Syndrom kulturowej straty. Lizbońska konferencja pisarzy 1988 w postkolonialnej retrospektywie

Dariusz Skórczewski

doi:10.18290/rh.2017.65.1-9

Dariusz Skórczewski Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Wydział Nauk Humanistycznych

DOI: https://doi.org/10.18290/rh.2017.65.1-9

Słowa kluczowe: konferencja lizbońska 1988; Europa Środkowa; Rosja; Związek Sowiecki; hegemon; postkolonializm; Czesław Miłosz; György Konrád; Tatiana Tołstaja; Salman Rushdie; Susan Sontag; postkomunizm

Abstrakt

W artykule podjęto refleksję nad kulturowymi i politycznymi implikacjami konferencji pisarzy środkowoeuropejskich i rosyjskich, która odbyła się w maju 1988 roku w Lizbonie, w kontekście dalszego rozwoju wydarzeń w naszym regionie. Implikacje te określone są jako „syndrom kulturowej straty”. Wychodząc od konstatacji, iż z przyczyn politycznych i koniunkturalnych debata ta, zamiast zogniskować uwagę mieszkańców krajów podbitych przez Związek Sowiecki, stała się wyciszonym wydarzeniem, autor omawia istotne problemy, jakie ona odsłoniła, gdy ująć ją w postkolonialnej retrospektywie: brak transmisji pomiędzy treścią wystąpień a ówczesną potoczną świadomością odnośnych społeczeństw; trwałą podrzędność środkowo-wschodnioeuropejskich literatur w skali globalnej kultury; problem języka komunikacji; trwałe przejawy skolonizowania; chroniczne zewnętrzne wyzwania nękające środkowo-wschodnioeuropejską tożsamość; asymetrię wzajemnych stosunków; imperialne tabu; „miękkie” istnienie Europy Środkowo-Wschodniej; antykolonialny wydźwięk środkowoeuropejsko-rosyjskiej konfrontacji; brak perspektyw postkolonialnego pojednania. Pomimo pesymizmu płynącego z fiaska lizbońskiego wydarzenia, w konkluzji wskazany zostaje naprawczy potencjał literatury, która zdolna jest wywołać zmianę w sferze polityki.

Bibliografia

Ananicz S., Sadowski R., Central Europe Facing ‘Eastern Europe’: Symphony or Cacophony?, [w:] Regional and International Relations of Central Europe, red. Z. Šabič, P. Drulák, New York: Palgrave Macmillan 2012, s. 286-309.

Bertelsen O., Joseph’s Brodsky Imperial Consciousness, „Scripta Historica” 21(2015), s. 263-289.

Bhabha H.K., Miejsca kultury, przeł. T. Dobrogoszcz, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego 2010.

Bunce V., The National Idea: Imperial Legacies and Post-Communist Pathways in Eastern Europe, „East European Politics and Societies” 19(2005), nr 3, s. 406-442.

Chernetsky V., Silences and Displacements: Revisiting the Debate on Central European Literature from a Ukrainian Perspective, „Zeitschrift für Slavische Philologie” 72(2016), nr 1, s. 69-84.

Chmurski M., Czy potrzebna nam jeszcze Europa Środkowa?, „Nauka” 2014, nr 1, s. 19-32.

Delaney P., Soviet Bloc Writers Clash at a Conference, „New York Times” 1988, May 10. http://www.nytimes.com/1988/05/10/arts/soviet-bloc-writers-clash-at-a-conference.html.

Delanty G., The Idea of a Cosmopolitan Europe: On the Cultural Significance of Europeanization, „International Review of Sociology //Revue Internationale de Sociologie” 15(2007), nr 3, s. 405-421.

Deleuze G., Guattari F., Kafka. Toward a Minor Literature, transl. D. Polan, Minneapolis–London: University of Minnesota Press 1986 (oryg. fr. Kafka. Pour une littérature mineure. Paris: Minuit 1975).

Etkind A., Internal Colonization. Russia’s Imperial Experience, Cambridge: Polity 2011.

Ferenc T., Stan wojenny w opowieściach biograficznych polskich artystów emigrantów, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Sociologica” 53(2015), s. 51-70.

Ferreira M.F., Apropos Kundera & Brodsky: Uncovering the Role of Literary Querelles about the Meaning of Europe, „Negócios Estrangeiros” 2008, nr 13, s. 40-52.

Freire M.R., Russia at the Borders of Central Europe: Changing Dynamics in Foreign Policy Relations, [w:] Regional and International Relations of Central Europe, red. Z. Šabič, P. Drulák, New York: Palgrave Macmillan 2012, s. 125-144.

Hen J., Dziennik na nowy wiek, Warszawa: WAB 2010.

jz.: [notatka o konferencji lizbońskiej], „Twórczość” 1988, nr 12, s. 121.

Kirschbaum H., The Verbatim Drama of Lisbon: Stenography of (Anti-)Imperiality. „Zeitschrift für Slavische Philologie” 72(2016), nr 1, s. 9-21.

Krasnodębski Z., Demokracja peryferii, Gdańsk: Słowo/obraz Terytoria 2003.

Krasnodębski Z., Postmodernistyczne rozterki kultury, Warszawa: Oficyna Naukowa 1996.

Lipovetsky M., Russian (Non-)Answers to (Post-)Colonial Questions, „Zeitschrift für Slavische Philologie” 72(2016), nr 1, s. 23-37.

Lisabonská konference o literatuře. Kulatý stůl za účásti středoevropských a ruskich spisovatelů, przeł. O. Trávníčková, [w:] V kleštích dějin. Střední Evropa jako pojem a problem, red. J. Trávníček, Brno: Host 2009.

Major versus Minor? Languages and Literatures in a Globalized World, red. T. D’haen, I. Goerlandt, R.D. Sell., Amsterdam–Philadelphia: John Benjamins 2015.

Miłosz Cz., Rok myśliwego, Kraków: Znak 1991.

Parfianowicz-Vertun W., Teksty i działania. Europa Środkowa jako projekt w polskich i czeskich dyskusjach lat 70. i 80. XX wieku. Warszawa 2014. Rozprawa doktorska dostępna online: https://depotuw.ceon.pl/handle/item/1146.

Pawłyszyn M., Postkolonialność jako metoda i mentalność: ukraińskie literaturoznawstwo 1991-2011, przeł. D. Skórczewski, „Miscellanea Posttotalitariana Wratislaviensia” 2014, nr 2, s. 75-87.

Pratt D.W., On the Language of History: Central Europe and Russia at the Lisbon Conference, „Zeitschrift für Slavische Philologie” 72(2016), nr 1, s. 55-68.

Prawlenije Sojuza Pisatjelij Rosiji No. 6/H iz 6 marta 2014. http://www.rospisatel.ru/ pismo-sp-ukr.htm.

Putin W., Poslanie Federalnomu Sobraniyu Rossijskoj Federatsii, 2005, 25 avrila. http://kremlin.ru/events/president/transcripts/22931.

Riabczuk M., Ukraina. Syndrom postkolonialny, Wrocław–Wojnowice: Kolegium Europy Wschodniej 2015.

Skórczewski D., The „Location of Literature”: Thoughts on the Lisbon Conference and Its Aftermath from an East European Perspective, „Zeitschrift für Slavische Philologie” 72(2016), nr 1, s. 85-99.

Skórczewski D., Teoria – literatura – dyskurs. Pejzaż postkolonialny, Lublin: Wydawnictwo KUL 2013.

Skwara M.A., Between ‘Minor’ and ‘Major’: The Case of Polish Literature, [w:] Major versus Minor? Languages and Literatures in a Globalized World, red. T. D’haen, I. Goerlandt, R.D. Sell, Amsterdam–Philadelphia: John Benjamins 2015, s. 221-232.

Sucharski T., Polskie poszukiwania „innej" Rosji. O nurcie rosyjskim w literaturze Drugiej Emigracji, Gdańsk: Słowo/obraz Terytoria 2008.

Sucharski T., S ‘poceluija na moroze’ po czerwiwuju miagkost’ Kryma. Polsko-rosijskije otnoszenija w polskoj gumanisticzeskoj refleksiji poslednich 25 let, „Przegląd Rusycystyczny” 2015, nr 2, s. 21-49.

Szczepański J.J., Dobry użytek z milionów, „Tygodnik Powszechny” 1988, nr 23, s. 3.

Terian A., Is There an East-Central European Postcolonialism? Towards a Unified Theory of (Inter)Literary Dependence, „World Literature Studies” 3(2012), nr 4, s. 21-36.

The Lisbon Conference on Literature: A Round Table of Central European and Russian Writers, „Cross Currents: A Yearbook of Central European Culture” 1990, nr 9, s. 75-124.

Thompson E.M., Whose Discourse? Telling Story in Post-Communist Poland, „The Other Shore: Slavic and East European Cultures Abroad, Past and Present” 1(2010), nr 1, s. 1-15.

Thompson E.M., W kolejce po aprobatę, „Europa – Tygodnik Idei” 2007, nr 180, s. 8.

Thompson E.M., Trubadurzy imperium. Literatura rosyjska i kolonializm, przeł. A. Sierszulska, Kraków: Universitas 2000 (oryg. ang. Imperial Knowledge. Russian literature and Colonialism 2000).

Uffelmann D., The Imprint of Kundera’s Strategic Anticolonialism on the Central European Roundtable in Lisbon (1988) and the Russian Discussants’ Tactical Nominalism, „Zeitschrift für Slavische Philologie” 72(2016), nr 1, s. 39-53.

Ungureanu R., Russian Imperial Presence in Literature, „The Sarmatian Review” 27(2007), nr 2, s. 1304-1309.

Zarycki T., Ideologies of Eastness in Central and Eastern Europe, London–New York: Routledge 2014.

Zarycki T., Modernizacja kulturowa i psychologiczna jako ideologia inteligenckiej hegemonii, „Przegląd Socjologiczny” 64(2015), nr 2, s. 45-68.

Zarycki T., Uses of Russia: The Role of Russia in the Modern Polish National Identity, „East European Politics and Societies” 18(2004), nr 4, s. 595-627.