materialnego”, zainicjowanego przez kryzys reprezentacji postrukturalizmu w naukach społecznych i humanistycznych. Chęć wyjścia poza tradycyjne dzieło malarskie, pojmowane w kategoriach płaskiej, dwuwymiarowej powierzchni, sprawiła, że artyści zaczęli wprowadzać do sztuki przedmioty z prawdziwego życia, dzięki czemu dzieło zyskiwało nowe życie i „osobowość”. Artykuł koncentruje się na pracach czterech wybitnych polskich artystów neoawangardowych: Erny Rosenstein, Włodzimierza Borowskiego, Tadeusza Kantora i Aliny Szapocznikow. Biorąc pod uwagę różnice między ich postawami artystycznymi i osobistymi doświadczeniami, można zaobserwować wspólne zainteresowanie materialnością świata, które zaowocowało różnorodnymi interpretacjami przedmiotów (Rosenstein, Borowski, Kantor), a także reifikacją ciała (Szapocznikow). Odniesienie do teorii aktora-sieci Latoura tworzy także nową perspektywę dla badań nad rolą obiektów w dziełach sztuki (Kantor).

Bibliografia

Appadurai Arjun, ed., The social life of things, Cambridge University Press, 1986.

Bal Mieke, “Telling objects: A Narrative Perspective on Collecting”, [in:] A Mieke Bal Reader, The University of Chicago Press, 2006, pp. 269-288.

Brown B., ed., Things, University of Chicago Press, 2004.

Butler Cornelia, “Soft Body / Soft Sculpture: The Gendered Surrealism of Alina Szapocznikow”, [in:] Alina Szapocznikow. Sculpture undone 1955-1972, The Museum of Modern Art, 2011, pp. 32-45.

Csikszentmihalyi Mihaly, “Why we need things”, [in:] History from things. Essays on material culture, ed. S. Lubar, W.D. Kingery, Smithsonian Institution Press, 1993, pp. 20-29.

Domańska Ewa, “O zwrocie ku rzeczom we współczesnej humanistyce (Ku historii nieantropocentrycznej)”, Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych, 65 (2005), pp. 7-23.

Domańska Ewa, “Problem rzeczy we współczesnej archeologii”, [in:] Rzeczy i ludzie. Humanistyka wobec materialności, red. J. Kowalewski, W. Piasek, M. Śliwa, Instytut Filozofii Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, 2008, pp. 27-60.

Domańska Ewa, “Humanistyka nie-antropocentryczna a studia nad rzeczami”, Kultura Współczesna, 3 (2008), pp. 9-21.

Fazan Katarzyna, Burzyńska Anna Róża and Bryś Marta, eds, Tadeusz Kantor Today. Metamorphoses of Death, Memory and Presence, Peter Lang Editio, 2014.

Filipovic Elena and Mytkowska Joanna, eds, Alina Szapocznikow. Sculpture undone 1955-1972, The Museum of Modern Art, 2011.

Gosden Chris, Marshall Yvonne, “The cultural biography of objects”, World Archaeology, 31 (1999), no. 2, pp. 169-178.

Jakubowska Agata, Portret wielokrotny dzieła Aliny Szapocznikow, Wydawnictwo Naukowe UAM, 2008.

Jakubowska Agata, ed., Alina Szapocznikow. Awkward objects, Museum of Modern Art in Warsaw, 2011.

Jarecka Dorota, Piwowarska Barbara, Erna Rosenstein. Mogę powtarzać tylko nieświadomie / I can repeat only unconsciously, Fundacja Galerii Foksal, 2014.

Kantor Tadeusz, Pisma, t. II: Teatr Śmierci. Teksty z lat 1975-1984, red. K. Pleśniarowicz, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2004.

Kantor Tadeusz, Metamorfozy. Teksty o latach 1938-1974, red. Krzysztof Pleśniarowicz, Ośrodek Dokumentacji Sztuki Tadeusza Kantora CRICOTEKA, Księgarnia Akademicka, 2005.

Kępińska Alicja, Nowa sztuka polska w latach 1945-1978, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1981.

Kitowska-Łysiak Małgorzata, “Alina Szapocznikow”, http://culture.pl/en/artist/alina-szapocznikow [accessed: 14.04.2017].

Kitowska-Łysiak Małgorzata, “Pamięć ciała”, [in:] eadem, Ślady. Szkice o sztuce polskiej po 1945 roku, Towarzystwo Naukowe KUL, 1999, pp. 103-120.

Kopytoff Igor, “The cultural biography of things: commoditization as process”, [in:] The social life of things, ed. A. Appadurai, Cambridge University Press, 1986, pp. 64-91.

Kowalska Bożena, Polska awangarda malarska 1945-1980. Szanse i mity, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1988.

Krajewski Marek, “Style życia przedmiotów. Zarys koncepcji”, [in:] Style życia, wartości, obyczaje. Stare tematy, nowe spojrzenia, red. A. Jawłowska, W. Pawlik, B. Fatyga, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2012, pp. 49-70.

Lachowski Marcin, Nowocześni po katastrofie. Sztuka w Polsce w latach 1945-1960, Wydawnictwo KUL, 2013.

Latour Bruno, “When Things Strike Back: A Possible Contribution of «Science Studies» to the Social Sciences”, British Journal of Sociology, 51 (2000), no. 1, pp. 107-123.

Latour Bruno, Reassembling the Social. An Introduction to Actor-Network-Theory, Oxford University Press, 2005.

Majewski Piotr, Malarstwo materii w Polsce jako formuła “nowoczesności”, Towarzystwo Naukowe KUL, 2006.

Moskalewicz Magdalena, „Przygoda z czasem i techniką. Artony A i B Włodzimierza Borowskiego”, [in:] Grupa “Zamek”. Historia – krytyka – sztuka, red. M. Kitowska-Łysiak, M. Lachowski, P. Majewski, Towarzystwo Naukowe KUL, 2007, pp. 85-103.

Moskalewicz Magdalena, “Plastikowe Artony Włodzimierza Borowskiego”, Artium Quaestiones, 19 (2008), pp. 183-212.

Moskalewicz Magdalena, “Utknąć w muzeum. Uwagi o kilku pracach Włodzimierza Borowskiego”, [in:] Włodzimierz Borowski. Prace i rekonstrukcje / Works and reconstructions, international conference, 19-20 November 2010, Museum of Modern Art in Warsaw, http://vimeo.com/22394339 [accessed: 18.08.2017].

Moskalewicz Magdalena, “Na krawędzi obrazu. O po-malarskich pracach w polskiej sztuce lat sześćdziesiątych”, dissertation, Adam Mickiewicz University in Poznań, 2012.

Mytkowska Joanna, “From sculptures to awkward objects: A short history of the changing reception of the work of Alina Szapocznikow”, [in:] Alina Szapocznikow. Sculpture undone 1955-1972, ed. E. Filipovic, J. Mytkowska, The Museum of Modern Art, 2011, pp. 122-135.

Nader Luiza, “Poza przedmiot. Problem obiektu w twórczości Jeana Tinguely’ego i Włodzimierza Borowskiego”, Ikonotheka, 16 (2003), pp. 171-198.

Olszewski Andrzej K., Dzieje sztuki polskiej 1890-1980 w zarysie, Wydawnictwo Interpress, 1988.

Polit Paweł, “Breaking the Code of Space: Włodzimierz Borowski’s Welcome to the Reality of Art”, Own Reality, 21 (2015), http://www.perspectivia.net/publikationen/ownreality/21/polit-en [accessed: 15.08.2017].

Rajna Karolina, “Asamblaż jako cytat z rzeczywistości na przykładzie twórczości polskich artystów z lat 60. i pocz. lat 70. XX wieku”, [in:] Cytat – powtórzenie – zawłaszczenie, red. A. Skrabek, Galeria Labirynt, 2014, pp. 57-78.

Rajna Karolina, “Asamblaż z lat sześćdziesiątych dwudziestego wieku w polskich kolekcjach muzealnych. Problem dokumentacji”, Sztuka i dokumentacja, 9 (2014), pp. 93-103.

Restany Pierre, “Alina Szapocznikow – odwieczna mowa ciała”, [in:] Alina Szapocznikow 1926-1973, [May-July 1998: exhibition catalogue], red. Z. Gołubiew, J. Chrzanowska-Pieńkos, Galeria Sztuki Współczesnej Zachęta, 1998, pp. 32-34.

Seitz William B., The Art of Assemblage, The Museum of Modern Art, 1961.

Szczygieł-Gajewska Monika, Władysław Hasior, Wydawnictwo DiG, 2011.

Szkaradnik Katarzyna, „Z powrotem do rzeczy (samych?). O projekcie hermeneutyki rzeczy na przykładzie pewnej wystawy muzealnej”, Polisemia. Czasopismo Naukowe Antropologów Literatury Uniwersytetu Jagiellońskiego, 10 (2013), no 1, http://www.polisemia.com.pl/numery-czasopisma/12013/z-powrotem-do-rzeczy-samych-o-projekcie-hermeneutyki-rzeczy-na-przykadzie-pewnej-wystawy-muzealnej [accessed: 17. 08.2017].

Wojciechowski Aleksander, Młode malarstwo polskie 1944-1974, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1975.