Deklaracja lojalności ks. Floriana Stablewskiego wobec władz pruskich z 26 X 1891 – między ambicją, koniecznością i posłuszeństwem
Abstrakt
Wybór Floriana Stablewskiego na arcybiskupa gnieźnieńsko-poznańskiego był splotem wielu okoliczności i decyzji, którymi w największym stopniu kierował rząd pruski. Po dymisji Bismarcka w 1890 r. władze pruskie deklarowały gotowość do „pojednania” (Versöhnung) z polskimi elitami politycznymi w zaborze pruskim, ale przy możliwie najmniejszych ustępstwach ze swej strony. Nominacja polskiego kandydata na osierocone po śmierci Juliusza Dindera archidiecezje miała być pierwszym sprawdzianem intencji obu stron. Doświadczony i wytrawny polityk, jakim był ks. poseł Stablewski, doskonale to zrozumiał i po odrzuceniu kandydatury Likowskiego poczynił ze swej strony publiczne gesty wobec władz, które jednoznacznie zostały odebrane jako deklaracja lojalności i gotowości do współpracy. Wsparciem politycznym lub nawet inspiracją dla Stablewskiego był polityczny obóz poznańskich konserwatystów na czele z Józefem Kościelskim, który osobiście podjął się misji przeforsowania tej kandydatury na dworze berlińskim.
Rząd nie chciał jednak ani wzmocnienia, ani usamodzielnienia polskiego obozu politycznego, dlatego też wyrażając gotowość na nominację Stablewskiego, chciał zachować dalszy status quo w polityce kościelnej i wyznaniowej. Pisemne zobowiązanie kandydata do przestrzegania tych zasad miało być gwarancją jego pełnej lojalności na przyszłość. Jednak napisana przez Stablewskiego deklaracja była jedynie wyrazem jego ogólnie znanej i publicznie wyrażanej postawy legalizmu i lojalizmu. Pełne posłuszeństwo bowiem zarezerwował sobie tylko dla swoich zwierzchników kościelnych: kardynała Ledóchowskiego i papieża.
Bibliografia
Galos A., Tragizm ugody. Władze pruskie a arcybiskup Stablewski, „Przegląd Zachodni” 31(1975), nr 2, s. 235-256.
Gatz E., Akten zur preußischen Kirchenpolitik in den Bistümern Gnesen–Posen, Kulm und Ermland, Mainz 1977.
Karłowski K., Z dziejów elekcji kapitulnej arcybiskupów gnieźnieńskich i poznańskich w latach 1821-1925, Poznań 2002.
Kłos J., ks., Arcybiskupa Floriana Okszy Stablewskiego Mowy żałobne z dodatkiem kilku innych mów kościelnych i dwóch okólników, Poznań 1912.
Korth R., Die preußische Schulpolitik und die polnischen Schulstreiks, Würzburg: Holzner 1963.
Kufel R., Działalność pastoralna arcybiskupa Floriana Okszy Stablewskiego 1891-1906, Zielona Góra: Agencja Wydawnicza PDN 2013.
Kulczycki J., Strajki szkolne w zaborze pruskim 1901-1907, Poznań: UW.WKiS 1993.
Kwilecki A., Stablewscy herbu Oksza. Między dworem i Kościołem, „Ecclesia. Studia z Dziejów Wielkopolski” 4 (2009), s. 245-261.
Leśnowolski J., O właściwą ocenę patriotyzmu arcybiskupa Floriana Stablewskiego (1841-1906),
„Nasza Przeszłość” 25 (1966), s. 221-231.
Łukomski S., Arcybiskup Stablewski, kartki z jego życia i działania, Poznań [1933].
Matwiejczyk W., Niemieccy katolicy w Poznańskiem a polityka narodowościowa rządu pruskiego 1871-1914, Lublin: Wydawnictwo KUL 2009.
Matwiejczyk W., Tragizm ugody czy tragizm samotności? Florian Stablewski na stolicy arcybiskupiej w Gnieźnie i Poznaniu, w: Scientia et Fidelitate. Księga pamiątkowa Ewy i Czesława Deptułów Profesorów Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, red. T. Panfil, Lublin: Wydawnictwo KUL 2013, s. 705-713.
Müller L., Nationalpolnische Presse, Katholizismus und katholischer Klerus. Ein kirchen- und zeitungsgeschichtlicher Ausschnitt aus den Tagen des Großkampfes zwischen Deutschtum und Polentum in den Jahren 1896-1899, Breslau 1931.
Neubach H., Der Gnesen-Posener Erzbischof Florian v. Stablewski und seine Stellung zur polnischen Bewegung in Posen und Oberschlesien (1894), w: Beiträge zur deutsch-polnischen Nachbarschaft. Festschrift für Richard Breyer zum 75. Geburtstag, red. C.J. Kenéz, H. Neubach, J. Rogall, Berlin–Bonn: Westkreuz 1992, s. 113-123.
Pietrzak J., Floryan Stablewski, 1891-1906, w: Na stolicy prymasowskiej w Gnieźnie i w Poznaniu.Szkice o prymasach Polski w okresie niewoli narodowej i w II Rzeczypospolitej, praca zbior., red. F. Lenort, Poznań: Księgarnia św. Wojciecha 1982, s. 245-250.
Pirko M., Arcybiskup Stablewski a strajk szkolny (1906-1907), „Euhemer – Przegląd Religioznawczy” 1968, nr 3-4 (69-70), s. 59-73.
Pirko M., Stanowisko arcybiskupa Floriana Stablewskiego na tle polityki rządowej w sprawie wrzesińskiej, „Studia z Dziejów Kościoła Katolickiego” 5(1967), nr 8, s. 88-106.
Stablewski S., Snop światła na postać Floriana Stablewskiego, arcybiskupa gnieźnieńskiego i poznańskiego. Z pedagogiki społecznej XIX stulecia, „Ecclesia. Studia z Dziejów Wielkopolski” 6(2011), s. 176-183.
Śmigiel K., Działalność arcybiskupa Floriana Stablewskiego na rzecz pacierza szkolnego i nauczania religii w języku polskim w latach 1901-1902 (strajk wrzesiński), „Saeculum Christianum” 1(1994), nr 2, s. 219-231.
Śmigiel K., Florian Stablewski. Arcybiskup gnieźnieński i poznański (1841-1906), Gniezno: Gaudentinum 1993.
Trzeciakowski L., Geneza powołania Floriana Stablewskiego na stolicę arcybiskupią gnieźnieńsko-poznańską, w: Polska – Niemcy – Europa. Studia z dziejów myśli politycznej i stosunków międzynarodowych, red. A. Czubiński, Poznań: UAM 1977, s. 185-196.
Trzeciakowski L., Polityka polskich klas posiadających w Wielkopolsce w erze Capriviego (1890-1984), Poznań: UAM 1960.
Zieliński Z., Arcybiskup Florian Oksza-Stablewski. Wokół kryteriów oceny reprezentanta Kościoła i społeczności polskiej w Poznańskiem, „Życie i Myśl” 36(1987), nr 1-2, s. 133-146, przedruk: Arcybiskup Florian Stablewski jako reprezentant interesów społeczności polskiej. Problem kryteriów oceny, w: tenże, Kościół i naród w niewoli, Lublin: RW KUL 1995, s. 258-272.
Copyright (c) 2017 Roczniki Humanistyczne
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
