Nierozpoznane collectivum w językach tocharskich: toch. A pratri ‘bracia’

Krzysztof Tomasz Witczak

doi:10.18290/rh.2016.64.9-6

Krzysztof Tomasz Witczak Uniwersytet Łódzki

DOI: https://doi.org/10.18290/rh.2016.64.9-6

Słowa kluczowe: collectiva; indoeuropejska morfologia; języki tocharskie

Abstrakt

Forma tocharska A pratri ‘bracia’ nie posiada jednoznacznej interpretacji. Jedni badacze interpretują ją jako mianownik liczby podwójnej, urobiony od apelatywu pracar (m.) ‘brat’ (= toch. B procer), inni jako mianownik liczby mnogiej, a kolejni dopuszczają możliwość, że forma ta została wywołana błędem pisarskim. Autor niniejszej pracy dowodzi, że w językach indoeuropejskich funkcjonował rzeczownik o znaczeniu zbiorowym: *bhrātriyā (f. coll.) ‘brać, bractwo’, por. gr. att. φρᾱτρίᾱ, dial. φᾱτρίᾱ (f.) ‘braterstwo; ród, plemię, klan; związek rodowy, fratria’; lit. brotìja (f.) ‘krąg najwierniejszych przyjaciół’; stsłe. bratria, stczak. (XV w.) bratrja, strus. братрия (f. coll.), stpol. (rzadkie) bratrza (f. coll.) (< psł. *bratrьja f. coll. ‘brać, bractwo’). Do tego samego archetypu sprowadza się toch. A pratri ‘bracia’, która reprezentuje dawne nomen collectivum, użyte w funkcji liczby mnogiej. Podobne zjawisko pojawia się też w językach słowiańskich, por. pol. bracia (nom. pl.) ‘fratres’, dawniej f. coll. ‘brać, bractwo’.

Bibliografia

Abramowiczówna, Zofia (red.). Słownik grecko-polski. T. IV. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1965.

Adams, Douglas Q. „Mummies”. The Journal of Indo-European Studies, 23 (1995), 3–4: 399–413.

Anikin, Aleksandr E. / Аникин, Александр Е. Этимология и балто-славянское лексическое сравнение в праславянской лексикографии. Вып. 1 (*a- – *go-). Новосибирск: Сибирский хронограф, 1998.

Beekes, Robert S.P. Comparative Indo-European Linguistics. An Introduction. Amsterdam, Philadelphia: John Benjamins Publishing Company, 2011.

Blažek, Václav. „Is it possible to restore Tocharian A ku/// ‘nave, hub’?”. Tocharian and Indo-European Studies 7 (1997): 234–235 (przedruk: Blažek 2011: 30–31).

Blažek, Václav. „Alimenta Tocharica (1–3)”. Tocharian and Indo-European Studies 8 (1999): 79-84. (przedruk: Blažek 2011: 40–45).

Blažek, Václav. „Indo-European Kinship Terms in *-ə2ter”. W: Grammaticus. Studia linguistica Adolfo Erharto quinque et septuagenario oblata. Red. Ondřej Šefčík, Bohumil Vykypěl. Brno: Masarykova Universita, 2001, 24–33.

Blažek, Václav. Tocharian Studies. Works 1. Edited by Michal Schwartz. Brno: Masaryk University, 2011.

Blažek, Václav, Michal Schwarz. „Tocharians. Who they were, where they came from and where they lived?”. Lingua Posnaniensis 50 (2008): 47-74.

Blažek, Václav, Michal Schwarz. „Jména nádob v tocharských jazycích”. Linguistica Brunensia 63 (2015), 1: 21–35.

Derksen, Rick. Etymological Dictionary of the Slavic Inherited Lexicon. Leiden, Boston: Brill, 2008.

Dybo, Anna V. / Дыбо, Анна В. „Тюркско-тохарская контактная лексика”. W: Аспекты алтайского языкознания (Материалы Тенишевских чтений — 2007). Москва: Советский писатель, 2007: 80-108.

Evangelisti, Enzo. „I modi di articulazione indoeuropei nelle palatalizzazioni tocariche”. Ricerche Linguistiche 1 (1950), 1: 132–140.

Hilmarsson, Jörundur. The Dual Forms of Nouns and Pronouns in Tocharian. Reykjavík: Hilmarsson, 1989. [Tocharian and Indo-European Studies. Supplementary Series. Vol. I].

Isebaert, Lambert. De Indo-Iraanse bestanddelen in de Tocharische woordenschat. Vraagstukken van fonische productinterferentie, met bijzondere aandacht voor de Indo-Iraanse diafonen a, ā. Leuven: Universiteit te Leuven, 1980.

Ivanov, Vjacheslav V. / Иванов, Вячеслав В. (red.). Тохарские языки. Зборник статей. Москва: Издательство Иностранной Литературы, 1959.

Jurewicz, Oktawiusz. Gramatyka historyczna języka greckiego. Warszawa: Wydawnictwo PWN, 1999.

Krause, Wolfgang. Das Numerussystem des Tocharischen. Göttingen: Vandenhoeck und Ruprecht, 1954. [Nachrichten der Akademie der Wissenschaften in Göttingen. Phil.-hist. Klasse. Jg. 1954, No. 1];

Krause, Wolfgang. „Zum Gebrauch des Parals und des Duals im Tocharischen”. Zeitschrift für vergleichende Sprachforschung 72 (1955), 3–4: 233–234.

Krause, Wolfgang. „Tocharisch”. W: Handbuch der Orientalistik. B. IV. Dritter Abschnitt. Leiden, Köln: E. J. Brill, 1971.

Krause, Wolfgang, Werner Thomas. Tocharisches Elementarbuch. B. I: Grammatik. Heidelberg: Carl Winter, 1960.

LKŽ = Lietuvių kalbos žodynas. T. I–XX. Vilnius: Lietuvių kalbos institutas, 1941–2002.

Lubotsky, Alexander. „Tocharian Loan Words in Old Chinese: Chariots, Chariot Gear, and Town Building”. W: The Bronze Age and Early Iron Age Peoples of Eastern Central Asia. Vol. I. Edited by Victor Mair. Washington–Philadelphia: The Institute for the Study of Man; The University of Pennsylvania Museum Publications, 1998: 379–390.

Lubotsky, Alexander, Sergey Starostin. „Turkic and Chinese Loanwords in Tocharian”. W: Languages in Time and Space: A Festschrift for Werner Winter on Occasion of his 80th Birthday. Edited by Brigitte L. M. Bauer, Georges-Jean Pinault. Berlin, New York: Mouton de Gruyter, 2003: 257–269 (przedruk: Starostin 2007: 840–849).

Mallory, James Patrick, Victor H. Mair. The Tarim Mummies. Ancient China and the Varieties of the Mystery of the Earliest Peoples of the West. London: Thames & Hudson, 2000.

Meier-Brügger, Michael. Indo-European Linguistics. Berlin, New York: Walter de Gruyter, 2003.

Naert, Pierre. „Contacts lexicaux entre le tokharien et ses voisins non-indoeuropénnes. II”. Orbis 14 (1965), 2: 528–536.

Pannain, Rossella. „La posizione linguistica del sino-tibetano”. ΑΙΩΝ. Annali del Dipartimento di Studi del Mondo Classico e del Mediterraneo Antico. Sezione linguistica 10 (1988): 327–339.

Pedersen, Holger. Tocharisch vom Gesichtspunkt der indoeuropäischen Sprachvergleichung. København: Ejnar Munksgaard, 1941.

Pedersen, Holger. Zur tocharischen Sprachgeschichte. København: Ejnar Munksgaard, 1944.

Pinault, Georges-Jean. „Jörundur Hilmarsson (15.3.1946-13.8.1992)”. Kratylos 39 (1994): 217–220.

Pokorny, Julius. Indogermanisches etymologisches Wörterbuch. Bern, München: Francke Verlag, 1959.

Polivanov, Eugeniy D. / Поливанов, Евгений Д. „Индоевропское *medhu- ~ общекитайское mit”. Записки Восточного Отделения Императорского Русского Археологического Общества 23 (1916), 1-2: 263–264.

Polivanov, Eugeniy D.: „A propos d’un mot indo-européen de provenance chinoise”. Archív Orientální 9 (1937): 405–406.

Poucha, Pavel. Institutiones linguae Tocharicae. Pars I: Thesaurus linguae Tocharicae dialecti A. Praha: Státní Pedagogické Nakladatelství, 1955.

Pulleyblank, Edgar G.: „Chinese and Indo-European”. Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain & Ireland 98 (1966): 9–39.

Schmidt, Klaus T. „Beobachtungen zur tocharischen Landwirtschaftsterminologie”. Die Sprache 41 (1999): 1-23.

Schwyzer, Eduard. Griechische Grammatik. München: C. H. Beck’sche Verlagsbuchhandlung, 1939.

Shaughnessy, Edward L. „Historical Perspectives on the Introduction of the Chariot into China”. Harvard Journal of Asiatic Studies 48 (1988), 1: 189–237.

Sławski, Franciszek (red.). Słownik prasłowiański. T. I. Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Wydawnictwo PAN, 1974.

Starostin, Sergey A. / Старостин, Сергей А. Труды по языкознанию. Москва: Языки славянских культур, 2007.

Thomas, Werner. Die Erforschung des Tocharischen (1960-1984). Stuttgart: Steiner, 1988.

Thomas, Werner. „Tocharisch B orotse-pacere “Großeltern”?”. Historische Sprachforschung 101 (1988): 155–165.

Þórhallsdóttir, Guðrún. „†Jörundur Hilmarsson 1946–1992”. Tocharian and Indo-European Studies 6 (1993): 7–9.

Van Windekens, Albert Joris. Le tokharien confronté avec les autres langues indo-européennes. Vol. I: La phonétique et le vocabulaire. Louvain: Centre International de Dialectologie Générale, 1979.

Witczak, Krzysztof Tomasz. „Tocharian A nkiñc, B ñkante ‘silver’”. Tocharian and Indo-European Studies 4 (1990): 47–48.