Madonna in trono col Bambino di Bernardo Daddi nella collezione Lanckoroński del castello di Wawel
Abstrakt
Tronująca Madonna z Dzieciątkiem Bernarda Daddiego w kolekcji Lanckorońskich na Wawelu
Tronująca Madonna z Dzieciątkiem z kolekcji Lanckorońskich na Wawelu (nr inw. 7908) wraz z zachowanymi w innych zbiorach kwaterami ze św. Bartłomiejem, św. Wawrzyńcem, św. Katarzyną i św. Cecylią oraz z przynależącymi do zwieńczenia tablicami z błogosławiącym Chrystusem i Ewangelistami, przynależała pierwotnie do rozproszonego obecnie po świecie retabulum ołtarzowego, gdzie stanowiła część centralną. Nastawę wykonał ok. 1340 r. Bernardo Daddi z przeznaczeniem do kaplicy śś. Bartłomieja i Wawrzyńca w karmelitańskim kościele Santa Maria del Carmine we Florencji. Tablica po rozdzieleniu około połowy XVIII wieku trafiła przed 1903 r. do wiedeńskich zbiorów Karola Lanckorońskiego (1848-1933), a wraz z nimi znalazła się w 1994 r. na Wawelu.
Kompozycja i treści ideowe kwatery pozostają w ścisłym związku z wcześniejszą bracką tablicą ołtarzową z Santa Maria del Carmine we Florencji, ukazującą Tronującą Madonnę z Dzieciątkiem i dwoma aniołami oraz umieszczonym w jej zwieńczeniu, oddzielonym pierwotnie ramą, Chrystusem Błogosławiącym między dwoma aniołami, przypisywaną Maestro della Sant’Agata z ok. 1270 r., przechowywaną obecnie w kaplicy Brancaccich. Równocześnie wawelska kwatera wpisuje się w szereg toskańskich Madonn określanych w ikonografii jako Regina coeli lub Maestà. Dokładna analiza na podstawie tekstów źródłowych skondensowanych na tablicy Daddiego treści ideowych oraz podjęta próba rekonstrukcji całości pozwala wysunąć hipotezę, iż wykonana w jego warsztacie nastawa ilustrowała wizję Niebieskiego Jeruzalem, opartą na tekście Apokalipsy św. Jana Apostoła. Artysta na tablicy z Tronującą Madonną odwołał się do prawdy o królewskiej godności Maryi, Jej współudziale w tajemnicy Wcieleni i Odkupienia, samego zaś Chrystusa ukazał jako Baranka Bożego, który zgładził grzechy świata i dlatego święci patronowie kaplicy oddają Mu cześć.
Całościowe spojrzenie na wawelską tablicę oraz jej powiązania ze sztuką Toskanii pozwala stwierdzić, że jest to obiekt, który pod względem artystyczno-formalnym, jak i treściowym stanowi jeden z najcenniejszych przykładów włoskiego Trecenta, znajdujący się w zbiorach polskich.
Bibliografia
Belting Hans, Bild und Kult. Eine Geschichte des Bildes vor dem Zeitalter der Kunst, München 1993.
Berenson Bernard, Italian Pictures of the Renaissance. A List of the Principal Artists and Their Works with an Index of Places, Oxford 1932.
Boskovits Miklós, Pittura fiorentina alla vigilia del Rinascimento 1370-1400, Firenze 1975.
Boskovits Miklós, The Thyssen-Bornemisza Collection: Early Italian painting 1290-1470, London 1990.
Cannon Joanna, The Creation, Meaning, and Audience of the Early Sienese Polyptych: Evidence from the Friars, [in:] Italian Altarpieces 1250-1550. Function and Design, a cura di Eve Borsook, Fiorella Superbi Gioffredi, Oxford 1994.
Congar Yves, L’Eglise. De saint Augustin à l’époque modern, Paris 1970.
Donatorce – w hołdzie. Katalog wystawy odnowionych obrazów i rodzinnych pamiątek z daru Karoliny Lanckorońskiej, a cura di Kazimierz Kuczman, Jerzy T. Petrus, Maria Podlodowska-Reklewska, Kraków 1998.
Gardner Julian, Altars, Altarpieces, and Art History: Legislation and Usage, [in:] Italian Altarpieces 1250-1550. Function and Design, a cura di Eve Borsook, Fiorella Superbi Giofredi, Oxford 1994, p. 5-39.
Gardner von Teuffel Christa, Niccolò di Segna, Piero della Francesca and Perugino. Cult and Continuity ad Sansepolcro, „Städel-Jahrbuch” 17(1999).
Hager Hellmut, Die Anfänge des italienischen Altarbildes. Untersuchungen zur Entstehungsgeschichte des toskanischen Hochaltarretabels, München 1962.
Kazanie św. Amadeusza, biskupa Lozanny (Kazanie 7 Królowa świata i pokoju), [in:] Liturgia godzin, vol. 4, Okres zwykły tygodnie XVIII-XXXIV, Poznań 1988.
Keene Bryan C., Preparing the Soul for Heaven through Text and Song: Liturgical Ma-
nuscripts, [in:] Florence at the Dawn of the Renaissance. Painting and Illumination 1300-1350, ed. Christine Sciacca, Los Angeles 2012.
Keene Bryan C., The Virgin and Child Surrounded by Saints (n. 24), [in:] Florence at the Dawn of the Renaissance. Painting and Illumination 1300-1350, ed. Christine Sciacca, Los Angeles 2012.
Keene Bryan C., The Virgin and Child with Donor (n. 22), [in:] Florence at the Dawn of the Renaissance. Painting and Illumination 1300-1350, ed. Christine Sciacca, Los Angeles 2012.
Keene Bryan C., Triptych with The Crucifixion (n. 8), [in:] Florence at the Dawn of the Renaissance. Painting and Illumination 1300-1350, ed. Christine Sciacca, Los Angeles 2012.
Kobielus Stanisław, Bestiarium chrześcijańskie. Zwierzęta w symbolice i interpretacji. Starożytność i średniowiecze, Warszawa 2002.
Kuczman Kazimierz, The Lanckoroński Collection in the Wawel Royal Castle, „Folia Historiae Artium. Seria Nowa” vol. 1(1995).
Labriola Ada, Bernardo Daddi, [in:] Dipinti italiani del XIV e XV secolo. La collezione Crespi nel Museo Diocesano di Milano, a cura di Miklós Boskovits, Ginevra–Milano 2000.
Labriola Ada, Il Polittico del Carmine di Bernardo Daddi. Firenze XIV secolo. Ricomposizione di un polittico disperso. Museo Diocesano di Milano 21 marzo-24 maggio 2009, Milano 2009.
Libro degli Ordinamenti della Compagnia di Santa Maria del Carmine, cap. 36, [in:] Testi fiorentini del Dugento e dei primi del Trecento, a cura di Alfredo Schiaffini, Firenze 1954.
Ligęza Maria, Kaszowska Zofia, Rutkowski Jan, Technologia malowideł włoskich z XIV i XV wieku z Kolekcji Lanckorońskich Zamku Królewskiego na Wawelu, [in:] Studia i materiały Wydziału Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, a cura di Maria Ostaszewska, vol. 10, Kraków 2001.
Museo Diocesano di Milano, a cura di Paolo Biscottini, Milano 2005.
Nadolski Bogusław, Leksykon liturgii, Poznań 2006.
Offner Richard, A Critical and Historical Corpus of Florentine Painting. The Fourteenth Century, parte 3, vol. 8, New York 1958.
Offner Richard, Boskovits Miklós, Corpus of Florentine Painting, Sec. III, t. V, Bernardo Daddi and His Circle, Florence 2001.
Offner Richard, Steinweg Klara, A Critical and Historical Corpus of Florentine Painting. The Fourteenth Century, parte 3, vol. 9, a cura di Miklós Boskovits, Florence 1984.
Omelia di San Leone Magno (Primo Discorso tenuto nel Natale del Signore), [in:] www.monasterovirtuale.it/la-patristica/s.-leone-magno-omelie-sul-santo-natale.html, [accesso: 27.01.2016].
Ragionieri Giovanna, Pittura del Trecento a Firenze, [in:] La pittura in Italia. Il Duecento e il Trecento, a cura di E. Castelnuovo, Milano 1986.
Riedlinger Herbert, Ambrosius Autpertus, [in:] Lexikon des Mittelalters, vol.1, Aachen bis Bettelordenskirchen, München 2002.
Scheffczyk Leo, Das Mariengeheimnis in Frömmigkeit und Lehre der Karolingerzeit, Leipzig 1959.
Schmidt Victor M., Die Funktionem der Tafelbilder mit der thronenden Madonna in der Malerei des Duecento, „Mededelingen van het Nederlands Instituut te Rome” 55(1997).
Schmidt Victor M., Religious Panel Paintings: Types, Functions, and Spatial Context, [in:] Florence at the Dawn of the Renaissance. Painting and Illumination 1300-1350, ed. Christine Sciacca, Los Angeles 2012.
Schmidt Victor M., Tipologie e funzioni della pittura senese su tavola, [in:] Duccio. Siena fra tradizione bizantina e mondo gotico, a cura di Alessandro Bagnoli, Roberto Bartalini, Luciano Bellosi, Michel Laclotte, Siena 2003.
Scultura dipinta. Maestri di legname e pittori a Siena 1250-1450, a cura di Alessandro Bagnoli, Roberto Bartalini, Firenze 1987.
Shorr Dorothy C., The Christ Child in Devotional Images in Italy during the XIV century, New York 1954.
Sirén Osvald, Giotto and Some of His Followers, Cambridge Mass.–London 1917.
Skaug Erling S., Punch Marks from Giotto to Fra Angelico. Attribution, Chronology and Workshop Relationships in Tuscan Panel Painting c. 1330-1430, vol. 1 e 2, Oslo 1994.
Skaug Erling S., Tecniche ed estetica nella pittura del Trecento: „L’Impronta digitale” nei dipinti di Altenburg come support nella ricerca storico-artistica, [in:] Da Bernardo Daddi al Beato Angelico a Botticelli. Dipinti fiorentini del Lindenau-Museum di Altenburg, a cura di Miklós Boskovits, Daniela Parenti, Firenze 2005.
Skubiszewska Maria, Kuczman Kazimierz, I dipinti della collezione Lanckoroński dei secoli XIV-XVI, Cracovia 2011.
Skubiszewska Maria, Malarstwo Italii w latach 1250-1400, Warszawa 1980.
Skubiszewski Piotr, Sztuka Europy łacińskiej od VI do IX wieku, Lublin 2001.
Skubiszewski Piotr, Malarstwo karolińskie i przedromańskie, Warszawa 1973.
Smart Alastair, The Dawn of Italian Painting 1250-1400, New York 1979.
Suida Wilhelm, Studien zur Trecentomalerei, „Repertorium für Kunstwissenschaft” 29(1906).
Tartuferi Angelo, Bernardo Daddi – San Lorenzo, n. 11, [in:] Cataloghi della Galleria dell’Accademia di Firenze. Dipinti, vol. 1, Dal Duecento a Giovanni da Milano, a cura di Miklós Boskovits, Angelo Tartuferi, Firenze 2003.
Tartuferi Angelo, Incoronazione della Vergine con quattro angeli musicanti, i nove ordini della gerarchia angelica, il profeta David e tredici santi (cat. 9), [in:] Da Bernardo Daddi al Beato Angelico a Botticelli: Dipinti fiorentini del Lindenau-Museum di Altenburg, a cura di Miklós Boskovits, Daniela Parenti, Firenze 2005.
Tartuferi Angelo, La pittura a Firenze nel Duecento, Firenze 1990.
Tartuferi Angelo, Madonna col Bambino in trono con sei santi e quattro angeli (cat. 11), [in:] Da Bernardo Daddi al Beato Angelico a Botticelli. Dipinti fiorentini del Lindenau-Museum di Altenburg, a cura di Miklós Boskovits, Daniela Parenti, Firenze 2005.
Tartuferi Angelo, Pittura florentina del Duecento, [in:] La pittura in Italia. Il Duecento e il Trecento, a cura di Enrico Castelnuovo, Milano 1986.
Tartuferi Angelo, San Bartolomeo; San Lorenzo (n. 11), [in:] Cataloghi della Galleria dell’Accademia di Firenze. Dipinti, vol. 1, Dal Duecento a Giovanni da Milano, a cura di Miklós Boskovits, Angelo Tartuferi, Firenze 2003.
Venturi Lionello, Le origini della pittura veneziana 1300-1500, Venezia 1907.
Verdon Timothy, L’arte cristiana in Italia, vol. 1, Orgini e Medioevo, Milano 2005.
Weis V.A., Drei Könige. Anbetung und Zyklus der Magier, [in:] Lexikon der christlichen Ikonographie, vol. 1, Allgemeine Ikonographie A-E, a cura di Engelbert Kirschbaum, Rom–Freiburg–Basel–Wien 1994.
Winandy Jacques, Ambroise Autpert, moine et théologien, Paris 1953.
Winiewicz-Wolska Joanna, Karol Lanckoroński i jego wiedeńskie zbiory, vol. 1, Kraków 2010; vol. 2, Katalog – Malarstwo, rzeźba, miniatura, Kraków 2010.
Zeri Federico, Giorno per giorno nella pittura. Scritti sull’arte toscana dal Trecento al Primo Cinquecento, Torino 1991.
Copyright (c) 2017 Roczniki Humanistyczne
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
