Armia rzymska… ale jaka? O wiarygodności uwag Polybiosa z Megalopolis na temat organizacji exercitus Romanus

Michał N. Faszcza

doi:10.18290/rh.2018.66.3-3

Michał N. Faszcza Akademia Humanistyczna im. A. Gieysztora w Pułtusku

DOI: https://doi.org/10.18290/rh.2018.66.3-3

Słowa kluczowe: Polybios; historia Rzymu; armie rzymskie; myśl wojskowa; Justus Lipsius

Abstrakt

W powszechnym mniemaniu badaczy antyku Historiae autorstwa Polybiosa uchodzą za wyjątkowo wiarygodne źródło do rekonstrukcji organizacji republikańskiej armii rzymskiej. Problem polega na tym, że nie tylko nie posiadał on deklarowanego doświadczenia wojskowego, ale również nie zawsze opisywał to, co miał okazję zaobserwować. W treści VI księgi jego dzieła znajdują się wywody o charakterze modelowym, co stanowi spuściznę specyficznego gatunku literackiego nazywanego tactica. Polybios był autorem traktatu zaliczanego do tego nurtu. Co więcej, w innych fragmentach swego dzieła dopuścił się archaizacji, przedstawiając obraz rzymskich sił zbrojnych prawdopodobnie z IV wieku przed Chr. Wszystko to sprawia, że bezkrytyczne powielanie jego wywodów może doprowadzić do zniekształcenia obrazu badanego zjawiska.

Bibliografia

Alésia. Fouilles et recherches franco-allemandes sur les travaux militaires romains autour du Mont-Auxois (1991-1997). T.I: Les fouilles. Red. S. von Schnurbein. Paris: Les Belles Lettres 2001.

Astin A.E.: Scipio Aemilianus. Oxford: Oxford University Press 1967.

Badian E.: Publicans and Sinners: Private Enterprise in the Service of the Roman Republic. Ithaca–London: University of California Press 1972.

Brink C.O., Walbank F.W.: The Construction of the Sixth Book of Polybius. „The Classical Quarterly” 4:1954 No. 3/4 s. 97-122.

Brunt P.A.: Italian Manpower 225 B.C.–A.D. 14. Oxford: Oxford University Press 1971.

Burns M.T.: The Homogenisation of Military Equipment under the Roman Republic. „Romanization? Digressus Supplement” 1:2003 s. 60-85.

Campbell B.: Teach Yourself How to Be a General. „The Journal of Roman Studies” 77:1987 s. 12-29.

Cascarino G.: L’Esercito Romano. Armamento e organizzazione. Vol. I: Dalle origini alla fine della repubblica. Roma: Il Cerchio 2007.

Chaniotis A.: War in the Hellenistic World: A Social and Cultural History. Malden–Oxford–Carlton: Blackwell Publishing 2005.

Cole T.: Sources and Composition of Polybius VI. „Historia” 13:1964 H. 4 s. 440-486.

Cornell T.J.: The Beginnings of Rome: Italy and Rome from the Bronze Age to the Punic Wars (c. 1000–264 BC). London–New York: Routledge 1995.

Crawford M.: The Roman Republic. London: Fontana 1992.

Creveld van M.: Dowodzenie na wojnie. Od Aleksandra do Szarona. Przeł. J. Tomczak. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Erica/Tetragon 2014.

Delbrück H.: Geschichte der Kriegskunst im Rahmen der politischen Geschichte. Bd. I: Das Altertum. Berlin3: G. Stilke 1920.

Delbrück H.: Nowożytna sztuka wojenna. Przeł. M. Młynarz. Oświęcim: NapoleonV 2016.

Devine A.M.: Aelian’s Manual of Hellenistic Military Tactics. „Ancient World” 19:1989 s. 31-64.

Dobson M.: The Army of the Roman Republic: The Second Century BC, Polybius and the Camps at Numantia, Spain. Oxford: Oxbow 2008.

Faszcza D., Faszcza M.N.: Dyscyplina w armiach europejskich od antyku do 1914 roku. Oświęcim: Napoleon V 2018.

Faszcza M.N.: Bunty w późnorepublikańskich armiach rzymskich (88-30 przed Chr.). Oświęcim: Napoleon V 2017.

Faszcza M.N.: Problemy badawcze związane z rzymską dyscypliną wojskową okresu republiki i pryncypatu. „Res Historica” 42:2016 s. 13-48.

Faszcza M.N.: Rzymska dyscyplina wojskowa w ujęciu Niccolò Machiavellego. „Zeszyty Prawnicze” 14:2014 z. 4 s. 23-41.

Fritz von K.: The Theory of Mixed Constitution in Antiquity: A Critical Analysis of Polybius’ Political Ideas. New York: Arno Press 1958.

Gabba E.: The origins of the professional army at Rome: the ‘proletarii’ and Marius’ reform. W: tenże. Republican Rome, the Army and the Allies. Trans. P.J. Cuff. Berkeley–Los Angeles: Wiley-Blackwell 1976 s. 1-19.

Gabba E.: The Roman Professional Army from Marius to Augustus. W: tenże. Republican Rome, the Army and the Allies. Trans. P.J. Cuff. Berkeley–Los Angeles: Wiley-Blackwell 1976 s. 20-69.

Gilbert F.: Machiavelli: The Renaissance of the Art of War. W: Makers of Modern Strategy: from Machiavelli to the Nuclear Age. Red. P. Paret. Princeton: Princeton University Press 1986 s. 11-31.

Goldsworthy A.: The Complete Roman Army. London: Thames and Hudson 2003.

Goldsworthy A.K.: The Roman Army at War 100 BC-AD 200. Oxford: Clarendon Press 1996.

Grimal P.: Le siècle des Scipions. Rome et l’Hellénisme au temps des guerres puniques. Paris: Aubier 1975.

Hahlweg W.: Die Heeresreform der Oranier und die Antike: Studien zur Geschichte des Kriegswesens der Niederlande, Deutschlands, Frankreichs, Englands, Italiens, Spaniens und der Schweiz vom Jahre 1589 bis zum Dreißigjährigen Kriege. Berlin : Historischen Komission für Nassau 1941.

Harris W.V.: War and Imperialism in Republican Rome 327-70 B.C. Oxford: Clarendon Press 1979.

Hoyos D.: The Age of Overseas Expansion (264-146 BC). W: A Companion to the Roman Army. Red. P. Erdkamp. Oxford–Malden: Blackwell Publishing 2007 s. 63-76.

James S.: Writing the Legions: the Development and Future of Roman Military Studies in Britain. „Archeological Journal” 159:2002 s. 1-58.

Keppie L.: The Making of the Roman Army: From Republic to Empire. London: Batsford 1984.

Kinneging A.A.M.: Aristocracy, Antiquity & History: Classicism in Political Thought. New Brunswick: Transaction Publishers 1997.

Kromayer J.: Die Griechen. W: Heerwesen und Kriegführung der Griechen und Römer. Red. J. Kromayer, G. Veith. München 1928 s. 7-162.

Ligt de L.: Peasants, Citizens and Soldiers: Studies in the Demographic History of Roman Italy 225 BC-AD 100. Cambridge: Cambridge Univerity Press 2012.

Linderski J.: Rome, Aphrodisias and the Res Gestae: the Genera Militiae and the Status of Octavian. „The Journal of Roman Studies” 74:1984 s. 74-80.

Lipsius J.: De militia romana libri quinque; commentarius ad Polybium; Iusti Lipsi analecta sive observationes reliquae ad militiam et hosce libros. Antverpiae: Officina Plantiniana 1596.

Marsden E.W.: Polybius as a Military Historian. W: Polybe. Neuf exposés suivis de discussions. Red. E. Gabba. Geneva: Fondation Hardt 1973 s. 269-301.

Momigliano A.: Alien Wisdom: The Limits of Hellenization. Cambridge: Cambridge University Press 1975.

Nimwegen van O.: The Dutch Army and the Military Revolutions 1588–1688. Trans. A. May. Woodbridge: Boydell & Brewer 2010.

Oestreich G.: Die römische Stoizismus und die oranische Heeresreform. „Historische Zeitschrift” 176:1953 H. 1 s. 17-43.

Paddock J.M.: The Bronze Italian Helmet: The development of the Cassis from the last quarter of the sixth century B.C. to the third quarter of the first century A.D. Vol. I-II. London 1993 (niepublikowana rozprawa doktorska).

Parker G.: Wojny dynastyczne. W: Historia sztuki wojennej. Od starożytności do czasów współczesnych. Red. tenże. Przeł. A. Czarnocki. Warszawa 2008 s. 166-186.

Parker H.M.D.: The Roman Legions. New York: Barnes & Noble 1958.

Poznanski L.: Essai de reconstruction du Traité de Tactique de Polybe d’après le Livre III des Histoires. „L’Antiquité classique” 49:1980 s. 161-172.

Rawson E.: The Literary Sources for the Pre-Marian Roman Army. „Papers of the British School at Rome” 39:1971 s. 13-31.

Reid J.S.: On Some Questions of Roman Public Law. „The Journal of Roman Studies” 1:1911 s. 68-99.

Resch K.: Die Freiheit des Feldherrn. Der Handlubgsspielraum römischer Feldherrn 218-133 v. Chr. Wien–Berlin: LIT 2010.

Rich J.W.: The Supposed Manpower Shortage of the Later Second Century B.C. „Historia” 32:1983 No. 3 s. 287-331.

Sabin P.: The Face of Roman Battle. „The Journal of Roman Studies” 90:2000 s. 1-17.

Sacks K.: Polybius on the Writing History. Berkeley–Los Angeles: University of California Press 1981.

Sawyer R.D.: General Introduction and Historical Background of the Classics. W: The Seven Military Classics of Ancient China. Trans. R.D. Sawyer, M. Sawyer. Boulder: Westview Press 1993 s. 1-18.

Schulten A.: Numantia. Bd. I. München: Brückmann 1914.

Schulten A.: Numantia. Bd. II. München: Brückmann 1931.

Schulten A.: Numantia. Bd. III. München: Brückmann 1927.

Schulten A.: Numantia. Bd. IV. München: Brückmann 1929.

Sekunda N.: Republican Roman Army 200-104 BC. Oxford: Osprey Publishing 1996.

Smith R.E.: Service in the Post-Marian Roman Army. Manchester: Manchester University Press 1958.

Spaulding O.L.: The Ancient Military Writers. „The Classical Journal” 28:1933 No. 9 s. 657-669.

Veith G.: Die Taktik der Kohortenlegion. „Klio” 7:1907 s. 303-334.

Walbank F.W.: A Historical Commentary on Polybius. Vol. I. Oxford: Oxford University Press 1957.

Walbank F.W.: A Historical Commentary on Polybius. Vol. II. Oxford: Oxford University Press 1967.

Walbank F.W.: Polybius on the Roman Constitution. „The Classical Quarterly” 37:1943 No. 3/4 s. 73-89.

Walbank F.W.: Polybius. Berkeley–Los Angeles: University of California Press 1972.

Walbank F.W.: Polybius. W: Latin Historians. Red. T.A. Dorey. London: Routledge & Kegan Paul 1966 s. 39-63.

Webster G.: The Roman Imperial Army of the First and Second Centuries A.D. Norman: University of Oklahoma Press 19983.

Zecchini G.: Storia della storiografia romana. Roma–Bari: Editori Laterza 2016.

Ziegler K.: s.v. Polybios. Pauly Realenzyklopädie der klassischen Altertumswissenschaft XXI:19522 szp. 1440-1578.

Ziółkowski A.: Podbój Italii przez Rzym: motywy i mechanizmy. W: Starożytny Rzym we współczesnych badaniach. Państwo – Społeczeństwo – Gospodarka. Liber in memoriam Lodovici Piotrowicz. Red. J. Wolski, T. Kotula, A. Kunisz. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego 1994 s. 49-80.