Herberta antyk postkolonialny i nacjonalizm defensywny

Dirk Uffelmann

doi:10.18290/rh.2017.65.1-3

Dirk Uffelmann Universität Passau

DOI: https://doi.org/10.18290/rh.2017.65.1-3

Słowa kluczowe: Zbigniew Herbert; antyk; postkolonializm; PRL; nacjonalizm; kolonizacja wewnętrzna

Abstrakt

Niniejszy artykuł przedstawia postkolonialną lekturę motywów antycznych zawartych w poezji Zbigniewa Herberta. Interpretuje aluzje do historii i mitologii antycznej, a także do Biblii jako alegorie kultury politycznej, panującej w PRL-u. Herbert opisuje komunizm jako próbę kolonizacji, przy czym w swoich wierszach skupia się głównie na wewnętrznych skutkach dla mentalności skolonizowanych. W konkluzji autor wiąże postawę Herberta z defensywnym nacjonalizmem i proponuje interpretować niedawne próby wykorzystania teorii postkolonialnej w polskim dyskursie prawicowym jako model heurystyczny dla zrozumienia politycznego stanowiska Herberta w PRL-u.

Bibliografia

Adamiec M., „Pomnik trochę niezupełny…”. Rzecz o apokryfach i poezji Zbigniewa Herberta, Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego 1996.

Artwińska A., Kompleks polski. Krytyka postkolonialna a PRL, [w:] Opowiedzieć PRL, red. K. Chmielewska, G. Wołowiec, Warszawa: IBN 2011, s. 33-48.

Ashcroft B., Griffiths G., Tiffin H., The Empire Writes Back: Theory and Practice in Post-Colonial Literatures, Londyn: Routledge 1989.

Bainczyk-Crescentini M., Mythos und Gegenwart. Die „Ilias” im lyrischen Werk Zbigniew Herberts, [w:] Slavische Identitäten. Paradigmen, Poetiken, Perspektiven, red. G. Howanitz, C. Kampkötter, H. Kirschbaum, Monachium–Berlin–Washington, D.C.: Sagner 2014, s. 113-125.

Barańczak S., Uciekinier z utopii. O poezji Zbigniewa Herberta, Londyn: Polonia 1984.

Bigaj J., Za przesłaniem Herberta nie pójdę, [w:] Herbert. Poetyka, wartości i konteksty, red. E. Czaplejewicz, W. Sadowski, Warszawa: DiG 2002, s. 165-172.

Buchowski M., The Specter of Orientalism in Europe: From Exotic Other to Stigmatized Brother, „Anthropological Quarterly” 79(2006), nr 3, s. 463-482.

Domańska E., Obrazy PRL w perspektywie postkolonialnej. Studium przypadku, [w:] Obrazy PRL. O konceptualizacji realnego socjalizmu w Polsce, red. K. Brzechczyn, Poznań: IPN 2008, s. 167-187.

van Dommelen P.A.R., On Colonial Grounds: A Comparative Study of Colonialism and Rural Settlement in First Millennium BC West Central Sardinia, Leiden: University of Leiden 1998.

Etkind A., Internal Colonization: Russia’s Imperial Experience, Cambridge: Polity 2011.

Fik M., Kultura polska po Jałcie. Kronika lat 1944-1981, Londyn: Polonia Book Fund 1989.

Habermas J., Theorie des kommunikativen Handelns, t. II, Zur Kritik der funktionalistischen Vernunft, Frankfurt nad Menem: Suhrkamp 1995.

Hechter M., Internal Colonialism: The Celtic Fringe in British National Development, 1536-1966, Londyn: Routledge & Kegan Paul 1975.

Herbert Z., Wiersze zebrane, red. R. Krynicki, Kraków: Wydawnictwo A5 2008.

Herlth J., Wer sind Herberts Barbaren?, [w:] Herr Cogito im Garten. Zbigniew Herbert (1924-1998) – Dichter und Intellektueller, red. A. Lawaty, M. Zybura, Wiesbaden: Harrassowitz 2018 (w druku).

Hingley R., Post-Colonial and Global Rome: The Genealogy of Empire, [w:] Globalisation and the Roman World: World History, Connectivity and Material Culture, red. M. Pitts, M.J. Versluys, Cambridge: Cambridge University Press 2015, s. 32-46.

Jakobson R., Poezija grammatiki i grammatika poezii, [w:] Selected Writings, t. III, Den Haag–Paryż: De Gruyter 1980, s. 63-86.

Jakobson R., Poetry of Grammar and Grammar of Poetry, [w:] Selected Writings, t. III, Den Haag, Paryż: De Gruyter 1980, s. 87-97.

Janion M., Niesamowita słowiańszczyzna, Kraków: Wydawnictwo Literackie 2007.

Kaliszewski A., Gry Pana Cogito, Łódź: Wydawnictwo Łódzkie 1990.

Kornhauser J., Herbert: z odległej prowincji, [w:] J. Kornhauser, A. Zagajewski, Świat nie przedstawiony, Kraków: Wydawnictwo Literackie 1974, s. 100-109.

Kowalczyk A., Złote runo nicości, „Tygodnik Powszechny” 11(1983), s. 4.

Kwiatkowski J., Polski archetyp oblężenia. Historia – Sienkiewicz – Mrożek – Herbert, [w:] Magia poezji (O poetach polskich XX wieku), Kraków: Wydawnictwo Literackie 1995, s. 391-405.

Lachmann P., Wywołane z pamięci, Olsztyn: Borussia 1999.

Łukasiewicz J., Poezja Zbigniewa Herberta, Warszawa: Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne 1995.

Mattingly D.J., Imperialism, Power, and Identity: Experiencing the Roman Empire, Princeton (NJ)–Oxford: Princeton University Press 2011.

Michnik A., Potęga smaku, [w:] Z dziejów honoru w Polsce, Paryż: Institut Littéraire 1985, s. 199-280.

Mikołajczak M., Między mimikrą a rebelią. Pejzaż (post)kolonialny regionalnej literatury, „Teksty Drugie” 2015, nr 5, s. 283-305.

Prokop J., Raport z oblężonego Miasta po dwudziestu latach, [w:] Herbert i znaki czasu. Colloquia Herbertiana (I), red. E. Feliksiak, M. Leś, E. Sidoruk, Białystok: Tow. Literackie im. A. Mickiewicza Oddział Białostocki 2001, s. 191-200.

Przybylski R., Między cierpieniem a formą, [w:] To jest klasycyzm, Warszawa: Czytelnik 1978, s. 124-175.

Schmid U., Nach dem Kommunismus. Herberts politische Interventionen in der Dritten Republik, [w:] Herr Cogito im Garten. Zbigniew Herbert (1924-1998) – Dichter und Intellektueller, red. A. Lawaty, M. Zybura, Wiesbaden: Harrassowitz 2018 (w druku).

Skórczewski D., Teoria – literatura – dyskurs. Pejzaż postkolonialny, Lublin: Wydawnictwo KUL 2013.

Terrenato N., The Deceptive Archetype: Roman Colonialism in Italy and Postcolonial Thought, [w:] Ancient Colonizations: Analogy, Similarity and Difference, red. H. Hurst, S. Owen, Londyn: Duckworth 2005, s. 59-72.

Thompson E., Nationalism, Imperialism, Identity: Second Thoughts, „Modern Age” 40 (1998), nr 3, s. 250-261.

Thompson E., A jednak kolonializm. Uwagi epistemologiczne, „Teksty Drugie” 2011, nr 6, s. 289-301.

Trocha B., Mythopoeiczne aspekty liryki Zbigniewa Herberta, [w:] Pojęcia kiełkujące z rzeczy. Filozoficzne inspiracje twórczości Zbigniewa Herberta, red. J.M. Ruszar, Kraków: Wydawnictwo Platan 2010, s. 101-137.

Uffelmann D., Autobiografizm i antropologia. „Ecce homo” F. Nietzschego i „Pan Cogito” Z. Herberta, [w:] Postać literacka, red. E. Kasperski, B. Pawłowska-Jądrzyk, Warszawa: Uniwersytet Warszawski 1998, s. 53-75.

Uffelmann D., Podwodnye kamni wnutriennej (de)kolonizacji Rossii, [w:] Tam, wnutri. Praktiki wnutriennej kolonizacii v kul’turnoj istorii Rossii, red. A. Etkind, D. Uffelmann, I. Kukulin, Moskwa: NLO 2012, s. 53-104.

Uffelmann D., Postcolonial Theory as Post-Colonial Nationalism, [w:] Postcolonialism and its New Discontents: Envisioning New Relations to the Colonial Past and Postcolonial Future, red. M. Albrecht, Londyn: Routledge 2018 (w druku).

Roman Imperialism: Post-Colonial Perspectives. Proceedings of a Symposium Held at Leicester University in November 1994, red. J. Webster, N.J. Cooper, Leicester: School of Archaeological Studies, University of Leicester 1996.

Zarycki T., Polska i jej regiony a debata postkolonialna, [w:] Oblicze polityczne regionów Polski, red. M. Dajnowicz, Białystok: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Finansów i Zarządzania 2008, s. 31-48.