Malczewski i Wiedeń - nowe ustalenia

Dorota Kudelska

doi:10.18290/rh.2017.65.4-3

Dorota Kudelska Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Wydział Nauk Humanistycznych

DOI: https://doi.org/10.18290/rh.2017.65.4-3

Słowa kluczowe: Jacek Malczewski; malarstwo polskie w Wiedniu; Wiener Secession; Secesja Wiedeńska

Abstrakt

W niniejszym artykule, oprócz dobrze znanych faktów z życia Jacka Malczewskiego dotyczących jego powiązań z instytucjami sztuki w Wiedniu, przedstawiono również nieznane dotąd materiały archiwalne, w tym: 1. korespondencję pomiędzy artystą a Juliuszem Twardowskim (urzędnikiem ministerialnym) w sprawie dzierżawy pracowni w wiedeńskim Prater (listy zostały napisane w latach 1900-1913 oraz w roku 1925); 2. dokumentację fotograficzną (zdjęcia 19 obiektów, z lat 1890-1911) z wiedeńskiej XXXIX. Ausstellung der Vereinigung Bildender Künstler Österreichs Secession, która zawierała 40 obrazów Malczewskiego oraz rzeźbę Wacława Szymanowskiego Pochód na Wawel. Rękopisy wskazują, że Malczewski posiadał zagranicą tajną pracownię i najpewniej to tam tworzył (było to albo w trakcie jednego długiego okresu, albo też dwóch okresów, trwających kilka lat). Fakt ów stoi w sprzeczności z bezkrytycznymi opiniami, iż Malczewski, będąc patriotą, nie mógł znieść rozłąki z ojczyzną.

Fotografie z datami i podpisami uzupełniają informacje z katalogu; pozwalają one na dopasowanie niejednoznacznych tytułów do zdjęć, a tym samym pomagają zidentyfikować obrazy pokazane na wystawie. Niektóre obrazy prezentowane na zdjęciach nie są do dziś znane, dlatego fotografie stanowią cenny materiał ikonograficzny. Dokumenty dowodzą na przykład, że obraz Wiosna. Krajobraz z Tobiaszem (1904) po raz pierwszy pokazano w Wiedniu. Co zaskakujące, syntetyczna forma malarstwa nie została uznana przez wiedeńskich krytyków. Tuż po I wojnie światowej Malczewski napisał list do przewodniczącego Secesji Wiedeńskiej, w którym podkreślał jak niekorzystnym zjawiskiem dla każdego z umęczonych i znękanych narodów była wojna, wyrażając tym samym nadzieję na współpracę w czasach pokoju pomiędzy artystami, którzy nie ulegają wpływom interesów narodowych ani polityki.

Bibliografia

XV. Ausstellung der Vereinigung Bildender Künstler Österreichs Secession, Wien, Nov.-Dez. 1902.

XXXIX. Ausstellung der Vereinigung Bildender Künstler Österreichs Secession, Wien November 1911-Jänner 1912, Wien 1911.

Aichelburg Wladimir, Die Künstlergenossenschaft und ihre Rivalen Secession und Hagenbund, [w:] tegoż, Das Wiener Künstlerhaus 1861-2001, Band 1, Wien 2003.

Akta: Jacek Malczewski, Künstlerhaus Archiv, bez sygn., nlb.

An Undervalued Place of often Unwelcome Painters. Polisch Art in the Hagenbund, [w:] A European Network of Modernism (1900 to 1938), trans. R. Stockman, J. Geins [j. niemiecki na j. angielski], ed. Agnes Husslein-Arco, Matthias Boekl, Harald Krejci, Vien 2014.

Arkadien und angenehme Feinde. Die Bildhauerateliers im Prater, Hrsg. Werner Würtin-

ger, Wien 2011.

Brzyski Anna, Vienna Secession, Hagenbund, Sztuka, Mánes: Competition and Strategic

Collaboration among Central European Art Groups, „Centropa” 11(2011), nr 1, s. 4-16.

Dobrowolski M.S., Wiosna Młodej Polski. Wspomnienia, cz. V, Jacek Malczewski, Biblioteka Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu, rkps 54691/II, t. 5.

Dyrekcja Moderne Galerie do J. Malczewskiego, Zbiory Specjalne Instytutu Sztuki PAN w Warszawie, rkps 54.

Fux Herbert, Japan auf der Welfausstellung in Wien 1873, Wien 1973.

Gummidrucke von Hugo Henneberg, Wien, Heinrich Kühn, Innsbruck, und Hans Watzek, Wien, Hrsg. Fritz Matthies-Masuren, Halle an der Saale 1902.

Gustav Klimt Dokumentation, Hrsg. Christian M. Nebehay, Wien 1919.

Henneberg Hugo, Graphik, „Ver Sacrum” 6(1903), z.1, s. 349-359 (bez tekstu).

Henneberg Hugo, http://www.belvedere.at/jart/prj3/belvedere/data//documents/dokumente/downloads/digitale-bibliothek/ver-sacrum/1903 [dostęp: 19.03.2017].

Hevesi Ludvig, Vereinigung Bildender Künstler Österreichs, „Ver Sacrum” (Januar) 1898, z. 1.

Hevesi Ludvig, Österreichische Kunst im Neunzechten Jahrhundert, Leipzig 1903.

Hölzel Adolf, Über Formen und Massenvertheilung im Bilde, „Ver Sacrum” 4(1901), z. 15, s. 243-254.

Hugo Henneberg 1863-1918 [Ausstellung Katalog Walfischgallery], Hrsg. Rudolf Minichbauer, Wien 2011, online: http://galerie-walfischgasse.com/publikationen/Hugo_Henneberg.pdf [dostęp: 10.03.2017].

J. Malczewski do Wiener Secession, Wiedeń, Archiv der Secession, 25.4.6. / 6052.

Johnson Julie M., The Memory Factory: The Forgotten Women Artists of Vienna 1900, West Lafayette, Indiana, 2012.

Karol Lanckoroński i jego spuścizna rękopiśmienna w zbiorach Austriackiej Biblioteki Narodowej, [w:] Karol Lanckoroński i jego czasy. Varia, (Lanckoroniana, t. 1, red. Anna Ziemlewska), Wiedeń 2015, s. 14.

Katalog Ausstellung im Künstlerhause. 22. Dezember 1895, [wstęp] dr Cyprianus Bodenstein, I und II. Gräflich J. Milewski’sche Sammlung, Wien 1895.

Katalog der polnischen Künstlerausstellung, mit einem Vortwort von Prof. dr. Jan v. Bołoz Antoniewicz, Wien-Künstlerhaus [11. April bis 10. Mai] 1915.

Klee Alexander, „Über Formen und Massenvertheilung im Bilde” und die Entwicklung

einer ornamentalen, [w:] Formaliesierung der Landschaft. Hölzel, Meditz, Moll u.a., [Ausstellung Katalog], Hrsg. Agnes Husslein-Arco, Alexander Klee, Wien 2013, s. 24-38.

Kossak Wojciech, Listy do żony i przyjaciół (1883-1942), wybór, oprac., wstęp, przypisy i indeksy Kazimierz Olszański, t.1, Kraków 1985.

Kudelska Dorota, Dukt pisma i pędzla. Biografia intelektualna Jacka Malczewskiego, Lublin 2008.

Kudelska Dorota, Polnischen Malern aus München im Gemäldeausstellungen im Wiener Künstlerhaus, [w:] Das Exotische Europa: Heimatsmotiven Künstler in München, Hrsg. Eliza Ptaszyńska, Suwałki 2015, s. 69-77 (także polska wersja językowa).

Kudelska Dorota, Wiedeńskie kontakty „Sztuki” – z zapisów w Księdze Protokołów Towarzystwa Artystów Polskich, „Annales UMCS”, sec. FF, 2016 [w druku].

Kudelska Dorota, Malczewski. Obrazy i Słowa, Warszawa 2012.

Lanckoroniana, t. 1-4, red. serii Bogusław Dybaś, Wiedeń 2015.

Malarstwo polskie 1766-1945. Katalog, oprac. D. Suchocka, Poznań 2005.

Officieller Kunst-Catalog Welt Ausstellung 1873 in Wien, Wien 1873.

Partsch Susanna, Klimt. Życie i twórczość, przekł. A. Kozak, Warszawa 1998 (1. ed. w j. niem.1993).

Paszkiewicz Mieczysław (oprac.), Listy Jacka Malczewskiego do Karola Lanckorońskiego, „Roczniki Historii Sztuki” 18(1990), s. 223-258.

„Photographisches Centralblatt” 1898, on line: http://photoseed.com/collection/group/photographisches-centralblatt-1898 [dostęp: 19.03.2017].

Piniński Leon, Wystawa zbiorowa prac Jacka Malczewskiego, „Sztuki Piękne” 1(1924/1925), nr 5, s. 213.

[Rubryka: Kronika Powszechna], Nauka i literatura we Lwowie, „Tygodnik Ilustrowany” 1903, nr 18 (I półr.), s. 357-358.

Siedem listów Jacka Malczewskiego do Juliusza Twardowskiego, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego, Archiwum Juliusza Twardowskiego (1900-1944), rkps 26, karty nieliczbowane.

Taborski Roman, Wśród wiedeńskich poloników, Kraków 1974, s. 188-189.

„Wiener Fotographishe Blätter”, hrsg. vom Camera-Club in Wien.

Winiewicz-Wolska Joanna, Karol Lanckoroński – „ostatni humanista wśród europejskiej arystokracji”, http://www.viennapan.org/index.php/badania/lanckoronski/o-karolu-lanckoronskim/biografia [dostęp: 15.04.2016].

Z pałacu Sztuk Pięknych: M.K., Głosy prasy obcej o sztuce polskiej, „Krakowski Miesięcznik Artystyczny” 1911, nr 10.