Nietolerancja, error czy hallucinatio – nowe odczytanie łacińskiego dyskursu religijnego z IV wieku
Abstrakt
Kwestiom tolerancji i nietolerancji religijnej chrześcijaństwa w IV wieku po Chr. należy się nowe odczytaniem przede wszystkim z ujęciem nowych wyników badań historyczno-kulturowych i literaturoznawczych. W artykule został poddany ocenie dyskurs religijny zwłaszcza Firmicusa Maternusa oraz ocena pisarstwa i działalności św. Filastra przez potomnych. Obaj twórcy byli oryginalnymi pisarzami w środowisku chrześcijańskim IV wieku. Pierwszy zamiast wchodzić w spory teologiczne, które zdominowały literaturę chrześcijańską tego okresu, nie waha się wyrazić zdecydowanych poglądów wobec krwawych obrzędów różnych kultów, postrzeganych przezeń jako duże zagrożenie osobiste, społeczne i państwowe. Drugi w opisie różnic rozumienia chrześcijaństwa widzi nie tylko zło, ale zaburzenia świadomości. Obaj przez potomnych zostaną ocenieni jako ci, którzy dostrzegli, iż ludzie poszukujący w zakresie religii, nie zawsze świadomie dążą do zła, ale mogą błądzić i ulegać złudzeniom (παρερμηνεῖαι, hallucinationes, errores).
Bibliografia
Augustyn (święty): Listy. Tłum. W. Eborowicz Pelplin: Wyższe Seminarium Duchowne 1991.
Ballabriga A.: Approche du burlesque divin dans l’Antiquité. W: Le Rire des Grecs. Anthropologie du rire en Grèce ancienne. Sous la direction de M.-L. Desclos. Grenoble 2000 s. 123-131.
Banterle G.: Introduzione. W: Filastrius Brixiensis, Diuersarum hereseon liber. Ed. F. Heylen, G. Banterle. Scriptores circa Ambrosium 2. Milano–Roma : Città Nuova Editrice, Biblioteca Ambrosiana 1991 s. 7-20.
Bardy G.: Le „De haeresibus” et ses sources. „Miscellanea agostiniana” 2:1931 s. 397-416.
Boissier G.: La Fin du paganism: étude sur les dernières luttes religieuses en Occident au quatrième siècle. T. I. Paris: Librairie Hachette 1909.
Browning R.: Minor figures. In: The Cambridge History of Classical Literature. Vol. II: Latin Literature. Ed. by E. J. Kenney, advisory editor W.V. Clausen. Cambridge–New York–New Rochelle–Melbourne–Sydney: Cambridge University Press 1982 s.770-773.
Caseau B.: Firmicus Maternus: un astrologue converti au christianisme ou la rhétorique du rejet sans appel. W: La religion que j’ai quittée. Dir. D. Tollet. Paris: PUPS, DL 2007 s. 39-63.
Cochrane C.N.: Christianity and Classical Culture. Oxford: [b.m.w.] 1940.
Csapo E.: Theories of Mythology. Malden–Oxford–Carlton: Blackwell 2005.
Diogenes Laertios. Żywoty i poglądy słynnych filozofów. Tytuł oryginału: Βίοι καὶ γνῶμαι τῶν ἐν φιλοσοφίᾳ εὐδοκιμησάντων. Przeł. K. Leśniak, I. Krońska et alii. Warszawa: PWN 1984.
Drake H. A.: Constantine and the Bishops. The Politics of Intolerance. Baltimore: The J. Hopkins University Press 2000.
Drączkowski F.: Filaster. W: Encyklopedia Katolicka. T. V. Lublin 1989 kol. 192-193.
Filaster, Filasteriusz św. W: http://www.eduteka.pl/doc/filaster-filasteriusz-sw. [dostęp: 1.01.2018].
Forbes C.A.: Introduction. W: The Error of the Pagan Religions. translated and annotated by Forbes C.A. New York: Newman Press 1970.
Gaj B.: Firmicus Maternus. Jak nieświadomi błądzą w wierze. Warszawa: Wydawnictwo UKSW 2015.
Herezja. W: https://pl.wikipedia.org/wiki/Herezja [dostęp: 1.01.2018].
Job M.: Moralność a tradycyjna religia rzymska w mowie Firmicusa Maternusa. W: Świat bliski i świat daleki w staropolskich przestrzeniach. Red. M. Jarczykowa, B. Mazurkowa, Sz.P. Dąbrowski. Katowice: Wydawnictwo UŚ 2015 s. 17-26.
Komorowska J.: At the End of Times. Human civilization and a Roman astrologer (Firmicus Maternus Math. 3. 1). W: „Epekeina” 4:2014 n. 1-2 s. 267-289.
Komorowska J.: Apologia teorii astrologicznej w Firmicusa Maternusa Matheseos libri octo. „Meander” 1998 s. 477-485.
Komorowska J.: The Empire and the Astrologer: a Study into Firmicus Maternus’ Mathesis. „Classica Cracoviensia” 4:1999 s. 151-172.
Komorowska J.: Firmicus Maternus and the thema mundi: an inquiry into Mathesis III 1. „Classica Cracoviensia” 14:2011 s. 163-182.
Korolko M.: Sztuka retoryki. Przewodnik encyklopedyczny. Warszawa: Wiedza Powszechna 1990.
Kubiak P.: Kilka uwag na temat surowości rzymskiego prawa karnego w świetle komentarzy jurystów oraz pism retorów. W: Oblicza tolerancji i nietolerancji religijnej. Aspekty prawno-historyczne i teologiczne. Opole: Redakcja Wydawnictw Wydziału Teologicznego UO 2014 s. 7-20.
Laktancjusz: Divinae institutiones. W: L. Caeli Firmiani Lactanti Epitome divinarum institutionum. Ed. Heck E. et Wlosok A. Stutgardiae–Lipsiae: in aedibus B.G. Teubneri 1994.
Migne J.P.: Justini philosophi et martyris opera quae exstant omnia. Turnholti: Typographi Brepols Editores Pontificii 1979.
Muth R.: Die Götterburleske in der griechischen Literatur. Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft 1992.
Oratio B.: Gaudentii de Vita et Obitu B. Filastrii episcopi prædecessoris sui. W: Veterum Brixiae episcoporum episcoporum s. Philastrii et s. Gaudentii opera, nec non b. Ramperti et ven. Adelmanni opuscula nunc primum in unum collecta... notis, aliisque additionibus illustrata & aucta... Liber de haeresibus. Ex typographia Joannis Mariae Riazzardi. Brixiae 1738. Brescia: Edizione del Moretto 1980.
Ostrowski G.: „Świat rozumem jest rządzony”. Pojęcie Bożej Opatrzności w „De ira Dei” Laktancjusza. „Vox Patrum” 55:2010 s. 499-509.
Perelman Ch., Olbrechts-Tyteca L.: The New Rhetoric: A Treatise on Argumentation. Indiana: University of Notre Dame Press 1969.
Pernot L.: Druga Sofistyka. Stan badań i nowe perspektywy. W: „Theologica Wratislaviensia” 1:2006 s. 28-29.
Rahn H.: Morphologie der antiken Literatur. Eine Einführung. Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgemeinschaft Darmstadt 1969.
Rahner K., Vorgrimler H.: Herezja. W: Mały słownik teologiczny. Red. T. Mieczkowski. Przeł. P. Pachciarek. Warszawa: PAX 1987 s. 138-139.
Sancti Eusebii episcopi Vercellensis Opera omnia, nunc primum cura qua par erat redacta: editionem auspicatur maximeque commendat Eusebii Evangelium cum variis versionis Italae codicibus collatum, sive Evangeliarium quadruplex Latinae versionis antiquae, juxta memoratissimas Blanchini Veronensis lucubrationes recognitum et expressum; cui, post reliqua sancti Eusebii opuscula, accedunt Firmici Materni necnon sancti Philastrii Opera omnia ad exquisitas F. Munteris et P. Galeardi editiones castigata et emendata. Parisiis 1845.
Sancti Philastri Episcopi Brixiensis De haeresibus liber cum emendationibus et notis J. Alberti Fabricii ss. Theol. d. et prof. Publ. additisque indicibus locupletissimis. Hamburgi 1721.
Sapota T.: Magia i religia w twórczości Lucjusza Apulejusza z Madaury. Studium wpływów orientalnych w kulturze rzymskiej w drugim wieku naszej ery. Kraków: Zakład Wydawniczy „Nomos” 2001.
Sitek B.: Delationes fiscales. O społecznym obowiązku zawiadomienia o przestępstwie lub wykroczeniu skarbowym z perspektywy historycznej. W: Pacta sunt servanda – nierealny projekt czy gwarancja ładu społecznego i prawnego? Red. E. Kozerska, P. Sadowski, A. Szymański. Kraków: AT Wydawnictwo 2015 s. 155-168.
Słownik grecko-polski. Oprac. Z. Węclewski, Lwów: Księgarnia Samuela Bodeka 1929 .
Słownik łacińsko-polski. Red. M. Plezia. Warszawa: PWN 1998.
Szram M.: Geneza herezji wczesnochrześcijańskich w ujęciu Filastriusza z Brescii. „Vox Patrum” 65:2016 s. 631-651.
Turcan R.: Introduction. W: Firmicus Maternus, De errore profanarum religionum. Paris: Les Belles Lettres 1982 s. 9-24.
Copyright (c) 2018 Roczniki Humanistyczne
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
