Tēlephilon – tajemnicza roślina wróżebna potwierdzająca wzajemność w miłości

Elwira Kaczyńska

doi:10.18290/rh.2018.66.3-6

Elwira Kaczyńska Uniwersytet Łódzki

DOI: https://doi.org/10.18290/rh.2018.66.3-6

Słowa kluczowe: dysymilacja; język grecki; nazwy roślin

Abstrakt

Fitonim grecki τηλέφιλον (dosłownie ‘miłość z daleka’) pojawia się w antycznej i bizantyńskiej literaturze (Teokryt, Id. 3.28-30; Agatiasz, AP V 296) i leksykografii (Hesychios, HAL τ-24), a także w kreteńskiej nazwie wodnej Τηλεφίλας (IC 174.26). Oznacza on jakąś roślinę, za pomocą której greccy kochankowie próbowali wywróżyć sobie, czy ich miłość będzie odwzajemniona. W źródłach antycznych i bizantyńskich (Pedanios Dioskurides, Ps.-Dioskurides; cod. Parisinus gr. 2419) owa tajemnicza roślina nosi wariantową nazwę τηλέφιον, jak tego dowodzi grecki synonim ἀείζῳον ἄγριον, poświadczony w pracach leksykograficznych. Nieregularna zmiana τηλέφιλον > τηλέφιον pojawiła się na skutek dysymilacji progresywnej (typu λ–λ > λ–ø). Źródła antyczne dowodzą, że grecki fitonim τηλέφι(λ)ον oznaczał jakąś roślinę podobną do portulaki pospolitej (Portulaca oleracea L.), przypuszczalnie ‘Andrachne telephioïdes L.’. Jako alternatywę można brać rozchodnik biały (Sedum album L.) albo rozchodnik gwiazdowy (Sedum stellatum L.).

Bibliografia

Allesch C.A.: Ein Ständchen für Amaryllis – Untersuchungen zu Theokrits Komos (Idyll 3). Wien: Universität Wien 2013.

André J.: Notes de lexicographie botanique grecque. Paris: Librairie Ancienne Honoré Champion 1958.

André J.: Les noms de plantes dans la Rome antique. Paris: Société d’Édition «Les Belles Lettres» 1985.

Andriotis N.P. [Ανδριώτης Ν.Π.]: Ετυμολογικό λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής. Θεσσαλονίκη: Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών 19903.

Babiniotis G. [Μπαμπινιώτης Γ.]: Λεξικό της Νέας Ελληνικής γλώσσας. Αθήνα: Κέντρο Λεξικολογίας 20022.

Babiniotis G. [Μπαμπινιώτης Γ.]: Ετυμολογικό λεξικό της Νέας Ελληνικής γλώσσας. Αθήνα: Κέντρο Λεξικολογίας 20112.

Brown R.A.: Evidence for Pre-Greek Speech on Crete from Greek Alphabetic Sources. Amsterdam: Adolf M. Hakkert 1985.

Brugmann K.: Griechische Grammatik. Lautlehre, Stammbildungs- und Flexionslehre, Syntax. München: C.H. Beck’sche Verlagsbuchhandlung 19134.

Carnoy A.: Dictionnaire étymologique des noms grecs des plantes. Louvain: Publications Universitaires, Institute Orientaliste 1959.

Chaniotis A.: Die Verträge zwischen kretischen Poleis in der hellenistischen Zeit. Stuttgart: Franz Steiner Verlag 1996.

Διοσκουρίδου περὶ ὕλης ἰατρικῆς. Tłum. E. Chorafas [E. Χωραφάς]. T. II. Αθήνα: Εκδόσεις Λ. Γεωργιάδης 2002.

Delatte A.: Le lexique de botanique du Parisinus Graecus 2419. W: Serta Leodiensia ad celebrandam patriae libertatem iam centesimum annum recuperatam composuerunt philologi Leodienses. Mélanges de philologie classique publiés a l’occasion du centenaire de l’indépendance de la Belgique. Liège–Paris: Imp. H. Vaillant-Carmanne, S.A., Édouard Champion 1930 s. 59-101.

Дворецкий И.Х.: Древнегреческо-русский словарь. T. I. Москва: Государственное Издательство Иностранных и Национальных Словарей 1958.

Effenterre van H., Effenterre van M.: La terminologie des bornages frontaliers. W: Stuttgarter Kolloquium zur historischen Geographie des Altertums. T. IV (1990). Red. E. Olshausen, H. Sonnabend. Amsterdam: Rodopi 1994 s. 111-125.

Fortes Fortes J.: Los fitónimos griegos (Estudios de lingüística y paleoetnobotánica). Tesis doctoral. T. I-II. Barcelona: Universidad de Barcelona 1980.

Gawryś W.: Słownik roślin zielnych łacińsko-polski. Kraków: Officina Botanica 2008.

Dioscórides. Plantas y remedios medicinales (De materia medica) libros I-III. Tłum. M. García Valdés. Madrid: Editorial Gredos 1998.

Goldstein D.: Dissimilation. W: Encyclopedia of Ancient Greek Language and Linguistics. Red. G.K. Giannakis. T. I. Leiden–Boston: Brill 2014 s. 514-515.

Gow A.S.F.: Theocritus. Vol. II: Commentary, appendix, indexes, and plates. Cambridge: Cambridge University Press 19522.

Guarducci M.: Inscriptiones Creticae opera et consilio F. Halbherr collectae. T. IV. Romae: La Libreria dello Stato 1950.

Hesychii Alexandrini Lexicon. Ed. P.A. Hansen. T. III. Berlin–New York: Walter de Gruyter 2005.

Hesychii Alexandrini Lexicon. Ed. P.A. Hansen, I.C. Cunningham. T. IV. Berlin–New York: Walter de Gruyter 2009.

Theocritus. A Selection. Idylls 1, 3, 4, 6, 7, 10, 11 and 13. Ed. R. Hunter. Cambridge: Cambridge University Press 1999.

Ильинская Л.С.: Античность. Краткий энциклопедический справочник. Москва: «Лабиринт» 1999.

Jurewicz O.: Gramatyka historyczna języka greckiego. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 19992.

Jurewicz O.: Słownik grecko-polski. T. II. Warszawa: Wydawnictwo Szkolne PWN 2001.

Kaczyńska E.: Nazwy florystyczne w nowożytnej hydronimii kreteńskiej. „Onomastica” 59:2015 s. 287-306.

Utwory Teokryta (Idylle i epigramaty). Tłum. K. Kaszewski. Warszawa: P. Laskauer i W. Babicki 1901.

Hesychii Alexandrini Lexicon. T. I-II. Ed. K. Latte. Hauniae: Ejnar Munksgaard 1953-1966.

Lembach K.: Die Pflanzen bei Theokrit. Heidelberg: Carl Winter Universitätsverlag 1970.

Liddell H.G., Scott R.: A Greek-English Lexicon. Oxford: Clarendon Press 19969.

Majewski E.: Słownik nazwisk zoologicznych i botanicznych polskich, zawierający ludowe oraz naukowe nazwy i synonimy polskie, używane dla zwierząt i roślin od XV-go wieku aż do chwili obecnej. T. I. Warszawa: Księgarnia Teodora Paprockiego i S-ki 1889.

Moisan M.: Lexique du vocabulaire botanique d’Hippocrate. Québec: Université Laval 1990.

Montanari F.: Vocabolario della lingua greca. Milano: Loescher Editore 2003.

Dioscorides. De materia medica. Tłum. T.A. Osbaldeston. T. I-V. Johannesburg: IBIDIS Press 2000.

Pabón Suárez de Urbina J.M.: Diccionario manual griego-español. Barcelona: Biblograf 1970.

Teocrito. Idilli e epigrammi. Ed. B.M. Palumbo Stracca. Milano: Biblioteca Universale Rizzoli 1995.

The Greek Anthology. Ed. W.R. Paton. T. I. London: William Heinemann–Cambridge (Mass.): Harvard University Press 1960.

Rizopulu S. [Ριζοπουλου Σ.]: Ριζοτόμος. Μελέτη για την περιπλάνηση της ύλης του Διοσκουρίδη σε χειρόγραφα, κώδικες, βιβλία και βοτανολόγια. Αθήνα: Δίαυλος 2008.

Teokryt. Sielanki. Tłum. A. Sandauer. Warszawa: PIW 1973.

Schenkl F., Brunetti F.: Dizionario greco-italiano, italiano-greco. Genova: Fratelli Melita Editori 1991.

Schwyzer E.: Griechische Grammatik. T. I. München: C.H. Beck’sche Verlagsbuchhandlung 1939.

Anthologie grecque, première partie: Anthologie Palatine. Ed. P. Waltz. T. II. Paris: Société Éditions «Les Belles Lettres» 1960.

Pedanii Dioscuridis Anazarbei De materia medica libri quinque. Ed. M. Wellman. T. I. Berolini: Weidmann 1958.