Rozważania o domniemanym slawizmie w dialekcie kreteńskim języka nowogreckiego
Abstrakt
Ngr. dial. (wsch.kret.) βέρα f. ‘rozejm, czasowe pogodzenie się, pojednanie’ uważa się dość powszechnie za wyraz pochodzenia południowosłowiańskiego, por. mac. vera, bułg. vjára ‘wiara, zaufanie’, pol. wiara (< psł. *věra). Gdyby kreteńsko-słowiańskie zestawienie było poprawne, to semantyka wyrazu kreteńskiego wskazywałaby na pośrednictwo wojskowe. Wyraz mógł być przejęty od słowiańskich żołnierzy zaciężnych, biorących udział w wyprawie zbrojnej Nikifora Fokasa przeciwko arabskiemu emiratowi na Krecie (960-961). Z drugiej jednak strony, dotychczasowi badacze pomijają milczeniem fakt, że wyraz kreteński βέρα może być z powodzeniem uważany za prawdopodobne zapożyczenie tureckie, por. osm. vère ‘kapitulacja, poddanie’. W nowogreckich zabytkach literackich XVIII i XIX w. pojawia się wyraz βέρα o tym samym znaczeniu (‘poddanie, kapitulacja’). Apelatyw rumuński veră ‘kapitulacja’ (brzmiący identycznie jak termin kreteński) został wyliczony wśród zapożyczeń tureckich. Także semantyka kreteńskiego słowa przemawia raczej za jego turecką, a nie słowiańską genezą.
Bibliografia
Abrahamowicz Z. (red.): Księga podróży Ewliji Czelebiego, Warszawa 1969.
Andriotis N.P. (Ανδριωτησ Ν.Π.): Ε τυμολογικό λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής, Θεσσαλονίκη 19903.
Andriotis N. (Ανδριωτησ Ν.): Πληθυσμός και οικισμοί της ανατολικής Κρήτης (16ος–19ος αι.), Ηράκλειο 2006.
Antonowicz-Bauer L., Dubiński A.: Słownik turecko-polski, polsko-turecki, Warszawa 1983 (19972).
Apostolakis J.E. (Αποστολακησ Γ.Ε.): Παλαιινές κρητικές αθιβολές. Λεξικό. Λέξεις, φράσεις και μαντινάδες του κρητικού γλωσσικού ιδιώματος, Ηράκλειο 2008.
Apostolakis S.A. (Αποστολακησ Σ.Α.): Συμβολή στο τοπωνυμικό Πελεκάνου και μικροτοπωνυμικό Αρχοντικού-Σελίνου, Ρέθυμνο 2002.
Babiniotis J.D. (Μπαμπινιωτησ Γ.Δ.): Λεξικό της Νέας Ε λληνικής γλώσσας με σχόλια για την σωστή χρήση των λέξεων, Αθήνα 20022.
Babiniotis J.D. (Μπαμπινιωτησ Γ.Δ.): Ε τυμολογικό λεξικό της Νέας Ε λληνικής γλώσσας. Ιστορία των λέξεων, Αθήνα 20112.
Boerio G.: Dizionario del dialetto veneziano, Venezia 1829.
Boryś W.: Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków 2005.
Browning R.: Medieval and Modern Greek, London 1969.
Brückner A.: Etymologiczny słownik języka polskiego, Warszawa 19854.
Budziszewska W.: Die Widerspiegelung der Kultur der Slawen in den slawischen Lehnwörtern in neugriechischen Dialekten, „Linguistique Balkanique” 33(1990), f. 3-4, s. 119-126.
Budziszewska W.: Zapożyczenia słowiańskie w dialektach nowogreckich, Warszawa 1991.
Charalambakis Ch. (Χαραλαμπακησ Χ.) (red.): Χρηστικό λεξικό της Νεοελληνικής γλώσσας, Αθήνα 2014.
Chadzinikolau N.: Literatura nowogrecka 1453-1983, Warszawa–Poznań 1985.
Chorikow I.P., Malew M.G. (Хориков И.П., Малев М.Г.): Новогреческо-русский словарь, Москва 1980.
Churmuzis Wizandios M. (Χουρμουζησ Βυζαντιοσ Μ.): Κρητικά, Αθήνα 1842.
Clauson G.: An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish, Oxford 1972.
Colonna B.: Dizionario etimologico della lingua italiana, Genova 1997.
Czernych P.Ja. (Черных П.Я.): Историко-этимологический словарь современного русского языка, t. I, Москва 1999.
Dapontes K.K.: Δακικαί εφημερίδες – Ephémérides Daces, ou Chronique de la guerre de quatre ans (1736-1739), publiée, traduite et annotée par E. Legrand, Paris 1880.
Derksen R.: Etymological Dictionary of the Slavic Inherited Lexicon, Leiden–Boston 2008.
Detorakis Th.E.: History of Crete, translated by J.C. Davis, Iraklion 1994.
Dhariwianakis A. (Δαριβιανακης Α.): Η ζωντανή κρητική διάλεκτος, t. I: Λεξικό, Ηράκλειο 2009.
Faure P.: Villes et villages de la Crète Occidentale. Listes inédites (1577-1644), „Κρητολογία“ 14-15(1982), s. 77-104.
Faure P.: Recherches de toponymie crétoise. Opera selecta, Amsterdam 1989.
Floros A. (Φλωροσ Α.): Νεοελληνικό ετυμολογικό και ερμηνευτικό λεξικό, Αθήνα 1980.
Georgiev V.I. (Георгиев В.И.) et alii (red.): Български етимологичен речник, t. I, София 1971.
Gharefalakis N. (Γαρεφαλακης Ν.): Λεξικό ιδιωματισμών κρητικής διαλέκτου (Περιοχή Σητείας), Σητεία 2002.
Ghunaropulos K.L. (Γουναροπουλοσ Κ.Λ.) (red.): Τα κατά τον Άθω και Τένεδον εν έτει 1807. Το στιχούργημα Ιω. Δ. Ξουρή, „Δελτίον της Ιστορικής και Ε θνολογικής Ε ταιρίας της Ε λλάδος” 1(1883), s. 461-480.
Gluhak A.: Hrvatski etimološki rječnik, Zagreb 1993.
Hinrichs U.: Der Einfluss des Slavischen in Südosteuropa, w: Handbuch der Südosteuropa-Linguistik, red. U. Hinrichs unter Mitarbeit von U. Büttner, Wiesbaden 1999, s. 619-647.
Hony H.C., Iz F.: A Turkish-English Dictionary, Oxford 1947.
Horrocks G.: Greek. A History of the Language and its Speakers, Chichester 20102.
Iakow D. (Ιακωβ Δ.) (red.): Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής, Θεσσαλονίκη 2005.
Idhomeneos M.I. (Ιδομενeως Μ.Ι.): Κρητικό γλωσσάριο, t. I-II, Ηράκλειο 2006-2013.
Jangullis K.G. (Γιαγκουλλhς Κ.Γ.): Thesaurus dialecti Cypriae/Θησαυρός κυπριακής διαλέκτου (ερμηνευτικός και ετυμολογικός από το 13ο αι. μέχρι σήμερα), Λευκωσία 2002.
Kaczyńska E.: Kreteńskie nazwy wodne pochodne od terminów hydrograficznych, „Onomastica” 58(2014), s. 193-209.
Kaczyńska E.: Kreteńskie hydronimy pochodzące od nazw miejscowych, „Voprosy Onomastiki” 22(2017), z. 1 [w druku].
Kaczyńska E., Witczak K.T.: Elementy słowiańskie w leksyce kreteńskiej, „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN” 53(2008), s. 129-146.
Kahraman S.A. (red.), Evliya Çelebı Seyahatnâmesi, t. VIII, İstanbul 2003.
Kiranudhis P. (Κυρανουδης Π.): Μορφολογία των τουρκικών δανείων της ελληνικής γλώσσας, Θεσσαλονίκη 2009.
Kondhilakis J.D. (Κονδυλακης Ι.Δ.): Κρητικόν λεξιλόγιον, Ηράκλειον 1990.
Kondosopulos N.G. (Κοντοσοπουλος Ν.Γ.): Θέματα κρητικής διαλεκτολογίας, Αθήνα 1997.
Kozłowska M.: Słownik turecko-polski. Türkçe-Lehçe sözlük, Warszawa 2006.
Kritsotakis J. (Κριτσωτακης Γ.): Στειακό λεξικολόγιο, Μαρωνιά Σητείας 2012.
Ksanthinakis A.W. (Ξανθινακης Α.Β.): Λεξικό ερμηνευτικό και ετυμολογικό του δυτικοκρητικού γλωσσικού ιδιώματος, Ηράκλειο 20012.
Ksiruchakis A. (Κσηρουχακης Α.): Η βενετοκρατουμένη Ανατολή Κρήτη και Ε πτάνησος, Αθήνα 1934.
Machek V.: Etymologický slovník jazyka českého a slovenského, Praha 1957.
Majtczak T., Sieradzka-Baziur B., Mika D.: O zapożyczeniach turkijskich w języku polskim, „Roczniki Humanistyczne” 61(2013), z. 6, s. 93-107.
Martynau W.U. (Мартынаў В.У.) (red.): Этымалагічны слоўнік беларускай мовы, t. II, Мінск 1980.
Meisels W.: Podręczny słownik włosko-polski, t. I-II, Warszawa 1986.
Meyer-Lübke W.: Romanisches etymologisches Wörterbuch, Heidelberg 1935.
Melnyczuk O.S. (Мельничук О.С.) (red.): Етимологiчний словник української мови, t. I, Киïв 1982.
Mesgnien Meninski F. à: Complementum thesauri linguarum orientalium, seu onomasticum Latino-Turcico-Arabico-Persicum, Viennae 1687.
Miklosich F.: Lexicon Palaeoslovenico-Graeco-Latinum, Vindobonae 1862-1865.
Morani M.: Introduzione alla linguistica greca, Alessandria 1999.
Nocentini A.: L’etimologico vocabolario della lingua italiana, Milano 2010.
Noiret H.: Documents inédits pour servir à l’histoire de la domination vénitienne en Crète de 1380 à 1485, Paris 1892.
Orfanos W. (Ορφανος Β.): Λέξεις τουρκικής προέλευσης στο κρητικό ιδίωμα, Ηράκλειο 2014.
Panajotakis N.M. (Παναγιωτακης Ν.Μ.) (red.): Η Κρήτη: Ιστορία και πολιτισμός, t. I-II, Ηράκλειο 1987-1988.
Pangalos J.E. (Παγκαλοσ Γ.Ε.): Περί του γλωσσικού ιδίωματος της Κρήτης, t. I-VII, Αθήνα 1955-1975.
Papadhakis N.P. (Παπαδακησ Ν.Π.): Σητεία – η πατρίδα του Μύσωνα και του Κορνάρου. Οδηγός για την ιστορία, αρχαιολογία, πολιτισμό της, Σητεία 2000.
Papaghrighorakis I. (Παπαγρηγορακης Ι.): Συλλογή ξενογλώσσων λέξεων της ομιλουμένης εν Κρήτη, Χανιά 1952.
Paparizos Ch.A. (Παπαριζος Χ.Α.): Οι νεολατινικές γλώσσες στις ελληνικές διαλέκτους. Το ιδίωμα του Γράμμου – λεξιλόγιο, Αθήνα 2014.
Peristerakis A. (Περιστερακης Α.): Σφακιανά. Τοπωνύμια – Γλωσσάρι – Μαντινάδες – Παροιμίες – ᾼνίγματα κ. ά., Αθήνα 1991.
Pianka W., Topolińska Z., Vidoeski B.: Słownik macedońsko-polski i polsko-macedoński, Warszawa 1990.
Pitikakis M.I. (Πιτυκακησ Μ.Ι.): Το γλωσσικό ιδίωμα της ανατολικής Κρήτης, t. I-II, Νεάπολη Κρήτης 20012.
Prati A.: Vocabolario etimologico italiano, Roma 1969.
Redhouse J.W.: Redhouse’s Turkish Dictionary, London 1880.
Rejzek J.: Český etymologický slovník, Praha 2001.
Rodhakis Th.I. (Ροδακησ Θ.Ι.): Το κρητικό λαλολόγιο, Ηράκλειο Κρήτης 2005.
Rohlfs G.: Lexicon Graecanicum Italiae inferioris. Etymologisches Wörterbuch der unteritalienischen Gräzität, Tübingen 1964.
Saulnier F.: Anoyà, un village de montagne crétois, Paris 1980.
Simeonidis Ch.P. (Συμεωνιδης Χ.Π.): Ε τυμολογικό λεξικό των νεοελληνικών οικωνυμίων, Λευκωσία–Θεσσαλονίκη 2010.
Skach E.: Die Lautgeschichte des frühen Slavischen in Griechenland im Lichte der Lehnbeziehungen, Wien 2008 (nieopublikowana dysertacja doktorska).
Sklawos M. (Σκλαβος Μ.): Της Κρήτης ο χαλασμός, Θεσσαλονίκη 2014.
Sophocles E.A.: Greek Lexicon of the Roman and Byzantine Periods, Cambridge (USA)–Leipzig 1914 (przedruk: Hildesheim–New York 1975).
Spanakis S.J. (Σπανακησ Σ.Γ.): Τα ονόματα των χωριών της Κρήτης, „Ονόματα” 9(1984), s. 190-192.
Spanakis S.J. (Σπανακησ Σ.Γ.): Ο τοπωνυμικός πλούτος της Κρήτης, „Ονόματα” 12(1988), s. 517-519.
Spanakis S.J. (Σπανακησ Σ.Γ.): Πόλεις και χωριά της Κρήτης στο πέρασμα των αιώνων, t. I-II, Ηράκλειο Κρήτης 1991-1993.
Stavropoulos D.N.: Oxford Greek-English Learner’s Dictionary, Oxford 19924.
Tomadhakis N.W. (Τωμαδακησ Ν.Β.): Σλάβοι εν Κρήτη. Το Ροδοβάνι – τα Καράνου, „Επετηρίς Ε ταιρείας Κρητικών Σπουδών” 1(1938), s. 425-431.
Tomadhakis N.W. (Τωμαδακησ Ν.Β.): Συμβολή εις την μελέτη των σλαβικών, αρμενικών και τουρκικών εποικήσεων εν Κρήτη, „Επετηρίς Ε ταιρείας Κρητικών Σπουδών” 2(1939), s. 7-19.
Tsirighotakis A.E. (Τσιριγωτακησ Α.Ε.): Κρητών διάλεκτος. Κρητόφωνο λεξικό, Πύργος Μονοφατσίου 2001.
Tsirighotakis A.E. (Τσιριγωτακησ Α.Ε.): Θησαυρός της κρητικής διαλέκτου, Ηράκλειο 2008.
Vasmer M.: Die Slaven in Griechenland, Berlin 1941 (przedruk: Leipzig 1970).
Vasmer M. (Фасмер М.): Этимологический словарь русского языка, t. I, Москва 1986.
Verlinden Ch.: La Crète, débuché et plaque tournante de la traite des esclaves aux XIVe et XVe siècles, w: Studi in onore di Amintore Fanfani, t. III, red. A. Giuffrè, Milano 1962, s. 593-669.
Vitti M.: Historia literatury nowogreckiej, tłum. J. Wegner, M. Czarnocińska, K. Rowińska, Warszawa 2015.
Wendt H.F.: Die türkischen Elemente im Rumänischen, Berlin 1960.
Weneris T.M. (Βενερησ Τ.Μ.): Το Αρκάδι διά των αιώνων, Αθήνα 1938.
Znosko A. ks.: Słownik cerkiewnosłowiańsko-polski, Białystok 1996.
Zolotas J.I. (Ζολωτασ Γ.Ι.): Ιστορία της Χίου, t. ΙΙΙ, Αθήνα 1926.
Copyright (c) 2016 Roczniki Humanistyczne
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
