Wojny czeczeńskie – „błąd”, „hańba” czy „narodowa tragedia” Rosji? Obraz konfliktów rosyjsko-czeczeńskich w rosyjskich podręcznikach do historii

Abstrakt

Artykuł ukazuje recepcję wojen czeczeńskich we współczesnych rosyjskich podręcznikach do historii; odpowiada na pytanie, jak współczesne rosyjskie społeczeństwo postrzega dziś te traumatyczne wydarzenia. Przeanalizowane w tekście fragmenty rosyjskich podręczników do historii, opracowań historycznych oraz wyników badań opinii publicznej przekonują, że wojny czeczeńskie to wydarzenia, z którymi nadal związane są liczne kontrowersje i sprzeczności. W podręcznikach obecna jest krytyka nieudolności rosyjskiego rządu i wojska, jednak częste są także próby usprawiedliwienia działań władz federalnych. Szczególną uwagę zwraca przemilczenie kwestii rosyjskich zbrodni wojennych. Zamiast tego wojny czeczeńskie umiejscawia się w ramach międzynarodowej walki z terroryzmem. Powyższe uwagi prowadzą do wniosku, że pamięć kulturowa, kreowana na wiedzy z podręczników, jest ukierunkowywana na przeformułowanie skrajnie negatywnych wspomnień o czeczeńskich konfliktach. Dokonuje się to poprzez celowe przemilczenia oraz podkreślanie problemu walki z islamskim ekstremizmem. Odbywa się tym samym stopniowe oczyszczenie rosyjskiej pamięci zbiorowej ze wspomnień błędów wojennych przy jednoczesnym włączeniu w nią dodatkowych sensów podejmowania działań zbrojnych w Czeczenii, co ma umocnić tożsamość zbiorową Rosjan.

Чеченские войны – «ошибка», «позор» или «национальная трагедия» России? Образ российско-чеченских конфликтов в российских учебниках истории

Целью данной статьи является показать восприятие чеченских войн в современных российских учебниках истории, чтобы ответить на вопрос, как современное российское общество воспринимает сегодня эти травматические события. Анализ фрагментов российских учебников истории, исторических исследований и результатов опросов общественного мнения доказывает, что чеченские войны – это события, с которыми до сих пор связаны многочисленные разногласия и противоречия. В учебниках присутствует критика некомпетентности российского правительства и военных, но часты тоже попытки оправдать действия федеральных властей. Особое внимание обращает упущение вопроса о российских военных преступлениях. Вместо того, войны в Чечне представляются в контексте международной борьбы с терроризмом. Вышеприведенные замечания ведут к выводу, что образование культурной памяти на основе учебников – это процесс, направленный на переформулировку крайне негативных воспоминаний о чеченских конфликтах. Он осуществляется с помощью преднамеренного сокрытия фактов, на первый план выдвигая проблему борьбы с исламским экстремизмом. Таким образом российская коллективная память постепенно очищается от воспоминаний военных ошибок; одновременно в память включаются дополнительные смыслы проводимых в Чечне военных действий, что должно еще более укрепить коллективную идентичность россиян.