Pies w niedźwiedziej skórze. Raz jeszcze o dekoracji rzeźbiarskiej wilanowskiej bramy głównej

Rafał Nestorow

doi:10.18290/rh.2017.65.4-2

Rafał Nestorow Instytut Sztuki PAN w Warszawie, Biuro w Krakowie

DOI: https://doi.org/10.18290/rh.2017.65.4-2

Słowa kluczowe: Wilanów; pałac wilanowski; rzeźba psa; Elżbieta z Lubomirskich Sieniawska; Jan III Sobieski; pies; niedźwiedź; brama wilanowska; rzeźba ogrodowa

Abstrakt

W artykule poddano interpretacji jedną z rzeźb z wilanowskiej bramy głównej, która w dotychczasowej literaturze uchodziła za przedstawienie niedźwiedzia, gdy w rzeczywistości jest to przedstawienie psa. Na podstawie odnalezionej wzmianki archiwalnej udało się ustalić, że owa rzeźba pochodzi z wilanowskiego ogrodu, a na pałacowej bramie została ustawiona dopiero w 1721 r., za czasów, gdy dawna królewska rezydencja była własnością hetmanowej wielkiej koronnej Elżbiety z Lubomirskich Sieniawskiej. Jak dotychczas, jest to jedyna znana rzeźba ogrodowa z wilanowskiego ogrodu, pochodząca zapewne jeszcze z czasów Jana III Sobieskiego.

Bibliografia

Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, rkps 5826, 13677, S. Grochowski do E. Sieniawskiej, 31.07.1721.

Bohdziewicz Piotr, Korespondencja artystyczna Elżbiety Sieniawskiej z lat 1700-1729 w zbiorach Czartoryskich w Krakowie, Lublin 1964.

Bohdziewicz Piotr, Wilanów za Sieniawskiej, „Biuletyn Historii Sztuki” 17(1955), nr 3, s. 373-374.

Czubala Dionizjusz, Polskie legendy miejskie. Studia i materiały, Katowice 2014.

Fijałkowski Wojciech, Wilanów pałac i ogród, Warszawa 1954.

Fijałkowski Wojciech, Brama Królewska w Wilanowie i jej program ideowo-artystycz-

ny, „Studia Wilanowskie” 5(1979), s. 17-34.

Fijałkowski Wojciech, Niezwykła porta triumphalis Jana III Sobieskiego, ,,Sobótka. Śląski Kwartalnik Historyczny” 35(1980), s. 303-310.

Fijałkowski Wojciech, Rezydencja Króla Zwycięzcy, Warszawa 1983.

Fijałkowski Wojciech, Królewski Wilanów, [Warszawa 2003].

Górska Magdalena, Astronomia i polityka w dekoracji pałacu wilanowskiego, [w:] Poezja i astronomia, red. B. Burdziej, G. Halkiewicz-Sojak, Toruń 2006, s. 167-192.

http://www.tonzp.dziedzictwowizualne.pl/karta/N-04483?back=1

http://www.wilanow-palac.pl/heliocentryczne_uzasadnienie_sukcesji.html

http://www.wilanow-palac.pl/patronat_wenus_uranii.html.

https://audiovis.nac.gov.pl/obraz/35964:1/

Karpowicz Mariusz, Sekretne treści warszawskich zabytków, Warszawa 1976.

Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. XI, z. 1, cz. 1: Warszawa Stare Miasto, red. Jerzy Z. Łoziński, Andrzej Rottermund, Warszawa 1993.

Kossowski Maciej D., Tradycja antyku w wilanowskiej „porta triumphalis” czasów Jana III,

„Biuletyn Historii Sztuki” 57(1995), nr 1-2, s. 53-65.

Mossakowski Stanisław, Tilman van Gameren. Leben und Werk, München 1994.

Mossakowski Stanisław, Tylman z Gameren, architekt polskiego baroku, Warszawa 1973.

Nestorow Rafał, Between art and politics Wilanów in the times of Elżbieta Sieniawska neé Lubomirska (1720-1729), [w:] The Baroque villa. Suburban and Country Residences c. 1600-1800, ed. B. Arciszewska, Wilanów 2009, s. 155-166.

Nestorow Rafał, Sito Jakub, Rezydencja i dobra wilanowskie w XVIII wieku w świetle archiwaliów z Biblioteki Czartoryskich, Wilanów 2010.

Nestorow Rafał, Pro domo et nomine suo. Fundacje i inicjatywy artystyczne Adama Mikołaja i Elżbiety Sieniawskich, Warszawa 2016, s. 53-54, 307-330.

Nestorow Rafał, Spazzio (Spazio, Spacy, Spatz) Giovanni (Jan), [w:] Słownik architektów i budowniczych środowiska warszawskiego XV-XVIII wieku, red. P. Migasiewicz, H. Osiecka-Samsonowicz, J. Sito, Warszawa 2016, s. 444-449.

Nestorow Rafał, Tajemnicze okoliczności śmierci Giovanniego Spazzia, nadwornego architekta Elżbiety z Lubomirskich Sieniawskiej. Przyczynek do biografii, „Biuletyn Historii Sztuki” 78(2016), nr 3, s. 505-512.

Nestorow Rafał, Wilanowski epizod Johanna Georga Plerscha w świetle nieznanych materiałów archiwalnych, ,,Studia Wilanowskie” 2011, t. 18, s. 62-75.

Nowak Janusz, Dobra wilanowskie za Elżbiety Sieniawskiej 1720-1729 w świetle archiwaliów Biblioteki Czartoryskich w Krakowie, „Studia Wilanowskie” 2003, t. 14, s. 54-56.

Owidiusz, Fasti. Kalendarz poetycki, przełożyła i opracowała E. Wesołowska, Wrocław–Warszawa–Kraków 2008 [Biblioteka Narodowe, seria II, nr 256].

Pokora Jakub, Mondo cane. (Refleksje nad renesansową rzeźbą psa z Brzegu i jej dziejami), „Biuletyn Historii Sztuki” 45(1983), nr 1, s. 55-76.

Pokora Jakub, Pomnik psa w Szczawnie-Zdroju, „Ochrona Zabytków” 27(1974), nr 4, s. 305-308.

Pokora Jakub, Psy, błazny, dzieci, królowie… Studia nad sztuką XV-XVIII wieku, Warszawa 2006.

Rostafiński Józef, O myślistwie, koniach i psach łowczych książek pięcioro z lat 1584-1690, Kraków 1914.

Rottermund Andrzej, Polowanie i sztuka w kulturze dworskiej czasów nowożytnych, ,,Materiały Muzeum Wnętrz Zabytkowych w Pszczynie” 5(1988), s. 9-35.

Sito Jakub, Debiut Johanna Georga Plerscha w „fabryce” pałacowej w Wilanowie, ,,Studia Wilanowskie” 2011, t. 18, s. 76-84.

Sito Jakub, Wielkie warsztaty rzeźbiarskie Warszawy doby saskiej. Modele kariery – formacja artystyczna – organizacja produkcji, Warszawa 2013.

Słaby Ewa, Stypuła Barbara, Bagiński Wojciech, Michalski Krzysztof, Gawędy o kamieniu. Sarmacka symbolika w kremowym piaskowcu czyli Brama Królewska w Wilanowie, „Przegląd Geologiczny” 58(2010), nr 4, s. 303-307.

Smoleńska Barbara, Z dziejów dóbr wilanowskich w XVI-XVIII wieku, „Rocznik Warszawski” 15(1979), s. 289-320.

Starzyński Juliusz, Wilanów, Warszawa 1976 (I wyd. 1933).

Zwolska Paulina, Pies. Antyczny przyjaciel, Kraków 2014.

Żuchowski Tadeusz, Łowy – ceremoniał – zamek. O znaczeniu myślistwa dla europejskiej kultury rezydencjalnej, [w:] Europejskie tradycje łowieckie. Tom wydany z okazji III Międzynarodowego Kongresu Kultury Łowieckiej, red. T.J. Żuchowski, Warszawa 2014, s. 101-118.