„Zalążki pisarstwa”. Zbiór ekscerptów Jean Paula a zmiana paradygmatu wiedzy na przełomie XVIII i XIX wieku

Jadwiga Kita-Huber

doi:10.18290/rh.2017.65.5-5

Jadwiga Kita-Huber Uniwersytet Jagielloński w Krakowie

DOI: https://doi.org/10.18290/rh.2017.65.5-5

Słowa kluczowe: Jean Paul (Johann Friedrich Richter); literatura niemiecka XVIII/XIX wieku; ekscerpt/ekscerpowanie; zbieranie jako forma praktyki kulturowej; zmiana paradygmatu wiedzy; kryzys nowoczesności

Abstrakt

Ekscerpty Jean Paula (1763-1825) stanowią jedyny w swoim rodzaju zbiór wypisów z wszystkich dostępnych pisarzowi źródeł pisanych, niedający się porównać z innymi tego typu zbiorami w Niemczech na przełomie XVIII i XIX wieku. Celem artykułu jest przedstawienie sztuki ekscerpowania Jean Paula i wskazanie — na podstawie wybranych przykładów — na jej fundamentalne znaczenie dla jego twórczości literackiej w kontekście historycznej zmiany paradygmatu wiedzy i kryzysu możliwości poznawczych, z jakim mamy do czynienia pod koniec XVIII wieku. Pojęciem kluczowym jest tu zbieranie, rozumiane za Manfredem Sommerem nie tylko jako nastawione na cele praktyczne kolekcjonowanie, ale przede wszystkim jako czynność zachowująco-estetyczna. Ekscerpty niemieckiego pisarza dokumentują zderzenie tradycji z nowoczesnością, uniwersalności ze specjalizacją, antycypując techniki zarządzania wiedzą i metody redukcji złożoności, które będą charakterystyczne dopiero dla epoki mediów elektronicznych.

Bibliografia

Berend, Eduard. Jean Pauls Persönlichkeit in Berichten der Zeitgenossen. Weimar: Böhlau, 2001.

Brecher, Adolf. „Tetzel”. Allgemeine Deutsche Biographie 37 (1984): 605–609.

Deutsches Wörterbuch von Jacob und Wilhelm Grimm. 16 Bde in 32 Teilbänden. Vol. 14. Leipzig: Hirzel, 1854–1962.

Eisenhauer, Georg. „Der Vogel Merops. Jean Pauls humoristische Metaphorik”. Jahrbuch der Jean Paul Gesellschaft 26/27 (1991/1992): 319–321.

Foucault, Michel. Słowa i rzeczy. Archeologia nauk humanistycznych. Przeł. Tadeusz Komendant. Gdańsk: Słowo/Obraz Terytoria, 2006.

Jean Paul. Sämtliche Werke. Historisch-kritische Ausgabe. Red. Eduard Berend. Vol. III/6. Weimar, Berlin: Böhlau, 1952.

Jean Paul. Sämtliche Werke. Red. Norbert Miller. München: Hanser, 2000.

Jean Paul. „Estetyka. Kurs przygotowawczy”. W: Pisma niemieckich romantyków. Red. Tadeusz Namowicz, przeł. Krystyna Krzemienowa, 483–544. Wrocław: Ossolineum, 2000.

Jean Paul. „Exzerpte. Digitale Edition”. Dostęp: 12.11.2016. http://www.jp-exzerpte.uni-wuerzburg.de.

Kita-Huber, Jadwiga. Jean Paul und das Buch der Bücher: Zur Poetisierung biblischer Metaphern, Texte und Konzepte. Hildesheim: Olms, 2015.

Kilcher, Andreas B. mathesis und poiesis. Die Enzyklopädik der Literatur 1600-2000. München: Fink, 2003.

Lessing, Gotthold Ephraim. Sämmtliche Schriften. Red. Karl Lachmann. Vol. 1. Berlin: Voß’sche Buchhandlung, 1838.

Müller, Götz. Jean Pauls Exzerpte. Würzburg: Königshausen & Neumann, 1988.

Sick, Birgit. „His trails do not fade. Jean Pauls Schreibwerkstatt als Hypertext”. Jahrbuch der Jean Paul Gesellschaft 50 (2015): 57–94.

Sommer, Manfred. Zbieranie. Próba filozoficznego ujęcia. Przeł. Jarosław Merecki. Warszawa: Oficyna Naukowa, 2003.

Titzmann, Michael. „Kulturelles Wissen — Diskurs — Denksystem. Zu einigen Begriffen der Literaturgeschichtsschreibung”. Zeitschrift für französische Sprache und Literatur 94 (1989): 47–61.

Ueding, Gert (red.). Historisches Wörterbuch der Rhetorik. Vol. 3. Tübingen: Niemeyer, 1996.

Warkocki, Wawrzyn. „Próba krytyka archeologii wiedzy Michela Foucaulta”. Preteksty 11 (2011): 65–75.

Will, Manfred. „Die elektronische Edition von Jean Pauls Exzerptheften”. Dostęp: 16.11.2016. http://computerphilologie.uni-muenchen.de/jg02/will.html.

Wolff, Christian. „Vernünfftige Gedancken von Gott, der Welt und der Seele des Menschen, und allen Dingen überhaupt”. W: Gesammelte Werke. Red. Charles A. Corr. Vol. I/2. Hildesheim: Olms, 1983

Zedler, Johann Heinrich (red.). Großes vollständiges Universal-Lexicon aller Wissenschaften und Künste. Vol. 14. Leipzig, Halle: Zedler, 1735.

Zuber, Klaus. „Jean Paul: ‘Die Taschenbibliothek’”. mediamischmasch. beiträge zu den themen medien / kommunikation / uvm. Dostęp: 06.12.2016. https://mediamischmasch.wordpress.com/ 2013/ 04/15/jean-paul-die-taschenbibliothek/.