Oblicza inności a dialog polsko-ukraiński w perspektywie narracji reportażowych o tragedii wołyńskiej w latach 1943-1944

  • Angelika Kowalik Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Wydział Nauk Humanistycznych
Słowa kluczowe: Witold Szabłowski; Marek Koprowski; dialog polsko-ukraiński; Inny; Obcy; Wołyń; reportaż

Abstrakt

W artykule porównano dwa zbiory reportaży dotyczące wydarzeń na Wołyniu w latach 1943-1945: Witolda Szabłowskiego Sprawiedliwi zdrajcy. Sąsiedzi z Wołynia oraz Marka Koprowskiego Wołyń. Mówią świadkowie ludobójstwa. Autorka wykazuje, że zasadniczą cechą różniącą oba teksty jest sposób podjęcia kwestii Innego, rozumianego jako przedstawiciel narodowości ukraińskiej. Rozmówcami Szabłowskiego są Ukraińcy, od których reportażysta próbuje uzyskać informacje o ich rodakach ratujących Polaków w czasie pogromów. Udziela tym samym głosu Innemu, traktując go jako równorzędnego partnera dialogu o przeszłości. Rozmówcami Koprowskiego są natomiast wyłącznie Polacy. Obraz Ukraińca, jaki wyłania się z jego zbioru reportaży, nosi cechy negatywne: Ukrainiec jest dla Polaka Obcym. Tożsamość polska, którą można zrekonstruować na podstawie wypowiedzi rozmówców Koprowskiego, pozbawiona jest istotnego punktu odniesienia, jakim jest inność etniczna, umożliwiająca pełniejsze i krytyczne spojrzenie na własny naród. Konsekwencją przyjętych przez autorów perspektyw jest odmienny sposób konstruowania polskiej tożsamości, w którą wpisana zostaje trauma wydarzeń wołyńskich. Analiza porównawcza obu tekstów pozwala wydobyć dwa sposoby pracy pamięci i prowadzi do wniosku o wpływie wykorzystania kategorii inności obecnej w reportażu jako gatunku na możliwość polsko-ukraińskiego dialogu.

Bibliografia

Bakuła B., Kolonialne i postkolonialne aspekty polskiego dyskursu kresoznawczego (zarys problematyki), „Teksty Drugie” 2006, nr 6.

Bielecka U., Mity na temat zdrowej i patologicznej żałoby, „Psychiatria i psychologia kliniczna” 12 (2012), nr 1.

Dąbrowski M., Swój/ obcy/ inny. Kontynuacja, „Anthropos?” 2009, nr 12-13.

Dąbrowski M., Swój /obcy/ inny: z problemów indyferencji międzykulturowej, Izabelin: Świat Literacki 2001.

Dutka E., Ukraina w twórczości Włodzimierza Odojewskiego i Włodzimierza Paźniewskiego, Katowice: Wydaw. Uniwersytetu Śląskiego 2000.

Filipkowski P., Historia mówiona i wojna: doświadczenie obozu koncentracyjnego w perspektywie narracji biograficznych, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego 2010.

Hadaczek B., Historia literatury kresowej, Kraków: Universitas 20112.

Hirsch M., Pokolenie postpamięci, tłum. M. Borowski, M. Sugiera, „Didaskalia: gazeta teatralna” 18 (2011), nr 105.

Kilińska L., Partacz Cz., Zbrodnie nacjonalistów ukraińskich na Polakach w latach 1939-1945: ludobójstwo niepotępione, Warszawa: Bellona 2015.

Konieczna J., Polacy-Ukraińcy, Polska-Ukraina. Paradoksy stosunków sąsiedzkich, http://www.insteuro.civicua.org/Digest/Ukr_Pol/Persp/Polacy-Ukraincy.pdf, [dostęp: 23.07.16].

Kresowa księga sprawiedliwych 1939-1945: o Ukraińcach ratujących Polaków poddanych eksterminacji przez OUN i UPA. Studia i materiały, oprac. R. Niedzielko, Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej 2007.

Ksenicz I., Konflikt polsko-ukraiński w latach 1943-1947 w polskiej historiografii i debacie politycznej, http://pressto.amu.edu.pl/index.php/r/article/view/9152673/2657, [dostęp: 23.06.2017].

LaCapra D., Trauma, nieobecność, utrata [w:] Antologia studiów nad traumą, red. T. Łysak, tłum. T. Bilczewski, K. Bojarska, J. Burzyński, A. Kowalcze-Pawlik, A. Rejniak-Majewska, Kraków: Universitas 2015.

Panas W., O pograniczu etnicznym w badaniach literackich, [w:] Wiedza o literaturze i edukacja: księga referatów Zjazdu Polonistów, Warszawa 1995, red. T. Michałowska, Z. Goliński, Z. Jarosiński, Warszawa: Instytut Badań Literackich 1996.

Szawłowski R., Przedmowa, [w:] W. Siemaszko, E. Siemaszko, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na ludności polskiej Wołynia 1939-1945, t. I-II, Warszawa: Wydawnictwo von borowiecky 2000.

Tyma P.: Wołyński problem – dylematy Ukraińców z Polski, [w:] Pojednanie przez trudną pamięć –Wołyń 1943, red. A. Zińczuk, Lublin: Stowarzyszenie Panorama Kultur 2012.

Zaleski M., Słowo wstępne, [w:] Literackie portrety Innego, red. P. Cieliczko, P. Kuciński, Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN 2008.

Żyrek E., Inny czy obcy? Dylematy wielokulturowości w reportażach afrykańskich Jeana Hatzfelda i Ryszarda Kapuścińskiego, „Zeszyty Prasoznawcze” 2014.

Opublikowane
2019-10-23
Dział
Artykuły